Hukuk Başlangıcı Kemal Gözler

HUKUK BAŞLANGICI (GENEL / TEMEL HUKUK DERSİ) ÖZGÜR TAŞDEMİR HUKUK BAŞLANGICI - HUKUKA GİRİŞ - TEMEL HUKUK - HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI 2 Küçüktaşdemir  DERSİN KAYNAK KİTAPLARI 3 Küçüktaşdemir • Bu slaytlar oluşturulurken, • Anadolu Üniversitesi Açıköğretim sistemi dahilinde yayınlanan kitaplardan ve bu kitaplardaki kimi grafiklerden, • Bir önceki slaytta belirtilen dersin kaynak kitaplarından, • Başta Kemal Gözler’in ve Gözübüyük’ün «Hukuka Giriş» kitapları olmak üzere Fatih Bilgili ile Ertan Demirkapı’nın «Hukukun Temel Kavramları» adlı kitabıyla ekinden yararlanılmıştır. KAYNAKÇA 4 Küçüktaşdemir  • HAK KELİMESİNİN ÇOĞULUDUR. • GÜNDELİK DİLDE İYİ DOSTLUK İLİŞKİLERİ ANLAMINDA DA KULLANILIR. • KİMİ ZAMAN BAĞLAYICI KURALLAR SİSTEMİNİ İFADE EDER. • KİMİ ZAMAN BİR DİSİPLİN DALI ANLAŞILIR. Vergi vermek, suç işlemek, disiplin cezası almak vb. • Örn. Yaşlılara hürmet etmek, usulünce yemek yemek vb. ) • EMİRLER (YAP!Ahde vefa ve eşitlik Üstünlük ilkesi temellidir. Küresel veya bölgesel Kuralı koyan ile nitelikte olabilir. muhatabı farklı ULUSLARASI HUKUK-ULUSAL HUKUK 29  HUKUK ULUSLARARSI ULUSAL Küçüktaşdemir KAMU ÖZEL HUKUK HUKUKU HUKUKUN KISIMLARI 30 KORUNAN MENFAAT TARAFLAR KURALLARIN İÇERİĞİ UYGULAMA BİÇİMİ Küçüktaşdemir EGEMENLİK KAMU HUKUKU –ÖZEL HUKUK AYRIMI 31  • Kamu hukuku, devletin kuruluşu ve işleyişi ile ilgili hukuk kurallarının bütünüdür. • Kamu hukukunun konusu, devletin, diğer kamusal kuruluşların ve memurların görev ve yetkileri, devlet ve diğer kamu kuruluşları arasındaki ilişkiler; devlet ve diğer kamu kuruluşlarının kendi emir ve otoriteleri altındaki kişilerle olan ilişkilerdir. Kamu Hukuku 32 Küçüktaşdemir  • Kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini düzenler. Kamu hukukundan farklı olarak, hukuki ilişkiye dâhil olan taraflar birbirlerine karşı eşit durumdadırlar ve hukuki ilişkinin içeriğini serbest iradeleriyle belirleyebilirler. • Özel hukuka dâhil olan hukuk dalları, medeni hukuk, borçlar hukuku, ticaret hukuku, devletler özel hukukudur. KANUN 40 Küçüktaşdemir  Bağlayıcı Bağlayıcı Olmayan Kaynaklar (Yedek) Kaynaklar • Yazılı Kaynaklar • Mahkeme İçtihadı • Gelenek Hukuku (İstisna: İçtihadı (Örf ve Adet) Birleştirme • Hukukun Temel Kararları) İlkeleri • Doktrin Bağlayıcı Kaynaklar ve Yedek Kaynaklar 41 Küçüktaşdemir • Müspet Hukuk (Pozitif hukuk-Yürürlükte olan hukuk – dogmatik hukuk): Bir ülkede belli bir zamanda yürürlükte bulunan yazılı (anayasa, uluslar arası antlaşmalar, kanunlar, khkler, tüzükler vs.) ve yazısız hukuk kurallarının (örf ve adet hukuku kuralları) tümüne birden verilen isimdir. • Mevzu(at) Hukuk: Bir ülkede belli bir zamanda yürürlükte bulunan, yetkili bir makam tarafından konulmuş olan sadece yazılı hukuk kurallarını ifade eder. Örf ve adet bu kavrama girmez. • Tabii Hukuk (İdeal hukuk): Olması gereken (de lege feranda) hukuk kurallarını ifade eder. • Tarihi hukuk: Yürürlükten kalkmış olan hukuktur. Ör. Mecelle. 42 Küçüktaşdemir  TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERLE İLGİLİ ULUSLARARARASI ANTLAŞMALAR • Anayasa Madde 90 gereği, ceza mahkemeleri uluslararası sözleşmelerin kişi hak ve özgürlüklerine ilişkin somut düzenlemelerini yasa hükmü gibi doğrudan doğruya başka bir düzenlemeye gerek kalmada esas alabilir. (Doğrudan Kaynak) Sözleşmedeki ilgili soyut düzenlemelerse ölçüt olarak ele alabilir. 45  CUMHURBAŞKANLIĞI KARANAMELERİ • ANAYASA MADDE • Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemez. Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanır. Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelir. Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilir. 46 Küçüktaşdemir  CUMHURBAŞKANLIĞI KARANAMELERİ • MÜNHASIRAN CUMHUBAŞKANLIĞI KARARNAMELERİ İLE YAPILABİLECEKLER: • ÜST KADEME YÖNETİCİLERİNİN ATANMASI İLE İLGİLİ DÜZENLEMELER • BAKANLIKLARIN KURULMASI, KALDIRILMASI, GÖREVLERİ VE YETKİLERİ İLE TAŞKİLAT YAPISI İLE MERKEZ VE TAŞRA TEŞKİLATLARININ KURULMASI • DEVLET DENETLEME KURULUNUN İŞLEYİŞİ HAKKINDA DÜZENLEMELER • MGK GENEL SEKRETERLİĞİNİN TEŞKİLAT VE GÖREVLERİ HAKKINDA DÜZENLEMELER 47 Küçüktaşdemir  YÖNETMELİKLER • Kamu kuruluşlarının kendi görev alanlarına giren konuları düzenleyebilmeleri için çıkarılır. • Yasa maddelerinin somutlaştırılarak daha kolay uygulanmalarını sağlamak amacıyla çıkartılır. • Yönetmelikler, Yasa’ya dayanmalıdır. • İdarenin tek taraflı düzenleyici işlemleri arasındadır. 48 Küçüktaşdemir  İÇTİHATLAR • Somut olayların değerlendirilmesinde ölçüttürler. • İçtihadı birleştirme kararları hariç bağlayıcı değildirler. • Direnme kararına karşı verilen yüksek mahkeme kararlarına uyulması zorunludur. • Pratikte, hakimler terfilerinde puan almak için çoğu zaman Yargıtay kararlarını göz önüne alırlar. • Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları güzel bir örnektir. • Hukuksal meseleler uğraşan Yüksek Mahkemeler içtihadi hukukun oluşumuna önderlik eder. • Türk hukukunda Yargıtay bu işlevi görür. 49 Küçüktaşdemir  BİLİMSEL GÖRÜŞLER • Doktrin veya öğreti olarak adlandırılmaktadır. • Teori ışığında görüş ve açıklamalar sunulur, yorumlardan bulunulur ve olması gerekene ilişkin öneriler verilir. • O alandaki bilim insanlarının görüş ve yorumlarından oluştur. 52 9-İDARİ BİREYSEL İŞLEMLER Küçüktaşdemir  HUKUKUN TEMELİ HAKKINDA GÖRÜŞLER 53 Küçüktaşdemir  ÖZBİLGEN’İN HUKUKA GİRİŞ KİTABINDAN ALINMIŞTIR. Taraflar kendi iradeleri ile emredici nitelik taşıyan hukuk kurallarını değiştiremezler ve bertaraf edemezler. • Bu kurallar kamu düzenini, ahlak kurallarını ve zayıfları korumak amacıyla düzenlenmişlerdir. • Müeyyideleri yokluk veya butlandır. EMREDİCİ HUKUK KURALLARI 62 Küçüktaşdemir  • Emredici olmayan kurallardır. Yedek hukuk kuralları olarak da anılırlar. • Taraflar bazen yaptıkları bir sözleşmede birinci derecedeki noktalarda anlaşırlar, fakat ikinci derece noktalardan söz etmezler, işte bu ikinci derece noktaları tamamlayan bir hukuk kuralı varsa, bu kural, tamamlayıcı kuraldır. • Taraflar aksine sözleşme yapabilir. TAMAMLAYICI HUKUK KURALLARI 63 Küçüktaşdemir • Birkaç anlama gelebilecek beyan ve hareketlerin hangi anlama geldiğini saptarlar. • Taraflar arasında kararlaştırılmakla birlikte ama anlamı belirsiz hususlara uygulanır. • Borcun ifası için bir ayın iptidası veya nihayeti tayin olunmuş ise ayın birinci ve sonuncu günü anlaşılır. Bir ayın ortası tayin olunmuş ise bundan ayın on beşi anlaşılır”. • Bu hüküm yorumlayıcı bir hukuk kuralıdır. Tarafların sözleşmede yer alan iradelerini açıklamaktadır. YORUMLAYICI HUKUK KURALI 64 Küçüktaşdemir • Hukuksal düzenlemelerde geçen kavram veya kurumların anlamını açıklar. • “Kefalet, bir akittir ki onunla bir kimse, borçlunun akdettiği borcun edasını temin etmeği alacaklıya karşı taahhüt eder”. • Bu hüküm kefalet sözleşmesini tanımlamaktadır. 75  Özel Boşluk olup Hukukta HAKİM olmadığına Hukukun bakar. HUKUK DEVLETİ 82 Küçüktaşdemir  DEVLET DEVLET İNSAN KUDRETİ TOPRAK (EGEMENLİK) Küçüktaşdemir Nicelik mi? İÇ VE DIŞ HAYAT ULUS/MİLLET VATANDAŞ OTORİTE ÜLKE/MÜLK JEOPOLİTİK Nitelik mi? EGEMENLİK SAHASI OBJEKTİF ANLAYIŞ- SÜBJKETİF ANLAYIŞ DEVLETİN UNSURLARI 83 DEVLETİN ORGANLARI VE YETKİLERİ 84 Küçüktaşdemir  KUVVETLER AYRILIĞI • KANUNİLİK İLKESİ • YASAL İDARE • YARGISAL DENETİM • BAĞIMSIZ VE TARAFSIZ YARGI Küçüktaşdemir TEMAL HAK VE DEMOKRATİK REJİM ÖZGÜLÜKLERE DAYANILMASI HUKUK DEVLETİ OLABİLMEK İÇİN 85  Küçüktaşdemir DEMOKRASİ 86  TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANDIRILMASI 1. Temel Hak ve Özgürlükler Ancak Kanunla Sınırlandırılabilir 2. Sınırlama Anayasa’nın İlgili Maddesinde Belirtilen Sebeplere Dayanmalıdır 3. Sınırlamada Ölçülülük İlkesine Uyulmalıdır (Elverişlilik, Gereklilik, Oranlılık) Küçüktaşdemir 4. Hakkın Özüne Dokunulmamalıdır 5. 