Felsefenin Öyküsü Pdf

oyı; ,..»i'-pcu*ı seafoodplus.info m ıpeıfİ'î'ÎN a
biçimleri olarak soyut Idealar’a bir inanç halini fi anıl iiVa t n v * ın ir 'f lt ı iırr »tcAinoftM na
^ i- ııımfhe pjfMTîmb: m ııjınn m>fhıı?n uııı>ı çanta.*.
alacaktı. Sokrates’ın tam da yaptığı işin doğası,
bozguncu ve yıkıcı bir etki yaratmasına yol açtı,
insanlara, her şeyi sorgulamalarını öğretiyor, iktidar
ve yetke sahibi olanların bilisizliğini ortaya
çıkarıyordu. Sevildiği kadar nefret de edilen son
on»nc_
derece tartışmalı bir sima haline geldi. Atina’da

SOKRATES SORGUDA
Sokraıes'ın yem oğrelisı
“ADALET «u>n

gibi konuları hicveden

NEDİR?”
komedya yazarı
Arıstoplıanes’ın
(MÖ yaklaşık 4^')
Bulutlar { MÖ A23J adlı
oyununun bir sahnesinde
Sokraıes insanların - iınmı.t iiid vkı'r? ö ttJu m ım «iHeçrr* 71*0 a IA.
tepesinde asılı duran hır .« seafoodplus.info «nıd <+1 tttcnri t>uaırın> Rno
SO KRA TES
sepette gösterilir ve _____ .. fpicm seafoodplus.infoı ^rıfhıccl — ı fv n tr hırt a*
oyunun bir başka ■ m*. lı (aıfî ınıvhbılı Corçntfuc .'S. 1 mro nûm •
kaıakterı olan Strepsıades A t* ı3t<ııc ooıırrmı»ı*ı'toıi Luo Oh* löfopLrU «elinim "öm ım i'^ ı
tarafından sorgulanır. rum <ı£M' rufılommı K c ^ f k l c i ' fi m ail■'« fuOcK>: lorcmı
^ccm rcf auı Cıfn • <?laıcc *« ıroiüT jn 'î* İı ; rtaııul. CÎ^oı bcı C.*»
yapılan halk şenliklerinden birinde, Bulutlar adlı
fVıimı cT.ıım '. c n ı ^ n f n c m 'u a a n n tn 1 ^ W 1 ot
oyununda (MÖ ) komedya yazarı ■'itoH.n fri* cr I*»t»^ucı dtf W nere <Tun'^çifter. M
oımııa inçimi - ı L Lrûpl,,‘ nır'iı m i'M ii f t .ı a- * HUYV-.ÛİC
Arisıophanes tarafından, tiyatroda,
** m Jthom inT " •
butun Atmalıların önünde alay
konusu edildi. Sonunda DÖRT BÜYÜK FİLOZOF
Bu ortaçağ el yazmasında, Rönesans d ö n em in d e en çok
yetkililer, gençleri baştan
sayılan dört f i lo z o f görülm ektedir Aristoteles (sol üstte). Plato
çıkardığı ve Atina’nın <sağ üstte), Seneca ( sağ altta) ve Sokrates (sol a ltta)

tanrılarına inanmadığı
suçlamalarıyla Sokrates’i
tutukladılar. Yargılandı ve altında aziz tuttuğu ba2ı inançların bulunduğu
zehir içerek öldürülmesine anlaşılmaktadır
karar verildi. Sokrates’in Onlardan biri şudur: Doğruluktan ayrılmayan bi
duruşması ve oliimü, düşünce insana uzun vadede gerçek bir zarar verilemez. Ru
tarihinin en esinleyicı dünya öylesine belirsizliklerle doludur ki insan
tragedyalarından biridir malından mülkünden edilebilir, haksız yere hapse
Sokratesi bir bakıma bütün atılabilir ya da bir kaza veya hastalık yüzünden
filozofların en ünlüsü yapan sakat kalabilir Fakat bütün bunlar, bir süre sonra
şey, o zamandan beri bir biçimde sona erecek geçici bir varoluşta kısmet
felsefeye niteliğim veren sayılacak türden şeylerdir. Ruhunun temiz kalması
temel kavramlarımızın koşuluyla insanın başına gelen talihsizlikler görece
amansızca sorgulanmasını önemsiz şeylerdir Kişinin uğrayacağı gerçek felake
başlatan ilk kişi olmasıdır. Sunacağı ruhun çürümesidir Bunun içindir kı adaletsizliğe
olumlu bir öğretisi olmadığını, katlanmak, adaletsiz bir iş yapmaktan çok daha az
yalnızca soruları olduğunu hep zarar verir insana. Adaletsizliğin kurbanına değil,
söylemiştir. Ancak burada bir adaletsizliği yapana acımamız gerekir.
kurnazlık vardı Sorgulama Sokrates in bu inancı, yüzlerce yıl sonra
sırasında donup dolaşıp geldiği Sokrates i bir tur laik aziz mertebesine çıkaran
belli düşünce çizgilerinden, sözlerinin Stoacıların gözünde onu bir kahraman yaptı
Sokrates in bir başka temel inancı, kimsenin
ARÎSTOPHANES gerçekten bilerek yanlış yapmayacağıydı.
O lu m su z Alistophanes, eski Yunanistan m en büyük Sokrates’ın bundan meramı şuydu: O şeyi yapmamı
kom edya yazanydt O yu n la rın d a n birinde sahnede Sokrates’i
alaya almıştı B u olay, Sokrates m halk tarafından ne denli iyi
yanlış olduğunu gerçekten tam anlamıyla anlarsan,
tan ınd ığım göstermektedir. o zaman yapmazsın. Eğer o yanlışı yapmışsan, onuı
 »_* ı* f. I» • l J

