Biruni Dünyanın Şekli Ile Ilgili Yaptığı Çalışmalar
El-Biruni'nin eserleri ve özellikleri nelerdir? El-Biruni neyi bulmuştur
Güncelleme Tarihi:
Oluşturulma Tarihi: Eylül 01, 2021 04:37
LinkedinFlipboardE-postaLinki KopyalaYazı Tipi
El-Biruni matematik, gökbilim, coğrafya, tarih ve doğa bilimleri gibi pek çok konuda çalışmalar yapan bir bilim insanıydı. Pek çok kişiye göre çağının ötesinde kabul edilen Biruni, eserleri ve yaptıklarıyla öne çıkar. Bu nedenle el-Biruni'nin kim olduğu ve neler yaptığı herkesin merak ettiği konulardandır. El-Biruni kimdir, eserleri ve özellikleri nelerdir, neyi bulmuştur tüm detayları ile derledik.
Haberin Devamı
El-Biruni, 973 ve 1051 yılları arasında yaşamış önemli bir bilim insanıdır. Pek çok konuda araştırmalar yapan Biruni, dünya bilim tarihinde büyük yer tutar.
El-Biruni Kimdir?
Batı'da Aliboron ya da Alberuni olarak anılan Biruni'nin tam adı Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Biruni olarak geçer. 973 yılında Özbekiastan'ın Harezm' bölgesinde doğan Biruni, bilim konusundaki ilk bilgilerini bölge hükümdar ailesinden almıştır. Seçkin bir gökbilimci ve matematikçi olan Ebu Nasr Mansur'dan aldığı eğitimle geometri ve astronomi konularında kendini geliştirmiştir. Sahip olduğu bilgi birikimi nedeniyle Müslümanlık tarihinde de önemli bir yeri olan Biruni, Gazneli Mahmut'un isteğiyle Hindistan seyahatlerine katılmıştır. 17 yaşında başladığı bilimsel araştırmaları hayatı boyunca sürdürmüş ve ortaya değerleri eserler koymuştur.
Haberin Devamı
Araştırmalarında yunan filozoflarından Arşimet, Aristo ve Demokritos'tan etkilenen Biruni, şehir boylamlarını ve güneşin yüksekliğini araştırmış, güneşin hareketleri sonucunda mevsim oluşumlarını incelemiş ve mevsim başlangıç, bitiş tarihlerini belirlemiştir. Dünyanın çapını bilinen değere oldukça yakın şekilde hesaplamış ve Jeodezi bilimini ortaya çıkarmıştır. Bu bilimin kurucusu olarak tanınan Biruni, Hindistan'da bulunduğu sırada trigonometrinin astronomiden ayrılması gerektiğini ortaya atmış ve trigonometrik fonksiyonları incelemiştir. Yaptığı çalışmalarla Batı dünyasında da ün kazanan Biruni, Newton'dan önce yerçekiminden bahsetmiş, Galileo'dan önce dünyanın yuvarlak olduğunu savunmuştur.
El-Biruni Eserleri ve Özellikleri
Biruni, UNESCO Courier dergisinin 1974 senesinde çıkardığı özel sayıda "1000 yıl önce yaşamış deha" olarak tanıtılmıştır. Çağının çok ötesinde olan bu bilim insanı, yaşamı boyunca farklı konuları incelemiş ve sahip olduğu kısıtlı imkanlarla büyük keşifler yapmıştır. Biruni'nin yaklaşık 180 eseri olduğu düşünülür, ancak günümüze yalnızda 32 tanesi ulaşmıştır. El-Biruni'nin kaleme aldığı önemli eserlerden bazıları şunlardır;
Kitâbü’l-Cemâhir fî Mâ’rifet-i Cevâ-hir adlı eserde fizyoloji, psikoloji, sosyoloji, kimya, madencilik ve tıp gibi disiplini ele almıştır. 6 sıvı ve 23 katı maddenin özgül ağırlığını tespit etmiş ve bu değerleri günümüze çok yakın olacak şekilde hesaplamıştır.
Haberin Devamı
Kitâbü’s-Saydele fî Tıp eserinde eczacılık ve tıp konularını incelemiştir. 1930 yılında Bursa Kurşunlu Cami kütüphanesinde bulunan bu eserde, hayatı boyunca araştırdığı bitkileri listelemiş ve hangi hastalıkların doğal ilaçlarla tedavi edilebileceğini anlatmıştır.
El-Kanûn’ül-Mes’ûdî adlı eseri Gazneli Mesut'a ithafen yazmış ve astroloji, astronomi, jeodezi, meteoroloji, coğrafya gibi farklı alanlardaki çalışmaları paylaşmıştır. Bu eserinde ayrıntılı şekilde matematiksel coğrafya bilgilerini incelemiştir.