90 Belediyeler Köyler  KİŞİLİĞİN KİŞİLİĞİN SONA BAŞLANGICI ERMESİ KİŞİLİK 91 Küçüktaşdemir  KİŞİLİĞİN KİŞİLİĞİN SONA BAŞLANGICI ERMESİ KİŞİLİK 92 Küçüktaşdemir  GERÇEK KİŞİLER 93 Küçüktaşdemir  94 Küçüktaşdemir  95 Küçüktaşdemir Gaiplik Kararının Şartları 96 Küçüktaşdemir  97 Küçüktaşdemir KİŞİNİN HAK EHLİYETİ 98 Küçüktaşdemir  • Hak ehliyeti, haklara ehil olma, hak sahibi olma ve yükümlülük altına girmeyi kapsar. • Hak ehliyeti, tüm kişilere tanınan bir ehliyettir. Kişinin yaşı, fikri ve bedeni gelişmesi gözönünde tutulmaksızın (fiil ehliyetinde tersi), tüm kişilere tanınan bir pasif bir ehliyettir. • Hak ehliyeti, mirasçı olma ehliyetini, davaya taraf olma ehliyetini, evlenme ehliyetini v.s. içinde toplayan bir üst kavramdır. • Kişinin hak ehliyetinden tamamen veya kısmen vazgeçmesi mümkün değildir. GERÇEK KİŞİLERDE HAK EHLİYETİ 99 Küçüktaşdemir  • Herkese hak ehliyeti tanınmıştır. Hak ehliyetine sahip olmak için kişi olmak yeterlidir. Hak ehliyetinin tanınmasında, cins, ırk, din ayırımı yapılmaz. • Ancak bazı hususlarda hak ehliyetine ilişkin sınırlamalar getirilmiştir. Bunlar: • Yaş • Cinsiyet • Temyiz kudreti (ayırt etme gücü) • Şeref ve haysiyet • Yabancılık GERÇEK KİŞİLERDE HAK EHLİYETİ Küçüktaşdemir  • Fiil ehliyeti, bir kimsenin kendi fiil ve hareketleriyle, kendi isteği ile hak iktisap etmesi, bu hakları değiştirmesi, ortadan kaldırması, borç altına girmesi, onları değiştirmesi, ortadan kaldırmasıdır. • Hiç kimse, fiil ehliyetinden kısmen veya tamamen vazgeçemez. • Kişiye fiil ehliyetinin hiç tanınmaması veya sınırlı olarak tanınması kişinin korunması amacıyla öngörülmüştür. • Fiil ehliyetinin farklı görünümleri vardır. • VAKIFLAR TESCİL SİSTEMİ • ŞİRKETLER TÜZEL KİŞİLERİN KURULMASI  TÜZEL KİŞİLİĞİN KAZANILMASI • Tüzel kişiler, eğer kamu tüzel kişileri ise doğması kanun koyucunun irade beyanına bağlıdır. Tüzel kişilik, kanun yada Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile ortaya çıkar. • Aynı biçimde kamu tüzel kişilerinin kişilikleri sona erer. • Hak ve fiil ehliyetleri de yasal düzenlemelere bağlı. • Özel hukuk tüzel kişileri ise, kural olarak, insan ve mal topluluklarının tüzel kişi olma iradesi ile doğar. Küçüktaşdemir • Kamu tüzel kişileri nasıl kurulmuşlarsa aynı şekilde sona ererler. Yani bu tüzel kişiler kanun veya idari işlemlerle kuruldukları için sona ermeleri için de aynı şekilde işlem yapılır. • Tüzel kişiler belirli nedenlerin varlığı halinde kendiliğinden sona ererler. Buna infisah (dağılma) denir. Amacın gerçekleşmemesi amacın gerçekleşemeyeceğinin anlaşılması (imkansızlık); sürenin geçmesi gibi nedenler infisah halleridir. TÜZEL KİŞİLİĞİN SONA ERMESİ Küçüktaşdemir  TÜZEL KİŞİLERİN HAK EHLİYETİ • Hak ehliyeti yönünden tüzel kişilerle gerçek kişiler kural olarak aynıdır. Ancak belli başlı farklılıklar da bulunmaktadır. • İnsana insan olması nedeniyle tanınan haklara tüzel kişiler sahip olamazlar. Örneğin doğum, ölüm, ergin olma v.s. • Bünyeleri gereği bazı haklar sadece tüzel kişilere tanınır. Bir üyeyi ihraç etmek (üyelikten çıkarmak), üyelik ödentisi (aidat) talep etmek, kendi kendini feshetmek, tüzük değiştirmek vs. • Tüzel kişilerin hak ehliyeti uğraşı konuları ve amaçlarıyla sınırlandırılmıştır. Küçüktaşdemir  • Tüzel kişiler tabi oldukları sisteme uygun şekilde kuruldukları anda hak ehliyetine sahip olurlar. • Bazı haklar sadece gerçek kişilere, bazı haklar ise sadece tüzel kişilere tanınmıştır. • Bazı haklardan tüzel kişiler gerçek kişilerle kıyaslandığında farklı şekilde yararlanırlar. Bu haklar şunlardır: 1. Malvarlığı hakları 2. Ad üzerindeki hak 3. Kişiliğin korunması 4. Yerleşim yeri 5. TANIM Küçüktaşdemir  Küçüktaşdemir • Tereke miras bırakanın malvarlığına dahil olan ve mirasçılara geçen hak ve borçları kapsar. Buna özellikle aile ve kişiler hukukuna ilişkin haklar girmez. • Terekeye dahil haklar: Ayni haklar (mülkiyet, sınırlı ayni haklar), borçlar hukukuna ait ilişkiler (hak ve borçlar-sözleşme, haksız fiil, sebepsiz zenginleşmeden doğan haklar), fikri haklar. • Terekeye dâhil olmayan haklar: Oturma, intifa, vekâlet, hizmet, kira, ariyet, komisyon, kişiye bağlı haklar. Bunların mirasçılık sıfatı miras bırakının iradesinden değil kanun koyucunun iradesinden kaynaklanır. • Yasal mirasçılar ilk olarak miras bırakanın hısımlarıdır. Bunların yanında sağ kalan eşin ve devletin de mirasçılığı bulunmaktadır. Küçüktaşdemir  HISIMLIK KAN KAYIN EVLATLIK HISIMLIĞI HISIMLIĞI HISIMLIĞI ÜSTSOY/ ALTSOY Küçüktaşdemir YANSOY HISIMLIK TÜRLERİ  • Hısımlıktan doğan yasal mirasçıların tespitinde zümre sisteminden yararlanılır. Zümre Sistemi, bir kişiden üreyenlerin, o kişiyle birlikte meydana getirdiği hısımlık topluluğudur. • Bu anlamda birinci, ikinci ve üçüncü zümre miras bırakanın mirasçısıdır. Dördüncü ve beşinci zümreler mirasçı olmazlar. ZÜMRE SİSTEMİ Küçüktaşdemir  A’NIN seafoodplus.info ANNE ve BABASI ZÜMRELER A Küçüktaşdemir seafoodplus.info Çocuk B Çocuk C KAN HISIMLARININ MİRASÇILIĞI ANNE BABA ÖLÜ EŞİ DOĞRUDAN ÇOCUKLARA ÖLÜ C D Küçüktaşdemir 1/4 ANNE BABA ÇOCUĞU 3/4 ÖLÜ EŞİ SAĞ KALAN EŞİN MİRASÇILIĞI  Küçüktaşdemir • EVLATLIK KAN HISMI GİBİ MİRASÇI OLUR. • AMA MİRASÇILIĞI TEK TARAFLIDIR. • YANİ EVLAT EDİNEN EVLATLIĞIN MİRASÇISI OLAMAZ • KENDİ ASIL AİLESİNDEKİ MİRASÇILIĞI DA DEVAM EDER. EVLATLIĞIN MİRASÇILIĞI  ÖLÜME BAĞLI TASARRUF ŞEKİLLERİ VASİYET (15 Yaş ve üstü, Küçüktaşdemir MİRAS ayırt etme gücüne SÖZLEŞMESİ sahip) RESMİ VASİYET ELYAZILI SÖZLÜ VASİYET Resmi vasiyetname (Sulh Hakimi veya VASİYET (Yakın Ölüm şeklinde düzenlenir. Noter) (Tarih ve İmza) Tehlikesi, İki Kişi) Çift taraflıdır. MİRASÇI ATAMA • Atanmış mirasçılar, mirasta hak sahipliğini miras bırakanın iradesinden alır. • Bu tip mirasçılığın doğması için miras bırakanın geçerli bir irade açıklaması mevcut olmalıdır. (ÖLÜME BAĞLI TASARRUF) ATANMIŞ MİRASÇILAR Küçüktaşdemir  Vasiyetname yapabilmek için miras bırakının en az 15 yaşını tamamlanmış olması ve ayırt etme gücüne sahip olması aranır. Miras sözleşmesi yapabilmek için miras bırakının ergin olması, ayırt etme gücüne sahip olması ve kısıtlı olmaması aranır (tam ehliyet). ÖLÜME BAĞLI TASARRUFLAR Küçüktaşdemir • Ölüme bağlı bir tasarruf olmaksızın mirasın geçmesi halinde sadece yasal mirasçılar mirasa hak kazanırlar. Yasal mirasçılar kanunda kendileri için öngörülen paylara sahip olurlar. Eş ve yasal mirasçının olmaması halinde devlet mirası kazanır. • Ölüme bağlı bir tasarrufla mirasın geçmesi halinde saklı paylı mirasçıların saklı payına dokunulamaz. MİRASIN MİRASÇILARA GEÇMESİ Küçüktaşdemir  • ALTSOY İÇİN YASAL MİRAS PAYININ YARISI • ANA VE BABADAN HER BİR İÇİN YASAL MİRAS PAYININ DÖRTTE BİRİ • SAĞ KALAN EŞ İÇİN, ALTSOY VEYA ANA VE BABA ZÜMRESİYLE BİRLİKTE MİRASÇI OLMASI HALİNDE YASAL MİRAS PAYININ TAMAMI, DİĞER HALLERDE YASAL MİRAS PAYININ DÖRTTE ÜÇÜ SAKLI PAYLAR Küçüktaşdemir  TENKİS MUVAZAALI DAVASI İŞLEMLER SAKLI PAY ORTADAN KALDIRILAMAZ Küçüktaşdemir  TENKİS DAVASI • Saklı paylı mirasçının payını alıncaya kadar yapılan ölüme bağlı tasarruflarda indirmeye gidilir. Tenkis, miras bırakanın tasarruf özgürlüğünü aşması halinde başvurulan bir dava yoludur. • Tenkis davası, yenilik doğuran davadır. Tenkisten sadece davayı açan yararlanır ve bu dava ile sadece dava kime karşı açılmışsa o kişiye düşen oran istenir. • Bu davanın açılabilmesi için mirasçının saklı payına tecavüz edilmiş olması gerekir. Küçüktaşdemir  MİRAS BIRAKANIN ÖLÜMÜ ANINDA SAĞ OLMAK • Muristen önce ölenler mirasçı olamazlar. ! Terekedeki haklar ve borçlar bir bütün (kül) olarak intikal eder. Buna külli halefiyet; mirasçı olana da külli halef denir. • Külli halefiyette, miras ölümle birlikte herhangi bir hukuki işlem yapmaya gerek kalmadan yani kendiliğinden, kanun gereği intikal eder. Eşya üzerinde doğrudan doğruya hâkimiyet sağlayan ve herkese karşı ileri sürülebilin haklara aynî haklar denir. Aynî haklar, mutlak haklardır, yani herkese karşı ileri sürülebilen ve herkes tarafından ihlâl edilebilen haklardır. • Bir kimsenin bir eşya üzerindeki hâkimiyetinin, üçüncü kişilerce bilinmesi, taşınır mallarda zilyetlik ile taşınmazlarda tapu sicili ile sağlanmıştır. Eşya hukuku bu sebeple ayni hakları, zilyetlik ve tapu sicilini düzenler. Küçüktaşdemir  TAŞINMAZ Küçüktaşdemir TAŞINIR EŞYA TÜRLERİ  Eşya Türleri: Misli Eşya, Gayrimisli Eşya • Taşınırlar bakımından uygulanır. Misli eşya, sayı, tartı, ölçü ile belirlenebilen eşyadır. • Bu eşyanın yerini aynı cinste başka bir eşya alabilir. Sayı, tartı, ölçü ile değil, ferden belirlenmesi gereken eşyaya gayrimisli eşya denir. Taşınmazlar, her zaman mislî olmayan eşyadır. • Gayri misli eşya tek başına mülkiyet hakkına konu olur. Misli eşya yığın olarak mülkiyete konu olur. Küçüktaşdemir  DİĞER EŞYA TÜRLERİ BASİT EŞYA- BİLEŞİK EYŞA- EŞYA BİRLİĞİ TÜKETİLEBİLEN EŞYA – TÜKETİLEMEYEN EŞYA BÖLÜNEBİLEN EŞYA– BÖLÜNEMEYEN EŞYA SAHİPLİ EŞYA– SAHİPSİZ EŞYA KAMU MALLARI– ÖZEL MALLAR Küçüktaşdemir  KAMU MALLARI SATILAMAZ VE KAMULAŞTIRILAMAZLAR. ÇOK SINIRLI BİR BÖLÜMÜ TAPU KÜTÜĞÜNDE HACZEDİLEMEZLER. YAZILIDIR. Küçüktaşdemir KORUNMALARI İÇİN ÖZEL ZAMANAŞIMI İLE SAHİP DÜZENLEMELER VARDIR. OLUNAMAZ. VERGİ GİBİ MALİ YÜKÜMLÜLÜKLERİN DIŞINDA TUTULURLAR.  