yanlış bır şey olduğunu layıkıyla, derinden der: "Kendin pahasına olduktan sonra bütün
kavramamışsın demekıir. dünyayı kazansan eline ne geçecek?" Shakespeare
Bu görüşün, erdemi bir bilgi konusu haline de, "Her şeyden önce kendine karşı dürüst ol”
getirmek gibi bir sonucu oldu. Sokrates’in yorulmak demişti.
bilmeden “Adalet nedir?" gibi soruların peşinden Bunun yanında, her şeyin sorgulamaya açık
gitmesinin ardında yatan dürtü, büyük ölçüde bu olması ilkesinin yerleşmesinde herkesten fazla
kanaatti. Ancak ve ancak bu sorunun yanıtını Sokrates’in payı vardır; her şey gibi yanıtlar da
SOKRATES
bilirsek adil davranmaya mecbur kalacağımıza sorgulamaya açık olduğundan, kestirme ve yavan
ADININ
inanıyordu. Bilgi arayışıyla erdemli olma isteği bir yanıtlar olamaz. Sokrates buradan hareketle KULLANILMASI
ve aynı şeydi. diyalektik olarak bilinen yöntemi, sorular vc
Sokrates adı. siyaset
( yanıtlarla hakikati arama yöntemini felsefenin alanı dışındaki sözü
KENDİNE KARŞI DOĞRU OL merkezine yerleştirdi. Bu yöntem, o zamandan beri geçen, bilge imanlara
verilmiştir Bin ıçm
Sokrates kadar etkili olmuş bir filozof daha var orada durmakla ve bir öğretme yöntemi olarak
“g ü n ü m ü z Parh im im
mıdır, bilinmez Tanrılara, yasalara ya da herhangi kullanılmaktadır Bütün öğretim biçimleri için aynı Sokratesı
dediğimizde ne
bir başka yetkeye değil, kişinin kendisine karşı ölçüde uygun olmamakla birlikte —örneğin yalnızca
kastettiğimizi herkes
ödevi olarak kişisel doğruluğun her şeyden önce bilgi verilecekse, iyi bir yöntem değildir- insanları bilir Başka hiçbir
geldiğini öğreten ilk filozof oydu. Bunun çağlar zaten bildiklerini sandıkları şeyleri yeniden filozofun adım böyle
kullanmayız.
boyunca ölçüsüz, bir etkisi oldu. Sokrates, doğru araştırmaya yöneltmenin eşsiz bir yoludur
olduğuna inandığı şeyi söylemekten Öğretmenle öğrenci arasında yakın ilişkiler
vazgeçmekteyse yasaların elinde can vermeyi kurulması istendiğinde son derece etkili bir
istemekle kalmamış, isteseydi kaçabilecekken yöntemdir: Bu sayede öğretmen öğrencinin
(ilmeyi seçmiş biridir. Mutlaka Sokrates'in etkisiyle karşılaştığı güçlükleri anlar ve onu adım adım doğru
olması gerekmese de bazı büyük insanların yeniden yöne çeker Bu yönteme bugün bile ’Sokratesçi
öne çıkardığı bir (inceliktir bu. Örneğin Isa şöyle vöntem” denmektedir
j

S O K R A T E S 'İN Ö L Ü M Ü

Fransız sanatçı D a c ıd ’m 1 78 7 'de vnpttğı bu ü n lü resimde Sokrates, ölm esine m ahkûm edilenlerin ya zehir iç m elen ya da öldürülm eleri gerekirdi),
neden olacak baldıran zehırını içerken görülm ektedir (Eski Atina da ö lü m e Sokrates. parmağıyla, ölü n ce gideceği yukarıdaki d ıya n gösteriyor
yunan dlnyasi

PLATON
İNSANIN DÜNYASIYLA SOYUT
DÜNYA ARASINDAKİ KÖPRÜ
Bütün batı felsefesinin, aslında Platon a düşülmüş bir dipnottan ibare
olduğu söylenir. Bunun nedeni, Platon’un ya zıla rın ın -y a ln ızca
ahlak felsefesinin değil- kabaca bir bütün olarak felsefenin o zaman­
YÖNETİCİ DEĞİL YAZAR dan beri izlediği söylenebilecek bir gündem oluşturmuş olmasıdır.
Plaıon, birçok açıdan
bir dahiydi Yunan
düzyazısının en halis
örneklerinden bin olan
ŞİMDİYE KADAR ele aldığımız filozoflardan hiçbiri, Sokrates'in gençleri baştan çıkartan biri değil, en
diyalogları, felsefi olduğu günümüze kadar ulaşabilmiş yazılı eser değerli öğretmenleri olduğunu göstererek, aziz
kadar birer sanal esendir
de. Platon, günlük sıyası bırakmamıştır. O yüzden haklarında bildiğimiz her hocasına ününü geri kazandırmak.
yaşamı «ikilemeye şey, onları ya da sonradan kaybolmuş eserlerini Platon un diyaloglarındaki düşüncelerin ana
çalışmışsa da başarılı
olamamıştır bilen başka ve daha sonra yaşamış düşünürlerin kaynağının yıllar geçtikçe değiştiği, bılımadamları
yazılarındaki göndermelere ve aktarmalara arasında genelde kabul edilen bir görüştür Malum
dayanmaktadır. Bu göndermelerden ve sanatsal ya da gazetecivari aşırılıklara göz
aktarmalardan bazıları geniş olmakla birlikte, yumarsak, ilk diyaloglarda Sokrates'in az çok doğru
eksiktir ve ikinci eldir. Sokraıes hiç yazmadı; bir tarihsel portresi sunulur Bu diyaloglardaki
dolayısıyla, ancak başkalarının yazdıkları sayesinde konular, Sokrates’in ortaya attığı konulardı ve
onun hakkında bir şeyler biliyoruz. Yine de
önümüzde capcanlı bir Sokrates karakteri
durmaktadır.
Sokrates’le ilgili başlıca kaynağımız, “MATEMATİK
öğrencilerinden biri olan Platon'dur. Platon, eserleri

ÖNEMLİ
bozulmadan günümüze dek gelmiş ilk batılı
filozoftur. Dahası, Platon’un hemen bütün
BİLMEYEN
ESERLER] eserlerinin elimizde olduğuna inanmak için
Devlet Plüton un
butun felsefesi
hakkında genel bir
nedenlerimiz var Pek çok kişi, öğretmeni
Sokrates’le birlikte onu bütün zamanların en büyük
BURAYA
goruş venr