Kitâbü’t-Tefhîm fî Evâili Sıbaâti’t-Tencîm adlı eserini 1029 yılında bitirmiş ve bu eserde yıldızlardan bahsetmiştir. Bu eser, genel olarak soru cevap niteliği taşır.
Haberin Devamı
El-Âsâr’il-Bâkiye an’il-Kurûni’i-Hâli-ye eseri günümüzde Beyazıt Devlet Kütüphanesinde korunmaktadır. Bu eserde eski uygarlıklara dair kronolojik bilgiler vermiş, Yakın ve Orta Doğu'daki takvim sistemlerinden bahsetmiştir. Hindistan'daki Ortaçağ bilimlerini aktarmış, astronomi, astroloji ve matematik gibi farklı konuların temellerini araştırmıştır.
Tahdîd’ü Nihâyeti’l-Emâkin li Tas-hîh-i Mesâfet’il-Mesâkin adlı eseri günümüzde İstanbul Kütüphanesinde bulunur. Bu eserde farklı şehirler arasındaki enlem ve boylamları incelemiş, kıblenin yönünü belirlemiş, jeoloji, astroloji, astronomi ve coğrafya gibi farklı konularda değerli bilgiler vermiştir.
Kitâb’üt-Tahkîk Mâ li’l-Hind adlı eserini 1030 yılında yazmış ve Hint kültür, tarih ve coğrafyasını anlatmıştır. Hindistan'da kaleme aldığı bu eserde Hindistan yaşamına dair önemli bilgileri betimlemiştir.
kaynağı değiştir]
Çok yönlü bir bilim insanı olan El-Birûnî, ilköğrenimini Yunan bir bilginden aldı. Tanınmış ve seçkin bir aileden gelen Harezmli matematikçi ve gök bilimci Ebu Nasr Mansur tarafından kollanan El-Birûnî, ilk çalışmalarını bu âlimin yanında yaptı. İlk eseri, "Asar-ül Bakiye"dir.
El-Bîrûnî’nin eserlerinin sayısı yüz seksen civarındadır. Yetmiş adet astronomi ve yirmi adet de matematik kitabı bulunmaktadır. Tıp, biyoloji, bitkiler, madenler, hayvanlar ve yararlı otlar üzerinde bir dizin oluşturmuştur. Ancak bu eserlerden sadece yirmi yedisi günümüze kadar gelebilmiştir. Özellikle Bîrûnî'nin eserlerinin Orta Çağ'da Latinceye çevrilmemiş olması, kitaplarının ağır bir dille yazılmış olmasının bir sonucudur. Ancak Bîrûnî kendisinin de dediği gibi, yapıtlarını sıradan insanlar için değil bilginler için yazmaktaydı.
El-Birûni'nin Ay'ın farklı durumlarını gösteren modellemesi.
Yine Harezmi "Zîci'nin Temelleri" adlı yapıtının 12. yüzyıldaAbraham ben Ezra tarafından İbraniceye çevrildiği bilinmektedir. Batı'nın Birûni ilgisi ise 1870'lerde başladı. O günden bugüne Birûni eserlerinin bazılarının tamamı veya bir kısmı Almanca ve İngilizceye çevrildi.
Mektuplarından, Bîrûnî'nin Aristo'yu bildiği anlaşılır. İbn Sînâ gibi önemli bilginlerle beraber çalışan Bîrûnî, Hindistan'a birçok kez gitti. Bu nedenle Hindistan'ı konu alan bir kitap yazdı. Onun bu kitabı birkaç dile çevrildi. Birkaç dile çevrilen bu kitap çoğu bilgine örnek oldu. Birûni’nin bir tane de romanı vardır.
Matematik[değiştir kaynağı değiştir]
Bîrûnî, Orta Asya'da tarihi bir bölge olan Harezm'de doğdu. Küçük yaşta babasını kaybetti. Harezm'de Afrigoğulları (Âl-i Irak) hanedanı tarafından korundu, sarayda matematik ve astronomi eğitimi aldı. Buradaki hocaları İbn-i Irak ve Abdussamed bin Hakîm'dir. Bu dönemde daha 17 yaşındayken ilk kitabını yazdı. Harezm, Me'mûnîler hanedanının yönetimine girince Bîrûnî de İran'a giderek bir süre burada yaşadı. Daha sonra ise Ziyârîler tarafından korunmaya başlandı. El-Âsârü'l-Bâkıye adlı kitabını Ziyârîlerin sarayında yazmıştır. İki yıl da burada çalıştıktan sonra memleketine geri döndü ve Ebu'l Vefâ ile gökbilim ve astroloji üzerine çalışmaya başladı.