MÜLKİYET HAKKI KONUSU KAPSAMI TÜRLERİ Küçüktaşdemir  MÜLKİYET Küçüktaşdemir  • SAHİBİNE EN GENİŞ YETKİLER VEREN BİR AYNİ HAKTIR. • AYNİ HAK: maddi mallar üzerinde mutlak haklar. • Mutlak Hak: Herkese karşı ileri sürülebilen, hak sahibine en geniş yektiler veren haklar. MÜLKİYET HAKKI Küçüktaşdemir  KLASİK(LİBERAL) MARKSİST(KOLEKTİVİST) Küçüktaşdemir MODERN (KARMA) MÜLKİYETLE İLGİLİ GÖRÜŞLER  MÜLKİYET HAKKI • Yararlanma, kullanma, bulunma yetkisi verir. SINIRLI AYNİ HAKLAR • İRTİFAK HAKLAR • TAŞINMAZ YÜKÜ • REHİN HAKKI AYNİ HAKLARIN TÜRLERİ Küçüktaşdemir  YETKİLER MÜSPET Küçüktaşdemir MENFİ YETKİLER YETKİLER HAKSIZ TASARRUFTA İSTİHKAK ELATMANIN KULLANMA YARARLANMA BULUNMA DAVASI AÇMA ÖNLENMESİ DAVASI AÇMA MÜLKİYET HAKKINDAN DOĞLAN YETKİLER • Sınırlı ayni haklar hak sahibine, mülkiyet hakkının verdiği yetkilerden birisini veya ikisini sağlayan haklardır. • Bu haklar irtifak hakkı, rehin hakkı, taşınmaz yüküdür. TOPLUM YARARINA UYGUNLUK • 2. HUKUK DÜZENİNİN SINIRLARI İÇİNDELİK • seafoodplus.infoŞULUK HUKUKUNDAN DOĞAN ÖDEVLER • 4. PVSK, İMAR KANUNU GİBİ ÖZEL KANUNLARDAN DOĞAN SINIRLAMALAR MÜLKİYET HAKKINDAN DOĞAN ÖDEVLER Küçüktaşdemir  MÜLKİYET FERDİ BİRLİKTE MÜLKİYET MÜLKİYET Küçüktaşdemir PAYLI ELBİRLİĞİYLE MÜLKİYET MÜLKİYET MÜLKİYETİN TÜRLERİ • Eğer eşyaya tek bir kişi mâlik ise, müstakil mülkiyet, birden fazla kişi mâlik ise, birlikte mülkiyet oluşur. • Eğer birlikte mâlikler, belli paylarla mala mâlik iseler, paylı mülkiyet, belli paylar olmaksızın ortaklık şeklinde mâlik iseler, elbirliği mülkiyeti oluşur. • Mülkiyet hakkı, kişiye eşya üzerinde hukukî bir hâkimiyet sağlarken, zilyetlik eşya üzerinde fiilî bir hâkimiyet sağlamaktadır. • Zilyetlik, taşınır eşya üzerinde aleniyeti sağlar. Malın zilyedinin, ileri sürdüğü hakların sahibi olduğu yolunda bir karine söz konusudur. • Üçüncü şahsın mala malik olmayan zilyetten iyiniyetle mal iktisabında aynî hakkı bazı istisnalar dışında korunur. • Taşınır eşya üzerinde mülkiyetin nakli veya diğer sınırlı ayni hakların tesisi, zilyetliğin nakli ile mümkündür. ZİLYETLİK Küçüktaşdemir  HUKUKSAL OLAYLAR HUKUKİ FİİLLER HUKUKİ İŞLEMLER HUKUKSAL İLİŞKİLER Küçüktaşdemir  HUKUKSAL OLAYLAR Küçüktaşdemir  OLAYLAR Küçüktaşdemir HUKUKİ SONUÇ HUKUKİ SONUÇ DOĞURMAYAN DOĞURAN OLAYLAR (Doğa OLAYLAR Olayları) Örn. Kuşun Ötmesi  • Kendilerine hukuken hüküm ve netice bağlanan olaylara hukuki olay denir. Hukuki olaylar geniş anlamda ve dar anlamda olmak üzere iki grupta toplanır. • Kanun koyucunun kişi iradesi sonucu olup olmadığına bakmaksızın hüküm ve netice bağladığı olaylar geniş anlamda hukuki olaydır. • Dar anlamda hukuki olay, kişi iradesi sonucu olan ve hukuk düzeni tarafından kendisine hukuki sonuç bağlanan olaylardır. Bunlara hukuki fiil denir. HUKUKİ OLAY Küçüktaşdemir  HUKUKÎ OLAYLAR Küçüktaşdemir Doğa Olaylarından İnsan Kaynaklanan Davranışlarından Hukukî Olaylar Kaynaklanan Hukukî Örn. doğum/ölüm Olaylar  İNSAN DAVRANIŞLARINDAN KAYNAKLANAN HUKUKÎ OLAYLAR HUKUKÎ FİİLLER HUKUKÎ OLAYLAR Küçüktaşdemir  Küçüktaşdemir Hukuka Aykırı Hukuka Fiiller Uygun Fiiller HUKUKÎ FİİLLER  HUKUKSAL OLAYLAR DOĞA İNSAN OLAYLARI (?Bu iki kişi alacaklı ve borçludur. • Alacaklı bakımından talep edilebilen husus alacak olarak nitelendirilirken, aynı husus borçlu bakımından bir yükümlülük olarak ortaya çıkar. • Borç veya alacak hukuki anlamda edim olarak isimlendirilir. Edim üç şekilde ortaya çıkabilir. Bir şeyin verilmesi, bir şeyin yapılması veya bir şeyin yapılmaması. BORÇ Küçüktaşdemir  HUKUKSAL İŞLEMLER Küçüktaşdemir  HUKUK DÜNYASINDA BİR SONUÇ DOĞURUR • HUKUKSAL DURUMDA BİR DEĞİŞİKLİK YAPAR • HUKUKSAL DURUM YARATIR VEYA BELİRTİR İRADE AÇIKLAMALASI VARDIR Küçüktaşdemir BİR YETKİNİN VEYA HAKKIN KULLANILMASI SÖZ KONUSUDUR HUKUKSAL İŞLEMLERİN ÖZELLİKLERİ  ÖZEL HUKUKTA HUKUKSAL İŞLEMLER HUKUKİ İŞLEMİN UNSURLARI İRADE HUKUKÎ HUKUKÎ AÇIKLAMASI SONUÇ İŞLEM Küçüktaşdemir AÇIK ÜSTÜ KAPALI • Hukuki işlem, hukuk düzeninin irade açıklamasına hukuki sonuç Küçüktaşdemir bağlamasıdır. İRADE HUKUKİ AÇIKLAMASI SONUÇ HUKUKİ İŞLEM  HUKUKÎ İŞLEMLERİN ÇEŞİTLERİ 1) TEK TARAFLI H.İ. 2) ÇOK TARAFLI H.İ 1) SEBEBE BAĞLI OLAN a) Sözleşmeler 2) SEBEBE BAĞLI b) Kararlar OLMAYAN 1) İVAZLI H.İ. HUKUKÎ İŞLEMLER 2) İVAZSIZ H.İ Küçüktaşdemir 1) TAAHHÜT İŞLEMLERİ 1) SAĞLARARASI H.İ. 2) TASARRUF iŞLEMLERİ 2) ÖLÜME BAĞLI H.İ.  HUKUKÎ İŞLEMLERİN ÇEŞİTLERİ Küçüktaşdemir 1) KURAL İŞLEM 1) BİREYSEL İŞLEM 2) DURUM İŞLEM 2) GENEL İŞLEM 3)ÖZNEL İŞLEM SÖZLEŞME Küçüktaşdemir KARAR TEK YANLI Örn. Vasiyet  KAMU HUKUKU İŞLEMLERİ Küçüktaşdemir  YASAMA İŞLEMLERİ İDARİ İŞLEMLER • İDARİ YARGI SÖZLEŞMELER İŞLEMLERİ • İDARİ İŞLEMLER TEK YANLILIK-NİZAMİLİK Küçüktaşdemir  KAMU HUKUKU İŞLEMLERİ Küçüktaşdemir Yasama Yürütme İşlemleri İşlemleri Yargı İşlemleri • İdari işlemler devletin yasama ve yargı işlemleri dışında kalan ve idari fonksiyonun yerine getirilmesini sağlayan işlemlerdir. İdare hukuku alanındaki hukuksal işlemler, tek taraflı işlem ve çok taraflı işlem olmak üzere ikiye ayrılır. • Tek taraflı idari işlem, idare hukuku alanında bir hukuksal sonuç doğurmak veya doğmuş bir sonucu belirtmek üzere, idarenin yaptığı tek taraflı işlemlerdir. • İdarenin çok taraflı hukuki işlemlerini idare sözleşmeler oluşturur. • İdari sözleşmeler idare örgütünün idare hukuku uyarınca düzenlediği bir sözleşmedir. • Bunlar idare ile ilgili kişinin aynı hukuki sonucu doğurmak amacıyla karşılıklı olarak beyan ettikleri iradelerinin uyuşması sonucu ortaya çıkarlar. İDARİ İŞLEMLER Küçüktaşdemir  İDARÎ İŞLEMLERİN TÜRLERİ Tek-Yanlı İki-Yanlı İşlemler İşlemler (İdarî Sözleşmeler) Küçüktaşdemir Bireysel Düzenleyici İşlemler İşlemler (İdari Kararlar) (KHK, Tüzük ve Yönetmelikler)  YETKİ MAKSAT ŞEKİL Küçüktaşdemir KONU SEBEP İDARİ İŞLEMLER  HUKUKSAL İŞLEMLERDE SAKATLIK Küçüktaşdemir • Bir hukuki işlemin, taraflarca istenilen ve hukuk tarafından tanınan sonucunun doğmasını engelleyen eksikliklere veya aykırılıklara hukuki sakatlık adı verilmektedir. Sakatlık yerine hükümsüzlük terimi de kullanılır. • İRADE BOZUKLUĞUNDAN DOĞAN • İŞLEMİN KONUSU VE ŞEKLİNDE SAKATLIK HUKUKİ İŞLEMLERDE SAKATLIK Küçüktaşdemir  İrade ile beyan arasında istenilerek meydana getirilen uyumsuzluk halleri Zihni Latife Muvazaa Kayıt Küçüktaşdemir  İrade ile beyan arasında istenilmeden meydana getirilen uyumsuzluk halleri Hata Hile Tehdit Küçüktaşdemir  Hukuki İşlemlerde Sakatlığın Yaptırımları: YOKLUK • Bir hukuki işlemin kurucu şartlarını oluşturan unsurlar bulunmuyorsa, bu işlem hiç doğmamıştır. • Yokluğun özel bir türü, evlendirme memuru önünde yapılmayan evlenmedir. Yok hükmünde sayılır. • Yokluk sakatlığı halinde, hakim bunu taraflar ileri sürmeseler de dikkate alır. Yok işlemi üçüncü kişiler de (herkes) ileri sürebilir. Küçüktaşdemir  Hukuksal İşlemlerde Sakatlığın Yaptırımları: BUTLAN BUTLAN • Hukuki işlemin kurucu unsurları şeklen bulunmakla birlikte MUTLAK BUTLAN bunlardaki bazı eksikliklerden Küçüktaşdemir dolayı ortaya çıkan sakatlığa NISBİ BUTLAN butlan (hükümsüzlük) denir. • Eksiklik (Askıda hükümsüzlük), kurucu unsurları ve geçerlilik gerekleri mevcut olan ve bu nedenle geçerli sayılan bir işlemin, hukuki sonuçlarını doğurması için tamamlayıcı bir dış olgunun (geciktirici koşulun) sonradan gerçekleşmesine bağlanmasıdır. • Örneğin bir küçüğün yaptığı borçlandırıcı işlem, yasal temsilcisi tarafından onaylanmadan sonuç doğurmaz. Eksiklik (Askıda hükümsüzlük) Küçüktaşdemir  KAMU HUKUKUNUN YAPTIRIMLARI Ceza Hukuku İdare Hukuku Alanında Müeyyide: Alanında Müeyyide: Küçüktaşdemir Ceza Yokluk İptal Edilebilirlik Kamu Hukuku Alanında Yaptırımlar  BORÇ KAVRAMI VE BORÇLAR HUKUKU SÖZLEŞME TÜRLERİ Küçüktaşdemir  SÖZLEŞMELER Küçüktaşdemir  İCAP KABUL (ÖNERİ) Küçüktaşdemir SÖZLŞEME: iki tarafın bir hukuki sonucu elde etmek için iradelerini karşılıklı ve birbirine uygun surette açıklamalarına denir. • Sözleşmenin doğması için karşılıklı ve birbirine uygun en az iki irade açıklamasına ihtiyaç bulunur. • • Bunların zaman olarak önce yapılanına icap (öneri), sözleşmenin kurulması sonucunu verene ise kabul adı verilir. İcabın kabul ile uyumlu olmaması halinde sözleşmenin kurulduğu kabul edilemez. SÖZLEŞME Küçüktaşdemir  • Esaslı • Bağlanma Noktaları niyeti İçermeli İCABA yoktur. İCAP • Ciddi DAVET • Ciddi olmalıdır. değildir. • Önereni bağlar. Küçüktaşdemir İCAP • Borçlar hukukunda sözleşme özgürlüğü bulunmaktadır. Sözleşme özgürlüğü kişilerin sözleşmenin tarafını ve konusunu serbestçe belirleyebilmelerini ve sözleşme yapma zorunluluklarının bulunmamasını ifade eder. • Ancak bu özgürlüğün bazı sınırları bulunmaktadır. Sözleşmeler emredici hukuk kurallarına, kamu düzenine, ahlaka ve kişilik haklarına aykırı olamaz. Bu durumda sözleşme geçersiz olur (butlan). KAMU KURULUŞU İLGİLİDİR. LEHİNE TANINMIŞTIR. • Borç ve alacak kavramları, iki kişi arasında ortaya çıkan bir hukuki ilişkiden doğan yükümlülüklerin farklı görünüşleridir. Bu iki kişi alacaklı ve borçludur. • Alacaklı bakımından talep edilebilen husus alacak olarak nitelendirilirken, aynı husus borçlu bakımından bir yükümlülük olarak ortaya çıkar. • Geniş anlamda borç ilişkisi, dar anlamda borç anlaşılır. • Borç veya alacak hukuki anlamda edim olarak isimlendirilir. Edim üç şekilde ortaya çıkabilir. Bir şeyin verilmesi, bir şeyin yapılması veya bir şeyin yapılmaması. BORÇ Küçüktaşdemir  SÖZLEŞMELER TÜRK BORÇLAR HUKUKUKNA HAKSIZ FİİLLER GÖRE Küçüktaşdemir SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME BORÇ İLİŞKİSİNİN KAYNAKLARI  HAKLAR Küçüktaşdemir  HAK KAVRAMI Küçüktaşdemir  HAK KAVRAMI • Hak, hukuken korunan ve yararlanılması hak sahibinin iradesine bırakılan menfaatlerdir. Bu anlamda hakkın iki cephesi bulunmaktadır. • İlk olarak hak, hukukun koruduğu bir çıkardır. İkinci olarak hak, sahibine bu korunmadan yararlanma yetkisi tanır. Küçüktaşdemir  ÖDEV- HAK-YETKİ YÜKÜMLÜLÜK «HUKUK BİR DÜZENİ, HAK İSE BİR DÜZEN TARAFINDAN KORUNAN ÇIKARI ANLATIR. HUKUK GENEL VE NESNEL, HAK İSE BİREYSEL VE ÖZELDİR.» Küçüktaşdemir  Küçüktaşdemir İRADE ÇIKAR KARMA KURAMI KURAMI KURAM HAK KAVRAMI İLE İLGİL KURAMLAR Haklar doğdukları hukuk kurallarına göre kamu hakları ve özel haklar diye ikiye ayrılır: Küçüktaşdemir 1) Kamu hakları: Kamu hukukundan doğan haklardır. Ör. Seçme-seçilme, memur olma hakkı. • Özel haklardan yararlanmada kural olarak herkes eşit olduğu halde, kamu haklarından yararlanmada herkes eşit değildir. Kamu haklarından yararlanmak için vatandaş olmak ve hukuk düzenince belirlenen koşulları taşımak gerekir. 