Şölen de aşkla ilgili

görüşleri yer alır
filozofu olarak görmektedir.
GİRMESİN”
Savunma, Phaıdon ve
SOKRATES'İN PLATON’U VE
PLATON
KrıUm da Sokra fes PLATONUN SOKRATES'İ
tanıtılır
Sokrates MÖ ’da idam edildiğinde Platon 31
yaşlarındaydı. Duruşma boyunca mahkeme Platon, Sokrates'ten duyduklarını onun ağzından
salonundaydı. Sokrates’i bütün insanların en iyisi, vermekteydi. Fakat, zaman içinde elindeki malzeme
en bilgesi ve en adili olarak gördüğünden, bütün bu bittiğinde, devamım bekleyen coşkulu bir okur
olayların Platon üzerinde travmatik bir etki yarattığı kitlesi yarattığını fark etti. Böylece, söyleyecek daha
anlaşılıyor. Sokrates'in ölümünden sonra, baş kişisi pek çok şeyi olan Platon, halkın beğendiği yoldan,
her zaman Sokrates olan, Sokrates’in ahlakın ve Sokrates’e baş konuşmacı rolünü verdiği
siyasetin temel kavramları konusunda diyaloglarını yazmayı ve yayımlamayı sürdürdü;
konuşmacıları sorguya çektiği, insanları sorularıyla fakat, bu kez Sokrates'in ağzından kendi
tökezlettiği bir dizi felsefi diyalog çıkarmaya düşüncelerini aktardı Bunun, bilimadamlarının
başladı. Başlıca iki nedenden dolayı böyle yaptığı karşısına gerçek Sokrates’in nerede bittiği, Platon'un
anlaşılıyor. Birincisi, meydan okumaydı: Resmen nerede başladığı gibi bir sorun çıkarması
mahkûm edilmiş olmasına karşın Sokrates'in kaçınılmazdır. Belki bu sorun hiçbir zaman
öğrettiklerini yeniden öne çıkarmak; diğeri, doyurucu biçimde çözümlenemeyecek olsa da,
 PLATONVN O K l'Ll»
Eski Yunanistan, öğrencilere, öğretm enlerin gûruşlerını y ü rü tm en in ve eleştirm en in - öğretildiği ilk toplumdu. Bu
papağan gibi tekrarlam anın değil, kendi başlarına sayede, anlık ı>e bilginin eleştiriyle gelişeceği düşüncesi o
d ü şü n m en in -ta rtışm a n ın , m üzakere etmenin, akıl z a m a n a dek olm adığı kadar hızlı yayıldı.

Platon un ilk ve sonraki diyaloglarında bize Bu ilk diyaloglardaki filozofun en kararlı

(birincilerde Sokrates, İkincilerde Platon olmak inançlarından biri, erdemle bilginin özdeşliğidir ve
üzere) iki farklı filozofun felsefelerinin sunulduğuna bilgiyi, yalnızca tartışmalarla ve kanıtlamalarla arar.
hemen hiç kuşku yoktur Bunların hiçbiri, sonraki diyalogların filozofu
ilk diyaloglarda başlıca kaygıyı ahlak ve siyaset için geçerli değildir. O. her parçasında tutkuyla,
felsefesiyle ilgili sorunlar oluşturmaktadır-, doğal kişisel yaşamımızı nasıl yürütmemiz gerektiği
dünyayla ilgili felsefi sorunlar hır yana bırakılmıştır. konusuna olduğu kadar, doğal dünyaya da yer
t tJ İMiVİN U U IX I J

SANATIN AYARTICI SESİ

ö z el bir villada b u lu n a n bu R om a freski, evin sakinlerine. Platon, sanatın bu yolla insanları aldattığına , ruh için bir
sanki d u va r y*)kmu$ gibi, bir ba h çe havası vermekteydi. tuzak oluşturduğuna inanm aktaydı

