Halit Hüseyin Eserleri

Ramiz Asker

Divanü Lugat-it-Türk İstatistikleri / The Statistic of Diwan Lughat at-Turk / Статистические Данные o ДЛТ

Yaklaşık bin sene önceki Türk dünyasının ansiklopedisi, Türk dilinin, kültürünün, coğrafyasının, etnografyasının aynası Divanü Lugat-it-Türk ilk kez 1915-1917 yıllarında 3 cilt hâlinde İstanbul’da basılmıştır.  1928’de ünlü Türkolog, İbrani, Akad, Arap, Kıpti, Sanskrit dilleri uzmanı Prof. Dr. Carl Brockelmann DLT’nin dizin cildini Almanca olarak okurlara sunmuştur.

Divanü Lugat-it-Türk’ün Türkçeye ilk çevirisini Prof. Dr. Besim Atalay 1939-1943 yıllarında Ankara’da 4 cilt+faksimile hâlinde gerçekleştirmiştir

Azerbaycan’da 1935-1937’de Sait Halit Hocayev Divanü Lugat-it-Türk’ü Azericeye çevirmiş, fakat eser basılmamış; tercüman, Stalin represyasına uğramış ve kurşuna dizilmiştir.

Sovyet döneminde Divanü Lugat-it-Türk yalnızca Dr. Salih Mutallibov tarafından Özbek Türkçesine çevrilmiş, dört cilt olarak Taşkent’te basılmış ve büyük rağbet görmüş, Sovyet Türkologlarınca uzunca yıllar yararlanılan tek kaynak olmuştur.

Eser daha sonra çeşitli dönemlerde beş kez Uygur Türkçesine tercüme olunmuş, iki defa yarım kalmış, iki defa yakılmış, nihayet 1981-1984 yıllarında üç cilt hâlinde yayımlanmıştır.

Divanü Lugat-it-Türk’ün İngilizce çevirisi Prof. Dr. Robert Dankoff ve James Kelly tarafından 1982-1985 yıllarında Chicago’da üç cilt hâlinde gerçekleşmiştir.

1997-1998’de Asker Egeubay’ın kaleminden üç cilt olarak Kazak Türkçesine çevrilen Divanü Lugat-it-Türk Almatı’da ilim dünyasına kazandırılmıştır.

2002’de üç cilt olarak Pekin’de Çinceye çevrilen eser büyük ilgi görmüştür.

Dr. Hüseyin Düzgün Divanü Lugat-it-Türk’ü 2004 yılında Tebriz’de Farsça tek cilt hâlinde bastırmıştır. Eser İran Azerilerince sonsuz coşku ve hayranlıkla karşılanmıştır.

2005 yılında DLT’nin Türkçe ikinci çevirisi Seçkin Erdi ve Serap Tuğba Yurtsever’ce tek cilt olarak gerçekleştirilmiştir.

2005’te Z.-A. Auezova Almatı’da Divanü Lugat-it-Türk’ü Rusçaya çevirmiştir.

Bu satırların yazarı ise DLT’yi Azericeye çevirerek 2006 yılında Baku’de dört cilt hâlinde yayımlamış, eseri Rusçaya da çevirmiş ve matbaaya teslim etmiştır.

Divanü Lugat-it-Türk toplam 21 defa çeşitli dillere çevrilmiş ve bunlardan 11’i yayımlanmış, 10’u yayımlanmamıştır.

Divan’daki kelime sayısına gelince aşağıdaki rakamlar gösterilebilir: Ergaş Fazılov’un sayımlarına göre Carl Brockkelmann neşrinde toplam 7. 993, Besim Atalay neşrinde 8. 784, Salih Mutallibov neşrinde 9. 222 söz ve bileşik kelime, Drevnetyurkskiy Slovar’da (=Eski Türkçe Sözlük) 7. 713 sözcük, bizim sayımlarımıza göre Drevnetyurkskiy Slovar’da 8. 743, Seçkin Erdi ve Serap Tuğba Yurtsever neşrinde 7. 023, bizim gerçekleştirdiğimiz Azerice çeviride 7. 796 madde vardır. 

Статистика «Дивану лугат ит-тюрк»

В статье говорится о некоторых статистических данных, относящихся к «Диван»у М. Кашгарского. В нем перечисляются все 21 перевод, осуществленных в разное время в Германии, Турции, Узбекистане, США, Уйгурии, России, Казахстане, Китае, Иране и Азербайджане. из коих 11 изданы, 10 не изданы, 2 перевода остались незвершенными, 2 перевода сожглись. 5 переводчиков были убиты, 1 скоропостижно кончался.

В статье даются количество слов в разных переводах «Диван»а и количество слов, принадлежащих к разным тюркским племенам.

Statistics of Diwan Lughat at-Turk

The article is about statistical fact of Diwan by Mahmud Qashqhari. It deals with twenty-one translation made in different places, such as USA, Uighuri, Russia, Kazakhstan, China, Iran and Azerbaijan at different times. Eleven of these translations were published, ten of them unpublished, two of them were not completed, two of them were burned, five translators were killed and one of them died accidentally.

In the article the number of words of different translations and the different words of Turkic tribes are given.

***