2) Özel haklar: Özel hukuktan doğan haklardır. Ör. Alacak hakkı, mülkiyet hakkı, kişilik hakları, fikri haklar. Temel Hak ve Özgürlükler Ancak Kanunla Sınırlandırılabilir 2. Sınırlama Anayasa’nın İlgili Maddesinde Belirtilen Sebeplere Dayanmalıdır 3. Sınırlamada Ölçülülük İlkesine Uyulmalıdır Küçüktaşdemir 4. Hakkın Özüne Dokunulmamalıdır 5. Sınırlamalar Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygun Olmalıdır  OLAĞANÜSTÜ DÖNEMLERDE TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANDIRILMASI SAVAŞ, SEFERBERLİK, SIKIYÖNETİM VEYA OLAĞANÜSTÜ HALLERDEN BİRİ MEEVCUT OLMALIDIR. ULUSLARARASI HUKUKTAN DOĞAN YÜKÜMLÜLÜKLER İHLAL EDİLMEMELİDİR. Küçüktaşdemir ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİNE UYULMALIDIR. ANAYASA MADDE SAYILAN ÇEKİRDEK ALANA DOKUNULMAMLIDIR. GEÇİŞ, CÜZİ HAKKA HUKUKSAL HUKUKSAL HUKUKSAL HUKUKSAL MALVARLIĞI VEYA KÜLLİ DAYANARAK OLAY EYLEM İŞLEM İŞLEMLE HAKLARI OLABİLİR YENİ BİR OLUR. HAK KURMAK. HAKLARIN KAYBEDİLMESİ MÜCBİR SEBEP ZAMANAŞIMI HUKUKSAL EŞYANIN YOK VE ÖLÜM VEYA HAK EYLEM VEYA OLMASI BEKLENİLMEYEN DÜŞÜRÜCÜ SÜRE İŞLEMLER HAL Küçüktaşdemir • İyiniyet kavramı, bir olayı bilmek veya bilmemektir. • İyiniyet, bir hakkın doğumuna engel olan bir durumun olayda varlığı veya hakkın doğumu için gerekli unsurlardan birinin olayda yokluğu konusunda kişideki mazur görülebilen bir bilgisizlik veya yanlış bilgi olarak tanımlanır. • Kanunun iyi niyetin korunacağını belirttiği yerlerde, iyiniyet üç bakımdan korunur, • HUKUKİ SAKATLIĞIN SONUÇLARININ ORTADAN KALKMASI • HUKUKİ SAKATLIĞIN SONUÇLARININ HAFİFLEMESİ • İYİNİYETİN HAKKI GENİŞLETMESİ İYİ NİYET KURALI Küçüktaşdemir  İYİ NİYETİN KORUNMASI VE SINIRLARI • İyi niyet sadece kanunun iyi niyete sonuç bağladığı durumlarda söz konusu olur. Kanunda iyi niyete bir sonuç bağlanmamış bulunan hallerde, kişinin iyiniyetli olması herhangi bir hüküm ifade etmez. • İyiniyetli olduğunu belirten kişinin iyiniyetli olduğu kabul edilir. İyi niyetin bulunmadığını iddia edenin bunu ispatlaması istenir. Küçüktaşdemir  HAKLARIN KULLANILMASINI DÜZENLEYEN KURALLAR Küçüktaşdemir Dürüstlük kuralları, orta zekâlı, normal, makul kimselerin, toplum içerisinde karşılıklı güvene, ahlâka ve dürüstlüğe dayalı davranışları sonunda meydana gelmiş ve toplum ihtiyaçları ile iş hayatının gereklerine cevap veren, bu nedenle de herkesçe benimsenen kuralların bütünüdür. • Kişi kendisine tanınan hakları dürüstlük ilkesine aykırı kullanırsa, hukuk düzeni kişinin hakkını korumaz. Küçüktaşdemir • Kanunda bir taraftan dürüstlük ilkesi öngörülürken diğer taraftan buna aykırılık halinde hakkın korunmayacağı düzenlenmiştir. DÜRÜSTLÜK KURALI (objektif iyi niyet)  Bir hakkın kötüye Hakkın kötüye kullanılması yasağı kullanıldığı şu Hakkın varlığı belirlenir. Hakkın amaca uygun kullanılıp kullanılmadığı Hakkın kullanılmasıyla başkasının zarar görmesi emredici bir hukuk aşamalardan araştırılır. ihtimali ortaya çıkar. kuralı olduğu için, hâkim tarafından re’sen göz geçilerek belirlenir: Küçüktaşdemir önünde tutulmalıdır. HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞI  HAKLARIN KORUNMASI Küçüktaşdemir  MEŞRU MÜDAFAA Türk Ceza Kanunu ZORUNLULUK HALİ md. Küçüktaşdemir Başka Türlü Korunma Ağır ve Muhakkak İmkanı Bulunmamalı Olması Tehlikeye Karşı Durma Ödevi Olmamalı Kendisine veya Bir Başkasına Yönelmiş Olmalıdır Orantılılık • Zilyet, her türlü gasp veya saldırıyı kuvvet kullanarak defedebilir. Zilyet, rızası dışında kendisinden alınan şeyi taşınmazlarda el koyanı kovarak, taşınırlarda ise eylem sırasında veya kaçarken yakalananın elinden alarak zilyetliğini koruyabilir. • Ancak, zilyet durumun haklı göstermediği derecede kuvvet kullanmaktan kaçınmak zorundadır SAVUNMA HAKKI (TMK MD.• Borçlu borcunu yerine getirmezse, alacaklı mahkemeye başvurarak borçlunun borcu yerine getirmesi yönünde bir karar alarak bunu cebren (zorla) icra ettirebilir. • Borçlunun borcu ödemede gecikmesi halinde borçlu temerrüde (gecikmeye) düşer ve alacaklının gecikmeden doğan zararlarını tazmin etme zorunluluğu ortaya çıkabilir. • Sözleşmenin yerine getirilmemesinden kaynaklanan menfi veya müspet zararlarının tazminini isteyebilir. Küçüktaşdemir  HAKSIZ FİİL • Borçların bir diğer kaynağı haksız fiillerdir. Haksız fiil, bir kimsenin (fail) diğer bir kimseye (mağdur) hukuka aykırı biçimde zarar vermesidir. Buna bağlı olarak ortaya çıkan borç, tazminat (giderim) borcudur. • Tazminat borcunun ortaya çıkması için, bir zararın ortaya çıkması, failin kusurlu olması, fiil ile zarar arasında illiyet (nedensellik) bağı bulunması ve fiilin (eylemin) hukuka aykırı olması gerekir. Küçüktaşdemir  ZARAR NEDENSELLİK FİİL (MADDİ VEYA BAĞI MANEVİ) KUSUR HUKUKA (kast, ihmal) AYKIRILIK HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞUNUN ŞARTLARI Küçüktaşdemir  KUSURSUZ SORUMLULUK • Bazı hallerde zarara sebebiyet verilmesinde kusuru olmayan kişilerin de zarardan sorumlu tutuldukları görülür. Bu durumlarda kusur aranmadığından, buna kusursuz sorumluluk adı verilir. • Kusursuz sorumluluk halleri istisnaidir ve kanunda bulunan hallerde ortaya çıkar. Küçüktaşdemir  KUSURSUZ SORUMLULUK Küçüktaşdemir  SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME • Bir kimsenin malvarlığının bir başkası aleyhine olmak üzere ve bir sebep bulunmaksızın artması halinde, bu kişinin oluşan artışı diğer tarafa verme zorunluluğu doğar. Buna sebepsiz zenginleşmeden doğan borç denir. • Örneğin yanlış iban numarası girilerek başkasının hesabına para yatırmak. • Yargı, yasama ve yürütmenin yanında devletin üçüncü fonksiyonudur. Yargı, tarafsız bir mahkeme ve hâkim tarafından, yargılama faaliyeti sonunda haklı olan taraf lehine verilen karardır (hükümdür). Eğer davada sadece davacı varsa, mahkemenin faaliyetine nizasız kaza (çekişmesiz yargı) denir. Davalar, davacının mahkemeden istediği himayenin çeşidine göre üçe ayrılır. HUKUK DAVASININ TÜRLERİ Küçüktaşdemir • Bu dava yolu ile davacı, davalının bir şeyi vermeye, yapmaya veya yapmamaya mahkûm edilmesini ister. • Eda davası, davanın dayandığı hakka göre, çeşitli isimler alır. • Meselâ, mülkiyet hakkına dayanarak bir malın iadesini istemek istihkak davası; davalının bir borcunu yerine getirmesini istemek, ifa davası; bir zararın tazminini istemek, tazminat davası adını alır. Dava Çeşitleri: Eda Davaları Küçüktaşdemir • Bir hukuki ilişkinin varlığı veya yokluğunun tespiti için açılan davadır. Bir durumun varlığının tespiti isteniyorsa müspet tespit davası; durumun var olmadığının belirlenmesi isteniyorsa, menfi tespit davası açılır. • Bir konuda eda davası açılabilecek durumda, tespit davası açılamaz. Dava Çeşitleri: Tespit Davası Küçüktaşdemir  Dava Çeşitleri: İnşai Davalar • Bir takım yenilik doğuran haklar, kişinin serbest iradesi ile kullanılmaz. Bunlar, sadece, dava açma yolu ile kullanılabilir. Hukuki değişiklik, yenilik doğuran bir mahkeme kararı ile doğar. Bu davalara yenilik doğuran davalar denir. Yenilik doğuran davalarda da davacı, mahkemeden mevcut bir hukuki ilişkiyi sona erdirecek veya değiştirecek veya yeni bir ilişki kuracak bir karar verilmesini ister. • Boşanma davası, dernek genel kurul kararının iptali davası, yenilik doğuran davalara örnek olarak verilebilir. Küçüktaşdemir  CEZA İLİŞKİSİ (FAİL vs. DEVLET) SUÇUN İNFAZ İLİŞKİSİ İŞLENMESİ (HÜKÜMLÜ/ (FAİL) Küçüktaşdemir MAHKUM) MUHAKEME İLİŞKİSİ (ŞÜPHELİ VEYA SANIK)  CEZA YARGILAMASININ YAPISI Küçüktaşdemir İDDİANAMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ (ARA MUHAKEME) SORUŞTURMA EVRESİ EVRESİ KOVUŞTURMA EVRESİ • Doktrinde geniş anlamda soruşturma evresi içinde de değerlendirilmektedir.  CEZA YARGILAMASI FAALİYETLERİ Çelişme yöntemi. (Tez-anti tez=sentez) YARGILAMA Küçüktaşdemir İDDİA SAVUNMA  İDARİ DAVALAR TAM YARGI DAVASI • Tazminat Davaları • İdari Sözleşmeden Doğan Davalar • Vergi Davaları Küçüktaşdemir İPTAL DAVASI  ADALET KAVRAMI Küçüktaşdemir Hukukun buyrukları şunlardır: dürüst yaşamak, başkasına zarara uğratmamak, herkesin hakkını vermek. ULPIANUS DOMITIUS Fazilet (Aristo) Söze bağlılık. (Grotius) Küçüktaşdemir Hukukun nihai ereği, adalete ulaşmaktır. Peki «adalet» nedir?  Küçüktaşdemir Adalet Çeşitleri son Küçüktaşdemir 