veren kapsamlı bir felsefeyle ilgilenen Platon un görüşüne bağlılığıyla, insanın hiçbir şeyi baştan
kendisidir. Gerçekliğin hiçbir yönü onun doğru kabul etmeyerek her şeyi ve herkesi
merakından kaçamaz. Matematiğe de fiziğe de sorgulamaya hazır olması, kendi düşüncesine bağlı
^ Bilge Platon un
kayıtsız kalmayan Platon, doğal dünyayı anlamak kalmasıdır. Onu, yıllar içinde Sokraıesin
dediği gibi: için onları anahtar kabul eder. Akademıa’sının düşüncelerim açıklamaktan kendi düşüncelerini
Okuduklarının kapısına "Matematik bilmeyen buraya girmesin” açıklamaya götüren şey, bu inanç oldu Sokrates'in
diye yazdırmıştır. yolunda, Sokrates ın diğer insanlara öğrettiği yolda
eyleminle uyumlu
Platon un en önemli öğretilerinin çoğu, gerçek düşünmek, her şeyden önce her tür yetkeden
olması gerekir ** anlamda değil, konuşmanın arada bir "evet bağımsız, kendi başına düşünmek demektir.
gerçekten” ya da kabul etmek gerekir kiklerle Dolayısıyla, Platon için bu, Sokrates'ten bağımsız,
GEOFFREY CIIALÎCER kesildiği tamamen simgesel nitelikli tanışmalardan kendi başına düşünmek anlamına gelmekteydi.
ya da diyaloglardan oluşan uzun açıklamalar Sokrates'ten ayrılmakla Sokrates’in yolunu izlemiş
biçiminde ortaya konmuştur. Ayrıca Platon, oldu.
erdemin sadece doğrunun neliğini bilme meselesi
olduğu Öğretisini reddeder. İLK PROFESÖR
Platon un Sokrates'ten hiçbir zaman ayrılmadığı Platon, Sokraıes’in Ölümünden sonra yarım yüzyıl
nokta, birine verilebilecek ıek gerçek zararın, onun yaşadı ve öl yasında öldü Bu sürede, uzunlukları
ruhunu yaralamak olduğu, o nedenle, yanlış günümüzün ölçüleriyle 2ü ile 30ü sayfa arasında
» A T I M 'l.T t Rl M ıN yapmaktansa yanlışa katlanmanın daha iyi olduğu değişen yaklaşık iki düzine diyalog yayımladı.
HKŞİCıl
Aralarında en ünlüleri, esas olarak adaletin
Platon. A tın a n ın
l/O -5 l e t
doğasının işlendiği ve diğer şeylerin yanı sıra ideal
l « n ‘ilU ırdakı alt m bir devlet taslağının çizilmeye çalışıldığı Devlet
ça ğ n n yaşadı Bu
d o nem de A tm a da
diyaloguyla, aşkın doğasının soruşturuldugıı Şölen
ya ln ızca felsefe değil diyalogudur Diğer diyaloglarının çoğu, (Phaıdon,
f i z i k m atem atik
Lakhes, Hııthyphron, Theaitetos, Parmenıdes,
g ö kb ilim tarih, ay ı n
zann ın d a d a Timaios vs gibi) Sokraıes’in karşısındaki baş
h eykeltıraşlık rn ım an konuşmacının adını taşır.
re d ra m a da ortaya
( ıkrntsh B u tıın Bu diyaloglar, dünvanın en büyük eserleri
b u n la rın y a n ın d a arasındadır Felsefenin en iyi örnekleri olmalarının
A tın a dnu\Yu/akı tik ŞÖLEN DEN BİR SAHNE
d em okra siyd i D evle ta da mı Alkihıades, ebediyen sürecek bir sohbet için
yanında güzel yazılmışlardır; pek çok dilbilimci, bu
bir aksam şair A g a th ö n 'u n evin e gelir diyalogların Yunan düzyazısının en ince örnekleri
olduğunu düşünmektedir. Hepsinin içinde belki de sözcüğün tanımını araştıran biri olarak değil,
en dokunaklısı, dolayısıyla ilk okunması gerekeni, gerçekten var olan bir soyut varlığın doğasım onaya
Sokrates’in duruşması ve Ölümüyle en doğrudan çıkarmaya çalışan biri olarak gördüğünden söz
ilgili olanlarıdır: Kriton, Savunma ve Phaidon etmiştik. Sokratcs, bu varlıkları belli bir yerde ya da
Savunma, Sokrates'in duruşmada kendini savunmak herhangi bir zamanda var olan değil, zamandan ve
amacıyla yaptığı konuşma anlamına gelmektedir; mekândan bağımsız bir tür evrensel varoluşa sahip
yanı onun apologia pro vita sua’s ıt yaşamını varlıklar olarak gördü Günlük yaşamımızda
haklılaştırmasıdır. karşılaştığımız tek tek güzel nesneler ya da tek tek
Platon, bir filozof olduğu kadar bir sanatçı da insanların gerçekleştirdiği bazı gözupek eylemler,
sayılır. Yine, üniversiteyi ilk kuran odur. Evinin adı her zaman gelip geçici şeyler olsalar da, gerçek katip platon
Baskı iradından önce
“Akademia”ydi; yetişkin öğrencileri eğittiğinden, güzelliğin ya da gerçek cesaretin zaman dışı yazıları başkalarının
olgunlaşmakta olan gençlere yüksek eğitimin özünden pay alırlar, dolayısıyla, bunlar kendine okuyabilmesinin ıek yolu
elle kopyalarının
verildiği bütün yapılar için bu sözcüğün özgü bir varoluşa sahip bozulmaz ve yok edilemez çıkarılmasından
kullanılması adet oldu. idcalardır. geçiyordu Dolayısıyla, bir
eserin varlığının bilinmesi,
Platon, örtük olarak ahlakın ve değerlerin incelenmesi, halta sonraki
İDEAL VAROLUŞ doğasıyla ilgili bu kuramı alarak gerçekliğin tümüne dönemlere kalması bile.
Kalıp Plaion (MS )
Platon un en iyi bilinen öğretisi, maksadı genelleştirdi. Dünyamızdaki istisnasız her şeyi, ideal örneğinde olduğu gibi,
bakımından aynı kapıya çıkan biçimler ya da biçimi zamanın ve mekânın dışında bulunan, kalıcı kopyasının çıkarılmasına
bağlıydı bütün ortaçağ
İdealar kuramıdır ("Bu bağlamda, Hiçim ve ldea ve yok edilemez bir varoluşa sahip bir şeyin geçici, boyunca alimlerin vc
bozulmuş bir kopyası olarak gördü. kilise adamlarının başlıca
sözcükleri, Platon un kastettiği anlamda işi buydu. Dolayısıyla,
kullanıldıklarını göstermek amacıyla genellikle Vardığı bu sonucu, farklı kaynaklardan Hıristiyanlıktan önceki
kültürün huyuk bir kısmı
büyük harfle yazılır). kanıtlamalarla destekledi. Örneğin, fizikteki modern dunvaya ortaçağ
Daha önce, Sokrates'in 'Güzellik nedir5” ya da araştırmalarımız ilerledikçe, maddi dünyadaki her kilisesi sayesinde kaldı.
"Cesaret nedir5" diye sorduğunda kendini bir şeyin yapısında matematik ilişkilerin bulunduğu

ZMİİI BİR seafoodplus.info

Cjiıneı Po/opoıııiûsos a
hâkim olan eski
1tınan kent ıferletı
Sptnta Platonun
yaşamının olgunluk
pi resinde Atm a va
/akıp olmak sim li !ı
fakat Platon
V tarta ntn duşıışunn
goıetek kadar yasadı
\pmici nnı temelde
asken hu yapısı tardı
re kültarlı t
demokratik .Utrıa um
teısınc S[.HirUt dakı
yaşam disiplinli ı e
tıihıtdı Sfnuia
sozutğu huğun de
set t tefinden
tanımlamak ıızeır bu
devim olmak
knflnnUntakradn