1017'de Gazneli Mahmut, Harezm'i zapt ettiğinde Birûnî de Gazne şehrine gelerek burada Gazneliler'in himayesine girdi. Sarayda büyük itibar gördü ve Gazneli Mahmut'un Hindistan seferine katıldı. Burada Hint bilim adamlarının dikkatini çekti ve Hint ülkesi alınınca da Nendene şehrine yerleşerek bilimsel çalışmalarına burada devam etti. Sanskritçeyi öğrenerek Hint toplumunun yaşamı ve kültürü üzerine çalıştı.
Buradan tekrar Gazne şehrine döndü ve yaşamının geri kalan kısmını bu şehirde tamamladı. Bu dönem Bîrûnî'nin en verimli zamanı sayılmaktadır. Uzun zamandır hazırladığı Tahdîdu Nihâyet'il Emâkin adlı eserini bu döneme denk gelen 1025 yılında yayımladı. Astronomi üzerine yazdığı Kanûn-i Mes'ûdî adlı eserini Gazneli Mahmud'un oğlu Sultan Mesud'a ithaf etmiştir. Birûni 13 Aralık 1048 yılında ölmüştür.
Genel görüş Birûni'nin İrani kökenli olduğu yönündedir.[3][4][5][6][7][8][9] Bununla beraber bazı kaynaklarda Türk kökenli olduğu ya da olabileceği belirtilmektedir.[1][10][11][12]
Kişiliği[değiştir kaynağı değiştir]
Bîrûnî, "Kitâbü’l-Camahir fi Mârifeti'l-Cevâhir" (Türkçe: Cevherlerin özellikleri üstüne) adlı yapıtında 23 katı maddenin ve altı sıvının özgül ağırlıklarını bugünkü değerlerine çok yakın olarak saptamıştır. Aynı şekilde Hint tarihi hakkında da kitap yazan Bîrûnî, Hintlilerin inandığı inançları, inanışlarını, yaşam biçimlerini ve gelenek-görenekleri çok ayrıntılı olarak anlatmış, bunu yaparken tamamen tarafsız ve önyargılardan uzak davranmıştır.
Tıp alanında da birçok eser veren Birûni, döneminde bir kadını sezaryenle doğum yaptırmayı başarmıştır. Şifalı otlar ve birtakım ilaçlar üzerine yazdığı "Kitabu's Saydane", Birûni’nin son yapıtı olmakla beraber 1048'de yazılmıştır. Bu kitapta üç bin kadar bitkinin neye yaradığını ve nasıl kullanıldığı yazmaktadır. İlaçların yanında o bitkinin Farsça, Yunanca, Sanskritçe, Harezmce ve Sindhî gibi başka diller ile günümüzde var olmayan çeşitli lehçelerdeki karşılıkları verilmiştir.[13]
Yaşamının son döneminde yazdığı "Kitab-ül saydala fi l-tıb" adlı eseri İslam Orta Çağı'nın en önemli Materia Medica'larından birisi olarak kabul edilir.
"Tıbbın en önemli gerçeklerinden birisi, tıpla ilgilenen kişilerin doğa bilimlerini de incelemeleri ve doğa yasalarını tam anlamıyla kavrayabilmiş olmalarıdır. Ne yazık ki çağımızda insanlar kulaktan dolma bilgilerle yetinmektedirler. Ancak ustalardan sanatının temel özelliklerini yılmadan öğrenip, bunları gereğince uygulayabilenler ustalığa ulaşmayı umabilirler." Kitab - ül Saydele fi l-tıb[14]
Bilimsel bakış açısı olarak İbn Sînâ'nın Aristo tarzı düşüncesine karşı çıkan Bîrûnî, tek tanrı inancını benimseyerek Evren'in bir başlangıcının olduğunu, öncesiz bir Evren'in tanrının gereksiz sayılması demek olduğunu savunmuştur. İbni Sînâ'nın bu tarz yaklaşımına sürekli karşı çıkan Bîrûnî'nin İbn Sînâ ile yazışırken yaptığı tartışmalardan bir kısmı günümüze kadar ulaşmıştır.
Öte yandan Bîrûnî, astroloji bilimi ile ilgilenmiş ve "Kitâbu't Tefhim fî Evâili Sanaati’t-Tencîm"[15] adında bir astroloji eseri yazmıştır. Bunun yanında Bîrûnî, devletlerin tarihlerini incelerken ekonomik nedenleri araştırarak devletlerin ilişkilerinin altında dinî nedenler aranmasının yanlış olduğunu öne sürmüştür.
Batı'da "Aliboron" adıyla bilinen Bîrûnî'nin yapıtları birçok Batı diline çevrilmiştir. Bîrûnî, hiçbir eserinde tek bir bilime veya konuya bağlı kalmadan bilimi tek bir bütün olarak gören bir ansiklopedisttir.