1 Kemal Gözler HUKUKA GİRİŞ EKİN BASIM YAYIN DAĞITIM

2 Ekin Basım Yayın Dağıtım, ISBN: (c) Her hakkı mahfuzdur. Birinci Baskı: Eylül İkinci Baskı: Ekim Üçüncü Baskı: Ekim Dördüncü Baskı: Ekim Beşinci Baskı: Ekim Dizgi ve Sayfa Düzeni: Kemal Gözler Kapak: Kemal Gözler Eleştirileriniz İçin: Kitabın Tanıtımı: Baskı: Star Ajans Ltd. Şti. ( ) Dağıtım: Ekin Basın Yayın Dağıtım, Burç Pasajı no: 27; Altıparmak-BURSA Tel: () ; ; Fax: Web: KORSAN YAYINCILARA VE FOTOKOPİCİLERE UYARI: Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun tarih ve sayılı Kanunla değişik 72 nci maddesi, bir kitabı herhangi bir şekilde (fotokopi dahil) çoğaltanları, dağıtanları, satanları, ticarî a- maçla elinde bulunduranları, 2 (iki) yıldan 4 (dört) yıla kadar hapis cezasıyla veya YTL den YTL ye kadar ağır para cezasıyla veya zararın ağırlığı dikkate alınarak bunların her ikisiyle birden cezalandırmaktadır. İKTİBAS KONUSUNDA UYARILAR: Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 35 inci maddesine göre, bir kitaptan iktibas (alıntı) yapılabilmesi için şu şartlara uyulması gerekir: (1) İktibas, bir eserin bazı cümle ve fıkralarının bir başka esere alınmasıyla sınırlı olmalıdır (m/1). (2) İktibas, maksadın haklı göstereceği bir nispet dahilinde ve münderecatını aydınlatmak maksadıyla yapılmalıdır (m/3). (3) İktibas, belli olacak şekilde yapılmalıdır (m/5) [Bilimsel yazma kurallarına göre, aynen iktibasların tırnak i- çinde verilmesi ve iktibasın üç satırdan uzun olması durumunda iktibas edilen satırların girintili paragraf olarak dizilmesi gerekmektedir]. (4) İktibas ister aynen, ister mealen olsun, eserin ve eser sahibinin adı belirtilerek iktibasın kaynağı gösterilmelidir (m/5). (5) İktibas edilen kısmın alındığı yer (sayfa numarası) belirtilmelidir (m/5) Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun tarih ve sayılı Kanunla değişik 71 inci maddesinin 4 üncü fıkrası, 35 inci maddeye aykırı olarak kaynak göstermeyen veya yanlış yahut kifayetsiz veya aldatıcı kaynak göstererek iktibas yapan kişileri, 2 (iki) yıldan 4 (dört) yıla kadar hapis cezasıyla veya YTL den YTL ye kadar ağır para cezasıyla veya zararın ağırlığı dikkate alınarak bunların her ikisiyle birden cezalandırmaktadır. Ayrıca Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulunun 18 Şubat tarih ve E/1, K/2 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararına göre iktibas hususunda kullanılan eser sahibinin ve eserinin adı belirtilse bile eser sahibi, haksız rekabet hükümlerine dayanarak Borçlar Kanununun maddesindeki koşulların gerçekleşmesi hâlinde manevi tazminat isteyebilir. Bu Kitaptan Yapılacak İktibaslar Konusunda Açıklamalar: (1) Bu kitabın metninden iktibas yapılırken yukarıdaki koşullara uyulmalı ve kaynak gösterilse dahi iktibas oranı haksız rekabet teşkil edecek düzeye ulaşmamalıdır. (2) Sayılı Fikir ve Sanat E- serleri Kanununun 35 inci maddesi, iktibası bazı cümle ve fıkraların bir başka esere alınması ile sınırlandırdığına göre, bu kitapta kullanılan kutu, şema, tablolar, yazarın yazılı izni olmaksızın, kaynak gösterilerek dahi iktibas edilemezler.

3 Prof. Dr. Kemal GÖZLER Uludağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi HUKUKA GİRİŞ Güncelleştirilmiş ve Düzeltilmiş B eşinci Baskı Bursa - Ekim

4 AÇIKLAMA Hukuka giriş alanında yazılmış dört kitabımız vardır: Birincisi (Hukukun Genel Teorisine Giriş, Ankara, US-A Yayıncılık, ) yüksek lisans-doktora öğrencilerine ve bu alanın uzmanlarına yönelik olarak hazırlanmış bir teorik inceleme kitabıdır. İkincisi (Hukuka Giriş, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, İkinci Baskı, ), hukuk fakültesi lisans öğrencilerine yönelik olarak hazırlanmış bir ders kitabıdır. Üçüncüsü (Hukukun Temel Kavramları, Bursa Ekin Kitabevi Yayınları, Üçüncü Baskı, ) iktisadî ve idarî bilimler fakültesi öğrencilerine yöneliktir. Dördüncüsü (Genel Hukuk Bilgisi, Bursa Ekin Kitabevi Yayınları, Beşinci Baskı, ) ise, meslek yüksekokulu öğrencilerine yönelik olarak hazırlanmış bir kısa ders kitabıdır.