MATEMATİKTEN HUKUKA KADAR HER Şseafoodplus.infoKÎ USSAL DÜZEN

Kendi d ön em in d en bizim za m a n ım ıza kadar Plaion her bu lu n a n yü zy ıla ait bu freskle, matematikçi Pvtbagoras la
yerde karcımıza çıkm akladır B ir Rom a m anastırında ı;e Atm alı huyuk reform cu ve yasa koyucu Solon la birlikte
] L j N A . N d u jx I A S l

daha bir açıklık kazanmaktaydı ona göre. Bütün SONSUZ İDEALLER

D IM E J
Mılo Venüs'ü (M Ö y a k la ş ık ),
Platon un Det Jet ı kozmos, düzen, uyum ve orantı sergiler gibiydi; ya belki de dünyadaki en unlu
adaletin doğasına
ilişkin bir soruştur
da bizim bugün diyeceğimiz gibi, fizik, matematik heykeldir Bu heykel\ eski
Yunanlıların g ü z e l kadın ideali
mayla haşlat te geniş­ eşitliklerle ifade edilebilirdi. Pythagoras’ı izleyen olan tanrıça Aphrodite'ın bir
leyerek insanın
Platon, bunu, günlük yaşamımızın (kaotik demesek tasviridir
toplumsal yayımının
doğası ttabii butun bile) karmakarışık yüzeyinin altında, matematikteki
olarak insan doğası ıdeallige ve kusursuzluğa sahip bir düzenin var
na ilişkin bir değer
lendırmeye vanr olduğunu ortaya koyan bir şey olarak kabul etti
/ elsefen m başlıca so­ Bu düzen gözle algılanamaz; ona ancak akılla
rularından pek ço#u
üzerine hır soyla ■
ulaşılabilir, anlıkla kavranabilir. Kn önemlisi,
niteliğindedir Avnı oradadır, vardır; gerçekliğin temelinde yatan şeydir
zamanda bu metin
bilinen ilk uleal top­
Bu özgül araştırma programının peşinde, dönemin
lum tasarısını da önde gelen matematikçilerini Akademia’sına
içermektedir Butun
doldurdu; onun himayesinde, matematiğin ve
hu nedenlerden dola
yı Devlet, Platon un bugün bilim dediğimiz alanların gelişmesinde
şaheseri felsefesinin büyük adımlar atıldı. O zamanlar bunlar “feisefe"nın
olgunluk dönemine
dışkın en iyi genel parçasıydılar.
değerlendi rmeyı
sunan diyalog olarak
kabul edilmiştir
PLATON VE HIRİSTİYANLIK
Platon'un geniş bir alanda büyük bir zenginlikle
geliştirdiği bu yaklaşım, bütün gerçekliği iki alana
ayıran bir görüşle sonuçlandı Bir, görülür dünya
vardı: Duyularımıza geldiği gibi olan; hiçbir şeyin v*%
kalıcı olmadığı, hiçbir şeyin aynı kalmadığı her
günkü sıradan dünyamız (Platon’un sevdiği
ifadeyle, bu dünyadaki her şey durmadan başka bir
şey haline gelir, ama hiçbir şey kalıcı değildir. Bu
formülasyon “her şey oluş halindedir, hiçbir şey
yoktur” biçiminde özetlenmiştir). Her şey meydana
gelir ve yok olur; her şey kusurludur, her şey
bozulur. Biz insanların duyu araçlarıyla kavrayabile­
ceği tek dünya, mekân ve zaman içindeki bu
dünyadır. Fakat, mekânda ve zamanda olmayan,
duyularımızla ulaşamayacağımız, kalıcı ve kusursuz

a
HER ŞEY OLUŞ
YUNAN İDFAI.I
Yunanlıların düzeni
HALİNDEDİR.
duyguyla birleştirmekte
gösterdikleri deha,
siyasetten sanata her
yerde ifadesini bulmuştur
HİÇBİR ŞEY
Vazolarında hiçimle V
duygunun ideal bir
karışımı görülmektedir.
Bu denge, o zamandan
YOKTUR
beri bir ideal olarak kabul PLA TO N
edilmiş vc "Yunan ıdeal”i
olarak bilmegelmıştir;
daha sonra hiçbir toplum bir düzenin var olduğu başka bir alan daha vardır.
bu ideale ulaşmayı Bu diğer dünya, bizim her günkü dünyamızın ancak
başaramamıştır.
kısa ve doyurucu olmaktan uzak pırıltılarını
gösterebildiği zaman dışı ve değişmeyen gerçekliğin
dünyasıdır. Fakat, “gerçek gerçeklik" denebilecek
dünya budur; çünkü bir tek o, durağan ve sarsıl­
mazdır; bir tek o, tamdır, başka bir şeye dönüşmez.
 PLATON

Bu iki alanın varlığının, başka her şey için bir Tanrı ya ya da dini vahye inanmaya gerek
olduğu gibi, nesne olarak görülen biz insanlar için duymadılar ve dindar olmayan kişiler tarafından
de içerimlcri aynıdır Bizim gözle görülebilir bir tümden ya da kısmen kabul gördüler Gerçekte
parçamız olduğu gibi, bunun altında, gözle Platon, ideal Biçimler’i (kusursuz olduklarından)
görülemeyen, fakat aklımızla farkına tanrısal şeyler olarak görmekteydi. Aynı zamanda,
varabileceğimiz bir parça daha vardır. Pythagoras gihı yeniden doğuşa da inanmaktaydı
Görülebilir kısım, zaman ve mekân alanında yer Fakat, en büyük felsefi eıkiyi, bazıları tamamen din
alan ve fiziğin yasalarını cisimleştiren maddi dışı olan bu yönlerin her ikisinde de onunla beraber
nesnelerden, bedenlerimizden oluşur. Fiziksel yürümeyi reddeden düşünürler üzerinde yaratmıştır. TANKI DİONYSOS
ÖNÜNDE RAKS
bedenlerimiz, meydana gelirler ve yok olurlar, her *
Plaion'un felsefe yaplıgı
zaman kusurludurlar, aynı oldukları iki afi yoktur ve PLATON'UN SANAT DÜŞMANLIĞI Yunan dünyasında dini
ayinler de yaygındı.
her zaman son derece bozulabilir bir yapıdadırlar. Platon, zeki birinin yaşamdaki sonul amacının, Plaıon’a göre, bazı pagan
Fakat, o da aynı zamanda bizi oluşturan, maddi şeylerin yüzeyini geçerek alttaki gerçekliğe nüfuz tanrıların varlığını inkâr
einıek, goz önünde olan
olmayan, zaman dışı ve bozulmaz olan bir şeyin, etmek olması gerektiğine inanmaktaydı. Bunu, bir hırı için hayalını tehlikeye
ruh diyebileceğimiz bir şeyin en önemsiz ve en tür anlıksal gizemcilik olarak anlamak da almak demekn. Bu. (eger
lx>yle bir şey söz
uçucu kırpıntılarıdır. Bizim kalıcı Biçimlerimiz bu mümkündür; çünkü bu, içinde ruhun zaten var konusuysa) Plaion'un bu
ruhlardır. Ruhun bulunduğu varlık düzeni, son olduğu ve sonsuza dek var olmaya devam edeceği tanrılara gerçekte ne
ölçüde inandığından cırım
gerçekliği oluşturan bütün değişmeyen Biçim lerin İdealar Dünyası nı anlıksal açıdan kavramak olmamızı güçleştiren bir
içinde var olduğu zaman dışı ve mekân dışı bir el inendir
anlamına gelmektedir. Bu anlamda, böyle bir
düzendir. kavrayışa ulaşma sureci, -filozofun yaptığı şey
Hıristiyanlığın sahneye çıktığı ve ilerlemeye konusunda Sokrates'in Phaidon’dan aktarılan
başladığı I içleniştik dünyada Platoncu geleneğin sözleriyle- bir tür ölüm provasıdır.
egemen felsefe okulu olmasından dolayı bu görüş, Buna ulaşmak için, insanın, duyulur dünyayı
Hıristiyan bir gelenek içinde yetişmiş olan okurlara oluşturan geçici şeylerin içini ve arkasını görmesi ve
hemen tanıdık gelecektir. Yeni Ahit, tabii ki kendini duyulur dünyanın ayartmalarından ve
Yunanca yazıldı; ilk Hıristiyanlar arasında yer alan çekiciliklerinden kurtarması gerekir Platon u sanata
düşünürlerin birçoğunun başlıca kaygısı, dinlerinin düşman olmaya götüren şey bu gerekliliktir Platon, YI nan
vahiyleriyle Platon’un ana seafoodplus.info
sanatın bir temsil etme
Yunan
öğretilerim uzlaştırmaktı. olduğunu ve esas olarak traged yalan nda
Bunun sonucunda, bu duyulara seslendiğini düşünür; insanın en derinde
yatan kaygıları ele
öğretilerin en önemlisi ve elbette sanat ne denli güzel ahnnnştıt Bu yüzden
ortodoks Hıristiyan düşüncesi olursa, bu seslenişin de o denli tragedyalar pek çok
filolojim ilgisini çekti
tarafından soguruldu. Bir an güçlü olması kaçınılmazdır.
.1ıskh ylos Sophokles
geldi, Sokrates’ten ve Ona göre sanat eserleri iki kere re Ktınpules huğun
Platon dan “İsa dan önceki aldatıcıdır; çünkü, aldatıcı de eserleri sahnelenen
en sevkın ı«ç tragedya
Hıristiyanlar’’ diye söz etmek suretlerin aldatıcı suretleridirler. yazandır
olağan sayıldı Çoğu Hıristiyan, Bıı dünyanın uçucu şeylerini Tragedyada en çok
gonılen ızteklenlen
Hıristiyanlığın bazı önemli sahte bir parlaklıkla sunar, hin kılının özel
veçhelerinin kuramsal onlara duyduğumuz duygusal arzulan va da
ilişkileriyle im butun
temellerinin hazırlanmasını, bu bağlılığı güçlendirirler; böyle­ olarak topluma kaışı
Yunanlı düşünürlerin tarihsel likle, duyulur dünyanın aldatıcı gorerı arasındaki
çatışmaydı bireyin
görevi olduğuna ciddi biçimde yüzeyinin üstündeki zaman dışı
tofilnnıia cepheden
inanmaktaydı. Ortaçağda pek ve duyusal olmayan gerçekliğe çatışmaya girmesi

çok alim, Hıristiyan öğretisiyle hemen her zaman

yükselmek olan gerçek
bireyin yok olmasıyla
felsefe arasındaki bağlantıları görevimizden bizi ahkoyarlar. sonuçlanır
ayrıntılı biçimde ortaya Bu yüzden ruhumuz için
çıkarmak için çaba harcadı. tehlikelidirler. İdeal toplumda
Acık konuşursak, Platon ne bunlara izin verilmeyecektir.
Hıristıyandı ne de Yahudi. HAYALİ BENZERLİK Platon un bu öğretisi, o çağdan
baskının b u lu n m a sın d a n ö n ce el ya zm a la rı
Kendi felsefi sonuçlarına, beri sanatı yasaklamak ya da
resimlerle süslenirdi Platon un yukarıdaki
Yahudi-Hıristiyan geleneğin­ (iist sold a ) rt'smınde olduğu g ib i , b u n la r , denetlemek isteyen insanlara
den tamamen bağımsız eski filozofların simalarıyla ilgili başlıca güven vermiştir
kcıynaklanm ızdan biridir Fakat, elim izde
biçimde, felsefi akıl yürütmeyle karşılaştırma yapabileceğim ız
Platon, insan bireyin
ulaştı. Bu filozoflar, herhangi özg ü n b ir resim )>oktur birbiriyie çatışan üç öğeden
YUNAN DÜNYASI