5 İÇİNDEKİLER GİRİŞ I. Yaklaşım Biçimleri Felsefi Yaklaşım Biçimi Dogmatik Yaklaşım Biçimi Hukukun Genel Teorisi Yaklaşım Biçimi 6 II. Hukuka Giriş Yerine Hukukun Genel Teorisi 7 III. Bu Kitabın Konusu 9 Bölüm 1 HUKUKUN BİLGİ KAYNAKLARI I. Mevzuat II. Yargı Kararları Anayasa Mahkemesi Kararları Yargıtay Kararları Danıştay Kararları Askerî Yüksek İdare Mahkemesi Kararları Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları III. Bilimsel Eserler Hukuk Dergileri Başlıca Genel Eserler Kaynak Tarama Hukukla İlgili Bazı İnternet Siteleri Bölüm 2 BEŞERÎ DAVRANIŞ KURALLARI I. Hukuk Kuralları Hukuk Kurallarının Normatifliği: Emir, Yasak veya İzin Hukuk Kurallarının Konusu: İnsan Davranışı Hukuk Kurallarının Koyucusu: İnsan İradesi Hukuk Kurallarının Müeyyidesi: Cebir II. Din Kuralları Din Kuralları ile Hukuk Kuralları Arasındaki Fark Değişebilirlilik Bakımından Amaç Bakımından 33

6 VI HUKUKA GİRİŞ 3. Kaynak Bakımından Muhatapları Bakımından Müeyyide Bakımından Kapsam Bakımından III. Ahlak Kuralları Ahlak Kuralları ile Hukuk Kuralları Arasındaki Farklar Amaçları Bakımından Dışlık İçlik Bakımdan Kaynak Bakımından Muhatapları Bakımından Uygulayıcıları Bakımından Hak Ödev Bakımından Müeyyide Bakımından IV. Görgü Kuralları Görgü Kuralları ile Hukuk Kuralları Arasındaki Farklar Kaynak Bakımından Muhatapları Bakımından Müeyyide Bakımından V. Örf ve Âdet Kuralları Maddî Unsur (Süreklilik) Manevî Unsur (Genel İnanç) Örf ve Âdet Kuralları ile Hukuk Kuralları Arasındaki Farklar Kaynak Bakımından Muhatapları Bakımından Uygulayıcıları Bakımından Müeyyide Bakımından VI. Beşerî Davranış Kurallarının Ortak Fonksiyonu VII. Haydut Çetesi Kuralları Üzerine Bir Not Sonuç Bölüm 3 HUKUK İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR 1. Hukuk Kelimesinin Değişik Anlamları Pozitif Hukuk Doğal Hukuk Norm Maddi Varlık Normatiflik Hukukilik Bağlayıcılık Geçerlilik Adillik Etkililik Metrukiyet 58

7 İÇİNDEKİLER VII Bölüm 4 KAMU HUKUKU ÖZEL HUKUK AYRIMI I. Kamu Hukuku Özel Hukuk Ayrımı Ölçütleri Menfaat Teorisi İlişkilerin Tarafları Teorisi: Yönetenler - Yönetilenler Kuralların Mahiyeti Teorisi: Emredicilik - İrade Serbestisi Uygulama Yöntemi Teorisi: Re sen Uygulama Egemenlik veya Süjeler Teorisi Kamu Hukuku - Özel Hukuk Ayrımını Reddeden Teoriler a) Duguit nin Teorisi b) Kelsen in Teorisi Kamu Hukuku - Özel Hukuk Ayrımının Değerlendirilmesi II. Kamu ve Özel Hukukun Karşılıklı Özellikleri Üstünlük Bakımından Emredicilik Bakımından Kamu Yararı Özel Çıkar Bakımından Tek Yanlılık Bakımından İcrailik Bakımından Hukuka Uygunluk Karinesi Bakımından Re sen Uygulama Bakımından Görevli Mahkeme Bakımından Gelişmişlik Bakımından III. Pratik Bilgiler Problem Problem Problem IV. Kamu Hukukunun Dalları Uluslararası Hukuk (Devletler Hukuku) Anayasa Hukuku İdare Hukuku Vergi Hukuku Ceza Hukuku V. Özel Hukukun Dalları Medenî Hukuk a) Kişiler Hukuku b) Aile Hukuku c) Miras Hukuku d) Eşya Hukuku Borçlar Hukuku Ticaret Hukuku a) Ticari İşletme Hukuku b) Şirketler Hukuku c) Kıymetli Evrak Hukuku d) Sigorta Hukuku e) Deniz Ticareti Hukuku Devletler Özel Hukuku a) Vatandaşlık (Tabiiyet) Hukuku 83

8 VIII HUKUKA GİRİŞ b) Yabancılar Hukuku c) Kanunlar İhtilafı İş Hukuku a) Bireysel İş Hukuku b) Yabancılar Hukuku Medenî Usul Hukuku İcra ve İflas Hukuku Bölüm 5 YARGI ÖRGÜTÜ Yargı Fonksiyonu Kavramı Yargı Birliği Yargı Ayrılığı Sistemleri a) Yargı Birliği Sistemi b) Yargı Ayrılığı Sistemi Türkiye de Yargı Kolları I. Anayasa Yargısı Kuruluş Görev ve yetkileri Anayasaya Uygunluk Denetimi Şekilleri Anayasa Mahkemesi Kararları II. Adlî Yargı A. Mevcut Sistem İlk Derece Mahkemeleri a) Hukuk Mahkemeleri aa) Sulh Hukuk Mahkemeleri bb) Asliye Hukuk Mahkemeleri b) Ceza Mahkemeleri aa) Sulh Ceza Mahkemeleri bb) Asliye Ceza Mahkemeleri cc) Ağır Ceza Mahkemeleri Üst Derece Mahkemesi: Yargıtay a) Daireler b) Hukuk ve Ceza Genel Kurulları c) Büyük Genel Kurul Adlî Yargının İşleyişi Hukuk Yargısının İşleyişi Ceza Yargısının İşleyişi B. Gelecekteki Sistem İlk Derece Mahkemeleri İstinaf Derecesi: Bölge Adliye Mahkemeleri Temyiz Derecesi: Yargıtay III. İdarî Yargı A. İlk Derece Mahkemeleri İdare Mahkemeleri Vergi Mahkemeleri B. Üst derece Mahkemeleri

9 İÇİNDEKİLER IX 1. Bölge İdare Mahkemeleri Danıştay a) Daireler b) İdarî ve Vergi Dava Daireleri Kurulları c) İçtihatları Birleştirme Kurulu İdarî Yargının İşleyişi IV. Askerî Ceza Yargısı A. İlk Derece Mahkemeleri Disiplin Mahkemeleri Askerî Mahkemeler B. Üst Derece Mahkemesi: Askerî Yargıtay IV. Askerî İdarî Yargı: Askerî Yüksek İdare Mahkemesi VI. Uyuşmazlık Yargısı: Uyuşmazlık Mahkemesi Hakimlerin Bağımsızlığı ve Teminatı Hakimlerin Özlük İşleri: Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Bölüm 6 HUKUK SİSTEMLERİ I. Kara Avrupası Hukuk Sistemi A. Tarihi Gelişim B. Kara Avrupası Hukuk Sisteminin Özellikleri Tedvin Edilmiştir Yazılıdır (Örf ve Adet, Hukukun Ancak Tamamlayıcı Kaynağıdır) İçtihad Hukukun Asıl Kaynağı Değildir Özel Hukuk Kamu Hukuku Ayrımı Vardır Yargı Ayrılığı Vardır II. Common Law Sistemi (Anglo-Sakson Sistemi) A. İngiliz Hukukun Doğumu ve Gelişimi Common Law Equity Law Statute Law B. Anglo-Sakson Sisteminin Özellikleri Tedvin Edilmemiştir Örf ve Adet, Hukukun Asli Kaynakları Arasında Yer Alır İçtihadi Niteliktedir Kamu Hukuku Özel Hukuk Ayrımı Yoktur Yargı Birliği İlkesi Geçerlidir III. İslam Hukuku Sistemi Kur an (Kitap) Sünnet (Hadis) İcma Kıyas (İçtihad) IV. Sosyalist Hukuk Sistemi Sonuç ve Değerlendirme

10 X HUKUKA GİRİŞ Bölüm 7 HUKUKUN KAYNAKLARI I. Hukukun Asıl Kaynakları A. Yazılı Kaynaklar Anayasa Kanunlar Kanun Hükmünde Kararnameler Uluslararası Antlaşmalar Tüzükler Yönetmelikler Adsız Düzenleyici İşlemler II. Yazısız Kaynak: Örf ve Adet Hukuku Maddi Unsur (Süreklilik) Manevi Unsur (Genel İnanç, Opinio uiris, Opinio necessitatis) Hukukilik (Devlet Desteği) II. Yardımcı Kaynaklar A. Bilimsel Görüşler (Doktrin, Öğreti) Hukuk Tarihinde Doktrin Doktrinin Önemi Doktrinin Etkisi Bilimsel Eserlerin Türleri a) Şerhler b) Sistematik Eserler c) Monografiler d) Makaleler e) Diğer Eserler B. Yargısal kararlar (İçtihatlar) Bölüm 8 HUKUKUN TEMELİ HAKKINDA GÖRÜŞLER I. Hukuku Bilinçli İrade Ürünü Sayan Görüşler A. Tanrısal İrade Kuramı B. Beşeri İrade Kuramı İradeci Pozitivizm Normcu Pozitivizm C. Genel İrade veya Toplumsal Sözleşme Kuramı Thomas Hobbes John Locke Jean-Jacques Rousseau Eleştiri II. Hukuku İrade Dışı Sayan Görüşler A. Tabiî Hukuk Kuramı İlk Çağda Tabiî Hukuk ( İnsan Tabiatının Hukuku ): Hukuk, İnsan Tabiatının Ürünüdür Orta Çağda Tabiî Hukuk ( İlahi Hukuk ): Hukuk İlahi İradeden Ürünüdür Yeni Çağda Tabiî Hukuk ( Aklî Hukuk ): Hukuk İnsan Aklının Ürünüdür..

11 İÇİNDEKİLER XI B. Tarihçi Hukuk Kuramı C. Sosyolojik Hukuk Akımı Sonuç Bölüm 9 KANUNLAŞTIRMA I. Kavramlar: Taknin, Tedvin, İktibas II. Kanunlaştırma Sebepleri Birleştirme Hukukun Ulusallaştırılması İsteği Modernleşme Rasyonalizm III. Kanunlaştırma Saikleri Tutucu Saik Devrimci Saik IV. Kanunlaştırma Metotları Somut Olay Metodu (Hadiseci, Meseleci, Casuiste Metot) Soyut Kural Metodu (Mücerred, Soyut Metot) V. Belli Başlı Kanunlaştırma Örnekleri Doğu Roma İmparatorluğu nda Kanunlaştırma : Corpus Iuris Civilis Almanya da Kanunlaştırma Fransa da Kanunlaştırma İsviçre de Kanunlaştırma Türkiye de Kanunlaştırma a) Ceza Hukuku Alanında b) Ticaret Hukuku Alanında c) Medenî Hukuk Alanında d) Usul Hukukları Alanında VI. Sonuç ve Değerlendirme Bölüm 10 HUKUK KURALLARININ ÇEŞİTLERİ I. Emredici Hukuk Kuralları Emredici Hukuk Kurallarının Konuluş Nedenleri Emredici Hukuk Kurallarının Müeyyideleri II. Tamamlayıcı Hukuk Kuralları III. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları IV. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları Bölüm 11 HUKUK KURALLARININ YER VE ZAMAN BAKIMINDAN UYGULANMASI I. Hukuk Kurallarının Yer Bakımından Uygulanması Mülkilik (Ülkesellik, Yersellik) İlkesi Şahsilik (Kişisellik) İlkesi

12 XII HUKUKA GİRİŞ II. Hukuk Kurallarının Zaman Bakımından Uygulanması A. Kanunların Yürürlüğe Girmesi Kanunda Açık Hüküm Varsa Kanunda Açık Hüküm Yoksa B. Kanunların Yürürlükten Kalkması Kendiliğinden Yürürlükten Kalkma Başka Bir Kanunla Yürürlükten Kaldırma: İlga a) Sarih İlga (Açıkça Kaldırma) b) Zımni İlga (Üstü kapalı İlga) Anayasa Mahkemesinin Kararıyla Yürürlükten Kaldırma: İptal Metrukiyet Üzerine Bir Not C. Kanunların Geçmişe Ulyugulanması Sorunu Kural: Kanunların Geçmişe Yürümemesi İlkesi Kanunların Geçmişe Yürümemesi İlkesinin İstisnaları a) Özel Hukuk Alanında b) Ceza Hukuku Alanında c) Muhakeme Hukuku Bakımından Bölüm 12 HUKUK KURALLARININ YORUMU I. Klasik Yorum Teorisi A. Yorum Çeşitleri Yasama Yorumu Yargı Yorumu Bilimsel Yorum B. Yorum Metotları Lafzi Yorum Metodu (Deyimsel Yorum, Gramatikal Yorum) Tarihi Yorum Metodu Mantıki Yorum Metodu (Interpretation logique) Sistematik Yorum Metodu Kavramcı Yorum Metodu Menfaatler İçtihadi Metodu Teleolojik (Amaçsal, Fonksiyonel) Yorum Metodu C. Yorumda Kullanılan Mantık Kuralları Kıyas (Analogia, Argumentum a pari, Argumentum a simili ad simile, Argumentum per anaologiam) Aksi ile Kanıt (Mefhumu Muhalif, Argumentum a contrario) Evleviyet (Öncelik, Argumentum a fortiori) Diğer Argümanlar Dar ve Geniş Yorum II. Realist Yorum Teorisi