oluştuğunu düşünmekleydi: Tutku, arlık ve irade. Plotinos, Romalı adı taşıyan bir Mısırlı olmakla
Ona göre, kontrolün irade aracılığıyla tutkuları birlikte, Yunanca yazdığından, büyük Yunan
yöneten anlıkta olması esastır Kişilere biçtiği bu filozoflarının sonuncusu, MÖ 6. yüzyılda Thales ile
değerden bir toplum görüşü çıkarır Platon un ideal başlayan bir çizginin son noktası olarak kabul
toplumunda "yardımcılar” adını verdiği aracı bir edilebilir. Plotinos, gerçekten de antikitenin son
polis sınıfı, bütün bir toplumun bekçileri sıfatıyla büyük filozofuydu Platon daki gizem damarını
hareket edecek olan felsefi bilinçli bir yönetici geliştirdiği için, düşüncesi Yeni Platonculuk olarak
sınıfın yöneliminde kitleleri düzen içinde tutacaktır tanındı Hıristiyan olmamakla ve yazılarında
Böyle ifade edildiğinde, betimlenen şeyin, 20 Hıristiyanlıktan hiç söz etmemekle birlikte, yine de
yüzyılın komünist toplumlarından bir farkı yokmuş felsefesinin, sonraki hin yılın iki büyük Hıristiyan
gibi görünmektedir. Gerçekten de, Platon’un siyasi filozofunun, Aziz Augustinus ile Aquinolu Aziz
düşüncelerinin, yüzyıllar boyu, en az yüzyıla Tommaso'nun felsefelerine yakın olduğu kabul
niteliğim veren solcu ve sağcı ütopik totaliter edilmektedir, Plotinos’un Hıristiyan düşüncesinin
felsefeler kadar geniş bir etki yarattığı bir gerçektir. gelişimi üzerinde muazzam bir etkisi oldu.
yüzyılın ünlü Hıristiyan yazarı Dean Ingc,
DEHANIN TİLMİZLERİ Plotinos’tan "gizem felsefesinin en büyük klasik
Etkisi altında kalmış filozoflarınkiyle birlikte, temsilcisi olan bir düşünürdür. Hiçbir mistik
AZİZ YUHANNA
Isa'nın havarilerinden, Platon un yazıları, altı, yedi yüzyıl boyunca -yanı, düşünür, tinsel konulara vukufta, yetenek, görüş
İncil deki Mektuplar ın
yazarı kahııl edilen Aziz
Hıristiyan düşüncesinin önce benzer bir konuma gücü ve derinlik bakımından Plotinos’un yanına
Yuhanna, Yunan yükselmesine, daha sonra da üstünlük kazanmasına bile yaklaşamaz" diye söz etmektedir.
düşüncesini hatmetmiş bir
Yahudi’ydi. Yüzyıllar
kadar- Avrupa felsefesine egemen olacaktı,
sürecek olan, Yunan Platon un ardılları arasında en yeteneklisi, FİLOZOF-M İSTİK
düşüncesini Yalnıdı-
Hıristıyan geleneğiyle üzerinde uzun uzadıya düşünülüp taşınılacak kadar Hıristiyanlığın düşünsel gelişiminde Platoneu
bağdaştırma sürecini u önemli eserler vermiş olan en yakınındaki öğrencisi felsefenin tuttuğu merkezi yerde, Plotinos’un
başlatmıştı
Aristoteles'ti. Aristoteles'in felsefede kurduğu (Platonün kendisi dışında) kendisinden önceki
gelenek, Platon unkinden farklıydı ve onunla çoğu bütün filozoflardan daha fazla payı vardır. Plotinos
CCf ■ zaman anlaşmazlığa düşmekteydi (Öyle de olsa, şunu öğretti: Madem sonul gerçeklik Platon’un
İyi yaşamı
Aristoteles pek çok kere Platon un tilmizlerini ideal Biçimleri nden oluşmaktadır, o zaman
kendi dışında tanımlarken "biz” diye konuşur). Aristoteles dışında, varoluşun neliği de sonul olarak zihinseldir; o
arayan biri, iyi doğrudan Platonun öğrettiklerinin etkisi altında nedenle, bir şeyin yaratılması, düşünülmüş
yetişmiş bir başka seçkin filozof, sonraki olmasıyla aynı şeydir Plotinos yukarı doğru
yaşamı aram ıyor
yüzyıllarda, Platon felsefesinin egemenliğinin yükselen üç varlık düzeyi olduğuna inanıyordu,
demektir** sonlarına doğru onaya çıkacak olan (MS 'te insanların olduğu en alt düzey ruhtu. İdeal
doğan ve da ölen) Plotinos'tur. Biçimler in kavrandığı bir sonraki düzey anlıktı.
PLO TİN O S Kn yüksek düzey de
İyi idi insanlar
arasında mütefekkir
olanlar, İyi ile bir-
olmak için sürekli
yükselme çabası
PLATON VF. içindedirler.
HIRİSTİYANLIK
Hırisliyanlar bunu,
ilk Hıristiyanlığın
gelişiminde Platon un dünyanın Tanrı’nın
etkisi, Hıristiyan
zihninde yaratıldığını ve
olmayan diğer bulun
duştinurlerden daha insanların kusursuz iyilik
fazladır, ha >un olan Tanrı ile bir-olmak
doğduğu dünyada
uluslararası kültürün
istediğini vaaz eden kendi
ve bilginliğin dili bâlâ öğretilerine tercüme
Yunanca, en ıyt
bilmen felsefe de
eltiler.
Platon un /elsefesiydi.
Yem Ahu Yunanca
yazılmıştı

c a i z g o r ij l e n p a g a n f i l o z o f
Hıristiyan olm am asına karşın, P lotin os'u n düşünceleri, lahti Vatikan 'daki
m üzelerden birin e konacak kadar icazet almıştı
 r ı-n ı

-

MAĞARA SÖ YLEN CESİ

laton un bütün yazıları içinde leri bu duvardan yansıyarak bu “gerçeklik" ve onunla ilgili

P en ünlü bölüm, Devlet’teki*

Mağara Söylencesi olarak
mahkûmların kulaklarına gelir
Şimdi, diyor Platon, mahkûmların
deneyimleri üzerine olacaktır.

ğer mahkûmlardan biri

E
bilinen bölümdür. Burada Platon, bütün algılayabildiği ya da
yaşantıladığı varlıklar, bu gölgeler ve zincirlerinden kurtulabilirse,
insanlık durumuyla, özellikle insanı
yarı karanlık bu tuzakta
bilgiyle ilgili görüşünü ve bunların
geçirdikleri ömür yüzünden her yanı
bir bütün olarak gerçeklikle ilişkisini
öylesine tutulmuş olacaktır ki acemi
sembolik bir biçimde anlatır.
hareketlerle kafasını çevirirken
Güneş ışığının mağaraya
bile acı duyacak, ateş gözlerini
sızmasını engelleyecek
kamaştıracaktır. Kafası allak
uzunlukta bir geçitle dış
bullak olacak ve yine
dünyaya bağlanan büyük bir
gölgelerin bulunduğu
mağara düşünün. Sadece
duvara, anladığı tek
kollarından ve bacaklarından
gerçekliğe dönecektir
değil, başlarını çevirip
Sürünerek mağaradan
birbirlerini, hatta kendilerini
tamamen ayrılıp aydınlık
bile göremeyecek biçimde
gün ışığına çıkarsa,
boyunlarından da bağlanmış bir
sersemleyecek ve kör
dizi mahkûm, arkaları mağaranın
olacaktır; bir şeyler görebilmesi
girişine dönük olarak karşılarındaki
ya da anlayabilmesi uzun zaman
duvara bakıyor olsunlar. Bütün
alacaktır. Ama sonra, yukarıdaki
görebildikleri karşılarındaki
dünyada yaşamaya bir kere
duvardır; ve bütün yaşamları
yankılardır. Hal böyleyken, var olan alıştığında, mağaraya dönecek
boyunca bu durumda olsunlar,
bütün gerçekliğin bu gölgelerden ve olursa, yine, bu kez karanlık
hiçbir şey bilemesinler.
yankılardan oluştuğunu yüzünden geçici olarak kör
varsayacaklardır; bütün konuşmaları, olacaktır. Yaşadıklarıyla ilgili diğer
ağarada, arkalarında parlak

M bir ateş yanıyor olsun

Ateşle kendileri
arasında bir adam boyu bir
mahkûmlara anlattığı her şey,
dillerinde yalnızca gölgeler ve
yankılar bulunan bu insanlara

duvar bulunsun ve bunu da

bilmesinler. Bu duvarın
BÜTÜN anlaşılmaz gelecektir.

u eğretilemeyi anlamanın
öteki yanında başlarının
üzerinde bir şeyler taşıyarak
durmadan öteye beriye
B yolu, biz insanla,,
bedenlerine hapsolmuş,
birbirimizin, hatta kendimizin bile
giden insanlar olsun. Bu
nesnelerin gölgeleri, ateş ÖNLERİNDEKİ gerçek benliğini fark edemeyen
varlıklar olarak görmekten
sayesinde mahkûmların
geçmektedir. Doğrudan
baktıkları duvara düşer ve
onları taşıyan insanların ses­
DUVAR yaşantıladığımız, gerçeklik değil,
kafamızdaki şeylerdir.
 ARİSTOTELES
BİLİMLERİN HARİTASINI
ÇIKARAN, MANTIĞI
FORMÜLE EDEN ADAM
Aristoteles, soyut düşünceden önce, gözlemden ve deneyden
SOLMAYAN DEHA
Aristoteles, hemen hemen başlayan bir felsefe yaklaşımının kurucusuydu.
biltun dddı felsefe
uzmanlan taralından bu
alanın üç ya da dört
buyuk devinden biri PLATONUN Sokrates ın öğrencisi olması gibi, vardır ve bu, içinde yaşadığımız, bize deneyimleri­
olarak görülmektedir.
Metafizik ı, özellikle Aristoteles de Platon’un öğrencisiydi. Yine mizi sağlayan bu dünyadır. Aristoteles için bu
Htık'i. huğun dünyanın Aristoteles de Büyük İskender'in hocası oldu. dünya, tükenmez büyüleyiciliğiyle merakı
butun üniversitelerinde
okutulmakladır Dolayısıyla burada, dört kuşağın dev tarihi durmaksızın kamçılayan bir dünyadır Aristoles
simalarını birleştiren düşünsel açıdan dolaysız bir
ardıllık söz konusudur Aristoteles’in babası,
Makedonya kralının saray doktoruydu. Daha sonra
ccPlaton
benim
Aristoteles, kral Phillippos'un oğlu İskender’in
hocası olacaktı Aristoteles, MÖ ’ie Stageiros
kentinde doğdu. Henüz çocukken babası öldü
VARLIK
için a zizd ir , Aristoteles’i bir bakıcı yetiştirdi ve 17’sine
ama hakikat geldiğinde Platon’un Akademia'sında eğitim

daha a zizd ir ^

A R İSTO TELES
görmek üzere onu Atina'ya gönderdi Aristoteles,
Akadernia'da yaklaşık 20 yıl kaldı. Daha sonra,
MÖ dolaylarında Atina'da Lykeion adlı kendi
NEDİR?
okulunu kurdu. Bu okulun ’da A R İS T O T E L E S
arkeolojik kazılarda yerinin
bulunması büyük bir uluslararası
heyecan yaratmıştır Aristoteles, MÖ gerçekten de, ister bireyin ister tür olarak insanın
de 62 yaşında öldü felsefe yapmasının öncelikli nedeninin bu merak
duygusu olduğuna; bilmek ve anlamak istedikleri
BU DÜNYANIN dünyanın bu dünya olduğuna inanmaktaydı
FİLOZOFU Üstelik Aristoteles, bu dünyanın dışında,
Aristoteles. Platon’un dehasını ve ona ayağımızı basabileceğimiz ve felsefi
olan borcunu tamamen kabul soruşturmalarımızı oradan yürütebileceğimiz sağlar
etmekle birlikte, Platon un bir zemin bulabileceğimize de inanmıyordu
felsefesinin temelini oluşturan iki Deneyimleme olanağımız olmayan şey, bizim için
dünya fikrini reddetti. Gördüğümüz yok demektir Ona başvurmanın ya da ondan söz
gibi. Platon’a göre, duyularımızla etmenin geçerli bir yolu yoktur; deneyimin
algıladığımız, sürekli değişen bu kapsadığı alanın dışına çıkarsak, konuştuklarımız
dünyanın güvenilir bilgisi olamazdı. boş şeyler olur, abuklarız Bu noktadan
Platon, gerçek bilginin nesnelerinin bakıldığında, Aristoteles Platonun İdeal Biçimlerin
başka bir dünyada, zamandan ve reddetmekteydi, var olduklarına inanmak için iyi
mekândan bağımsız, ancak anlıkla
PLATON VF ARİSTOTELES FELSEFENİN İKİ DÜNYA
ulaşılabilecek soyut bir alanda yer Solun d a , Platon, elinde soyut metafizik ü zerin e bir eser ola
ARİSTOTELES VE İSKENDER aldığını söylemişti Oysa, Aristoteles’e Tinıaios olduğu halde y ü c e şeylere işaret ediyor. Aristoteles i