13 İÇİNDEKİLER XIII Bölüm 13 HUKUK KURALLARI ARASINDA ÇATIŞMA SORUNU 1. Lex Superior (Üst Kanun) İlkesi Lex Posterior (Sonraki Kanun) İlkesi Lex Specialis (Özel Kanun) İlkesi Gerçek Çatışma (Antinomie) Bölüm 14 HAKİMİN HUKUK YARATMASI 1. Hakimin Hukuk Yaratması Konusundaki Görüşler Türk Medenî Kanununun Sistemi Hukuk Yaratma Yetkisinin Gerekliliği Hukuk Yaratmanın Şartı: Kanun Boşluğu Kanun Boşluğu Çeşitleri Hakimin Hukuk Yaratırken Gözeteceği İlkeler Hakimin Koyduğu Kuralın Niteliği Ceza Hukuku Alanında Hakim Hukuk Yaratamaz Bölüm 15 HAKİMİN TAKDİR YETKİSİ 1. Genel Olarak Çeşitleri a) Şartlarda Takdir Yetkisi b) Hükümde Takdir Yetkisi Hakime Takdir Yetkisi Verilip Verilmediği Nasıl Anlaşılır? a) Hakime Takdir Yetkisinin Açıkça Verilmesi b) Kuralın İfadesinden c) Kuralın Yazılış Biçiminden Takdir Yetkisinin Kullanılmasının Şartları a) Kanun Hakime Takdir Yetkisi Vermiş Olmalıdır b) Hakim, Takdir Yetkisini Kanunun Çizdiği Sınırlar İçinde Kullanmalıdır c) Hakim Takdir Yetkisini Hukuka ve Hakkaniyete Göre Kullanmalıdır Hakimin Hukuk Yaratması Hakimin Takdir Yetkisi Bölüm 16 HUKUK KURALLARININ MÜEYYİDESİ I. Genel Olarak Müeyyidenin Tanımı Müeyyide Gereksiz mi? Müeyyidesiz Hukuk Kuralları Olabilir mi? a) Bir Hukuk Düzeninde Müeyyidesiz Hukuk Normları Olabilir Görüşü b) Müeyyidesiz Hukuk Normlarının Olamayacağı Görüşü Ödül Hukukun Müeyyidesi Olabilir mi? Hukukun Cebri - Çetenin Cebri Hukukî Cebrin Değişik Görünümleri

14 XIV HUKUKA GİRİŞ 7. Müeyyidenin Tarihi Gelişimi Uluslararası Hukukun Müeyyidesi II. Müeyyide Çeşitleri A. Özel Hukuk Müeyyideleri Cebri İcra Tazminat Geçersizlik a) Yokluk b) Butlan aa) Mutlak Butlan (Nullite absolue, Nichtigkeit) bb) Nisbi Butlan (İptal Edilebilirlilik, Annulabilité) B. Kamu Hukuku Alanında Başlıca Müeyyideler Ceza Hukuku Alanında Müeyyide: Ceza İdare Hukuku Alanında a) İptal b) Yokluk Bölüm 17 ADALET KAVRAMI I. Adalet Fikrinin Göreceliliği II. Adalet Çeşitleri Denkleştirici Adalet Dağıtıcı Adalet III. Nesafet (Hakkaniyet) Kavramı Bölüm 18 HAK KAVRAMI, TANIMI VE HAKLARIN ÇEŞİTLERİ Terim Sorunu I. Hak Kavramının Niteliği Üzerindeki Teoriler İrade Teorisi Menfaat Teorisi Karma Teori Hak Kavramını Reddeden Görüşler a) Duguit nin Teorisi b) Kelsen&#;nin Teorisi II. Hakların Çeşitleri A. Kamu Hakları Negatif Statü Hakları Pozitif Statü Hakları Aktif Statü Hakları B. Özel Haklar Niteliklerine Göre Özel Hak Çeşitleri a) Mutlak Haklar b) Nisbi Haklar Konularına Göre Özel Hak Çeşitleri a) Malvarlığı Hakları

15 İÇİNDEKİLER XV b) Kişilik Hakları Kullanılmalarına Göre Özel Hak Çeşitleri a) Devredilebilen Haklar b) Devredilemeyen Haklar Amaçlarına Göre Özel hak Çeşitleri a) Yenilik Doğuran Haklar (İnşai Haklar) b) Yenilik Doğurmayan Haklar (Alelade Haklar) III. Hakların Korunması A. Talep Yolu B. Dava Yolu Özel Hukukta: Eda Davası, Tespit Davası ve İnşaî Dava Ceza Hukukunda: Kamu Davası ve Şahsî Dava İdare Hukukunda: İptal Davası ve Tam Yargı Davası C. Kişinin Kendi Hakkını Bizzat Koruması Yolu Meşru Müdafaa Iztırar Hali Kendi Hakkını Korumak İçin Kuvvet Kullanma Yolu Bölüm 19 HUKUKÎ OLAYLAR, FİİLLER VE İŞLEMLER I. Hukukî Olaylar II. Hukiki Fiiller A. Hukuka Aykırı Fiiller B. Hukuka Uygun Fiiller III. Özel Hukukta Hukukî İşlemler A. Hukukî İşlemin Unsurları İrade Açıklaması Hukukî Sonuç B. Hukukî İşlemlerin Çeşitleri Tek Taraflı Hukukî İşlemler Çok Taraflı Hukukî İşlemler Sağlararası Hukukî İşlemler Ölüme Bağlı Hukukî İşlemler İvazlı Hukukî İşlemler İvazsız Hukukî İşlemler Taahhüt İşlemleri Tasarruf İşlemleri Sebebe Bağlı Olan Sebebe Bağlı Olmayan İşlemler IV. Kamu Hukuku İşlemleri A. Yasama İşlemleri B. Yargı İşlemleri C. Yürütme İşlemleri ve İdarî İşlemler Tek-Yanlı İdarî İşlemler İki-Yanlı İdarî İdarî İşlemler Bibliyografya Dizin Kemal Gözler in Özgeçmişi ve Yayın Listesi

16 XVI HUKUKA GİRİŞ KISALTMALAR AY: Anayasa BK: Borçlar Kanunu CK: Ceza Kanunu CMUK: Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu CMK: Ceza Muhakemesi Kanunu HUMK: Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu İİK: İcra ve İflas Kanunu İYUK: İdarî Yargılama Usûlü Kanunu KHK: Kanun hükmünde kararname m.: Madde MK: Medeni Kanun RG: Resmî Gazete s.k.: sayılı Kanun TCK: Türk Ceza Kanunu TK: Ticaret Kanunu

17 GİRİŞ PLAN I. Yaklaşım Biçimleri 1. Felsefi Yaklaşım Biçimi 2. Dogmatik Yaklaşım Biçimi 3. Hukukun Genel Teorisi Yaklaşım Biçimi II. Hukuka Giriş Yerine Hukukun Genel Teorisi III. Bu Kitabın Konusu Bu dersin ismi üzerinde uzlaşma yoktur. Bu derse hukuka giriş, hukuk başlangıcı, hukuk bilimine giriş, temel hukuk, hukukun temel kavramları gibi isimler verilmektedir. Biz en yerleşik terim olan hukuka giriş ismini tercih ettik. I. YAKLAŞIM BİÇİMLERİ Mevcut hukuka giriş kitapları incelendiğinde, konularını seçiş ve işleyiş tarzı açısından başlıca iki eğilim görülmektedir: Felsefî yaklaşım biçimi ve dogmatik hukuk yaklaşımı biçimi. 1. Felsefî Yaklaşım Biçimi Felsefî yaklaşım biçimi, esas itibarıyla hukuk felsefecisi olan hocaların yazdıkları hukuka giriş kitaplarında görülür. Bu kitaplarda daha ziyade hukuk felsefesi konuları incelenir. Klasik hukuka giriş konuları incelense de, bu konuların incelenmesinde hakim düşünce tarzı felsefidir. Felsefî yaklaşım tarzının en tipik örnekleri Orhan Münir Çağıl 1 ve Vecdi Aral ın 2 ders kitaplarında görülür. Bunların işledikleri konular aslında hukuk felsefesi kitaplarında bulunabilir. Daha yumuşak bir felsefî yaklaşım ise Adnan Güriz de 3 gözlemlenir. Bu yazar esas itibarıyla klasik hukuka giriş konularına sadık kalmakla birlikte, kitabının dördüncü bölümünü hukuk a- kımlarına ayırmıştır. Bu yaklaşım tarzına Selahattin Keyman 4 ve Erdoğan 1. Orhan Münir Çağıl, Hukuk Başlangıcı Dersleri, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Birinci Kitap, İkinci Baskı, , passim. 2. Vecdi Aral, Hukuk ve Hukuk Bilimi Üzerine, İstanbul, İÜHF Yayınları, 2. Bası, , passim. 3. Adnan Güriz, Hukuk Başlangıcı, Ankara, Siyasal Kitabevi, Altıncı Bası, , passim. 4. Selahattin Keyman, Hukuka Giriş ve Metodolojisi, Ankara, Doruk Yayınları, , passim. Selahattin Keyman ın hukuka giriş konusundaki ikinci kitabının (Hukuka Giriş, Lefkoşa, Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, ), 1 ila 24 üncü sayfaları arasında hukuk normu ve hukuk düzeni gibi hukukun genel teorisi konuları incelenmiştir. Kitabın 24 ila üncü sayfaları arasında ise, hukuk kurallarının anlam ve zaman bakımından uygulan-

18 2 HUKUKA GİRİŞ Göğer 5 i de dahil edebiliriz. Hukuka giriş dersinde felsefî yaklaşım tarzının benimsenmesi gerektiği Orhan Münir Çağıl tarafından açıkça savunulmuştur. Çağıl, kitabında hakim tefekkür tarzının felsefî olduğunu belirttikten sonra, şöyle demektedir: Hukuk başlangıcı, hukuka felsefî bir giriştir; bir felsefî hukuk başlangıcıdır 6. Çağıl a göre, hukuk başlangıcına hakim tefekkür tarzı felsefî olmalıdır; zira yazar, hukukun iç alemi ve hukukun dış alemi şeklinde bir ayrım yapmakta, dış alemde kanunların, iç alemde ise hukukî değerlerin, yani adalet ve hürriyet idelerinin bulunduğunu ileri sürmektedir. Hukukun iç alemi, dış aleminde gerçekleşmek ister. Keza hukukun dış alemi de, hukukun iç aleminde huzura kavuşmak ister. Dolayısıyla iç ve dış alem bir bütün oluşturur. Hukukun dış cephesinde hakim olan pozitif-dogmatik yaklaşım tarzı iç alemi aydınlatamaz. O halde hukukun iç alemi, manevi, fikri cephesini incelemek gerekir 7. Bu da felsefî bir yaklaşımla yapılabilir. Hukuka giriş dersinin görevi de budur. Eleştiri.- Kanımızca hukuk olgusunu anlamak için hukuka felsefî açıdan da yaklaşmakta büyük yarar vardır. Ancak hukuk felsefesi değerler aleminde faaliyet gösterir ve faaliyetinin ürünü değerlendirmedir. Hukuk felsefesi olan değil, olması gereken ile uğraşır. Hukuk felsefesi yaklaşımıyla olan aleminde bulunan hukuk olgusu, hukuk düzeni anlaşılamaz. Diğer yandan eğer felsefî yaklaşımla hukuka giriş dersi işlenecekse, hukuka girişin hukuk felsefesinden ne farkı olduğu haliyle sorulabilir. Zaten hukuk fakültesi öğrencileri hukuk felsefesi dersini izleyen yıllarda ayrıca göreceklerdir. Bu nedenle hukuk fakültelerinde felsefî yaklaşımlı hukuka giriş dersinin okutulması anlamsız ve gereksizdir. İktisadi ve idari bilimler fakültelerinde ise felsefî yaklaşımla bu dersin okutulması, bizatihi bu dersin bu fakültelerde varlık sebebine aykırı olur. Zira bu fakültelerde bu dersin amacı, hukukun metafizik sorunlarını tanıtmak değil, onun ne olduğu hakkında fikir vermektir. 2. Dogmatik Yaklaşım Biçimi Hukuka giriş kitaplarında görülen ikinci yaklaşım tarzı ise, dogmatik yaklaşım biçimidir. Hukuk dogmatiği, belli bir konuda, belli bir ülkede, belli ması, hukukun kaynakları, hukukî fiiller, hukukî işlemler, haklar gibi dogmatik ağırlıklı klasik hukuka giriş konuları açıklanmıştır. Bu kitabın geri kalan kısmının (s ) konusunu ise tabiî hukuk, hukukî pozitivizm ve sosyolojik hukuk anlayışları oluşturmuştur. Selahattin Keyman&#;ı yukarıdaki iki yaklaşım tarzından belirli ölçüde uzak ve hukukun genel teorisi yaklaşım biçimine kısmen yakın bir yazar olarak görmek daha uygun olur. 5. Göğer&#;in hukuka giriş kitabı iki cilttir. İkinci cildindeki yaklaşım tarzı tamamıyla felsefidir. Erdoğan Göğer, Hukuk Başlangıcı Dersleri, Ankara, AÜHF Yay., , cilt 2, passim. 6. Çağıl, op. cit., seafoodplus.info 7. Ibid., seafoodplus.info-ix.

19 GİRİŞ 3 bir zamanda yürürlükte olan pozitif hukuk kurallarının anlamı, içeriği ve uygulanması ile ilgili sistematik açıklamalardır 8. Anayasa hukuku, idare hukuku, medeni hukuk, ticaret hukuku, ceza hukuku gibi çeşitli hukuk disiplinleri hukuk dogmatiğini oluşturur. Aslında belli bir alanda yapılan hukuk dogmatiği çalışmasının dahi, büyük zamana ve emeğe ihtiyacı vardır. Her hangi bir hukuk dalında, örneğin anayasa hukuku alanında, yahut borçlar hukuku alanında yazılmış en kısa dogmatik hukuk kitabı sayfadır. Bir hukuka giriş kitabı çerçevesinde, hukuk dalına ilişkin bir bütün hukuk dogmatiği çalışması yapmak, hacim bakımından haliyle imkansız bir çalışmadır. Böyle bir hukuka giriş kitabının en az üç dört bin sayfa olması gerekir. Bu hacimde bir hukuka giriş kitabı yazılamayacağından, bu yöntemi benimseyen yazarlar, kaçınılmaz olarak, konularını özet bir şekilde ve çoğunlukla da üstünkörü bir tarzda işlemektedirler. Aslında bu tarz yaklaşım biçimine dogmatik yaklaşım biçimi değil, hukuk dogmatiği özeti denmesi daha uygun olur. Keza bu tür hukuka giriş kitaplarına hukuka giriş yerine hukuk özeti ismi verilmelidir. Şüphesiz hukuka giriş dersinin amacı, hukukun özetini vermek değildir. Gerçekten de bu yaklaşım tarzını benimseyen yazarların kitaplarında hukuk dogmatiğinin değişik dallarının özeti bulunmaktadır. Örneğin Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde yıllarca ders kitabı olarak okutulmuş Necip Bilge nin toplam sayfalık Hukuk Başlangıcı 9 kitabında sayfa boyunca medeni hukukun, ticaret hukukunun, devletler özel hukukunun, anayasa hukukunun, idare hukukunun, ceza hukukunun, medeni usul hukukunun, ceza usul hukukunun, idari yargının, genel kamu hukukunun, devletler kamu hukukunun, mali hukukun, iş hukukunun özetini vermektedir Yine Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde bir zamanlar ders kitabı olarak okutulan Erdoğan Göğer in sayfalık Hukuk Başlangıcı kitabının birinci cildinin sayfası değişik hukuk dallarının özetinden ibarettir Keza İzmir Dokuz Eylül Hukuk Fakültesinde okutulduğu anlaşılan Bilge Umar ın sayfalık Hukuk Başlangıcı kitabının aşağı yukarı tamamı, dogmatik hukukun özetinden oluşmaktadır Kemal Gözler, Hukukun Genel Teorisine Giriş: Hukuk Normlarının Geçerliliği ve Yorumu Sorunu, Ankara, US-A Yayıncılık, , s.2; Aulis Aarnio, Dogmatique juridique, in André-Jean Arnaud (sous la direction de-), Dictionnaire encyclopédique de théorie et de sociologie du droit, Paris, L.G.D.J., 2. Baskı, , s; Fazıl Sağlam, Temel Hakların Sınırlanması ve Özü, Ankara, AÜSBF Yayınları, , s Necip Bilge, Hukuk Başlangıcı: Hukukun Temel Kavram ve Kurumları, Ankara, Turhan Kitabevi, Dokuzuncu Baskı, , s Ibid., s Göğer, op. cit., c.i, s Bilge Umar, Hukuk Başlangıcı, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, , passim.

20 4 HUKUKA GİRİŞ Diğer yandan Konya Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyeleri (Atar, Ayan, Karahan, Sümer, Arslan, Ulukapı) tarafından hazırlanmış ve muhtemelen bu Hukuk Fakültesinde ders kitabı olarak okutulan Hukuk Bilimine Giriş isimli sayfalık kitabın sayfası pozitif hukukun çeşitli bölümlerinin özet olarak tanıtılmasına ayrılmıştır Diyarbakır Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyelerinden Hasan Tahsin Fendoğlu tarafından yazılmış sayfalık Hukuk Bilimine Giriş isimli kitap da büyük ölçüde dogmatik hukukun özeti görünümündedir Fendoğlu nun kitabında dikkati çeken bir nokta ise, sayfalık kitapta, mülkiyet konusuna 22 sayfa, insan hakları konusuna 30 sayfa ayrılmasıdır. Mülkiyet ve insan hakları konusunun hukuka giriş dersinde bulunup bulunmaması bile tartışılması gereken bir sorun iken, bu iki konuya yazarın neden bu kadar çok yer ayırdığını anlamak güçtür. Siyasal bilgiler ve iktisadi ve idari bilimler fakültelerinde okutulan hukuka giriş kitaplarında, bu dogmatik hukuk özeti eğilimi daha da baskın olarak görülmektedir. Örneğin Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyelerinden A. Şeref Gözübüyük tarafından yazılan ve bu alanda çok klasik hale gelen ve Baskısını yılında yapmış olan sayfalık Hukuka Giriş kitabının 81 ila inci sayfaları arasında işlenen konular hep dogmatik hukukun değişik konularının özetinden ibarettir İktisadi ve idari bilimler fakültelerinde yaygın olarak kullanılan diğer bir kitap da beşinci baskısını yılında yapmış bulunan Şanal Görgün ün Hukukun Temel Kavramları kitabıdır. sayfalık bu kitabın sayfalık kısmı, tamamıyla pozitif hukukun değişik dallarının özetinden ibarettir Hukuk dogmatiği özeti yaklaşım tarzının en tipik temsilcisi, kanımca, Turgut Akıntürk tür. Yazarın Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi için hazırladığı sayfalık Temel Hukuk isimli eserinin ilk 17 sayfası dışında tümü pozitif hukukun değişik dallarının özetinden ibarettir Bu eser medeni hukuk ağırlıklıdır ve aslında yazarın Medeni Hukuk 18 ve Borçlar Hukuku 19 isimli kitaplarının biraz kısaltılmış halidir Atar et alii, Hukuk Bilimine Giriş, Konya, Mimoza Yayınları, Üçüncü Baskı, , s (Editörler: Haluk Hadi Sümer ve Ömer Ulukapı; Yazarlar: Yavuz Atar, Mehmet Ayan, Sami Karahan, Haluk Sadi Sümer, İbrahim Arslan, Ömer Ulukapı). Hasan Tahsin Fendoğlu, Hukuk Bilimine Giriş, İstanbul, Filiz Kitabevi, İkinci Baskı, , s. Örneğin şu sayfalara bkz ; ; A. Şeref Gözübüyük, Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları, Ankara, Turhan Kitabevi, Gözden Geçirilmiş Bası, , passim. Şanal Görgün, Hukukun Temel Kavramları, Ankara, Yetkin Yayınları, Genişletilmiş Beşinci Baskı, , s Turgut Akıntürk, Temel Hukuk, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 4. Baskı, , s Turgut Akıntürk, Medenî Hukuk, Ankara, Savaş Yayınları, Beşinci Basım, , passim. Turgut Akıntürk, Borçlar Hukuku, Ankara, Savaş Yayınları, Beşinci Basım, , passim.

21 GİRİŞ 5 Eleştiri.- 1. Hukuk dogmatiği özeti yaklaşım tarzı tamamen eleştiriye açıktır. Zira, bu yaklaşım tarzıyla ele alınmış hukuka girişin, diğer hukuk derslerinden farklı, kendisine has hiçbir konusu kalmaz. Bu yaklaşım tarzında diğer hukuk derslerinde işlenmeyip de, hukuka giriş dersinde işlenilen hiçbir konu yoktur. 2. Bu hukuk dogmatiği özeti yaklaşım biçiminde işlenilen hukuka giriş dersi hukuk fakülteleri için tamamen gereksiz ve abestir. Çünkü hukuk fakültesi öğrencileri özet olarak gördükleri dogmatik hukuku dört yıl boyunca zaten ayrıntılarıyla göreceklerdir. 3. Hukuk dogmatiği özeti yaklaşım biçimi iktisadi ve idari bilimler fakülteleri için belirli oranda mazur görülebilir. Özellikle iktisat ve işletme bölümlerinde çok az hukuk dersi vardır. Ancak bu bölümlerde dahi işletme hukuku, ticaret hukuku gibi dersler mevcuttur. 4. Ancak, iktisadi ve idari bilimler fakülteleri kamu yönetimi, uluslararası ilişkiler, maliye, çalışma ekonomisi bölümleri için de dogmatik hukuk özeti yaklaşımı ile işlenen bir hukuka giriş dersi büyük ölçüde gereksizdir. Zira bu bölümlerde, anayasa hukuku, idare hukuku, vergi hukuku, medeni hukuk, borçlar hukuku, ticaret hukuku, vatandaşlık hukuku, iş hukuku, uluslararası hukuk gibi birçok hukuk dersi okutulmaktadır. Örneğin, Uludağ Ü- niversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi bölümünde halen hukuka giriş dersinden başka (yıl sırasıyla), anayasa hukuku, medeni hukuk, borçlar hukuku, vatandaşlık hukuku, idare hukuku, idari yargı, Türk anayasa düzeni, vergi hukuku, sosyal güvenlik hukuku, iş hukuku, ticaret hukuku dersleri okutulmaktadır. Dolayısıyla kamu yönetimi bölümünde hukuka giriş dersinde tekrar öğrencilerin izleyen yılarda ayrıntılarıyla göreceği değişik hukuk derslerinin bir özetini vermenin hiçbir manası yoktur. Aynı şey uluslararası ilişkiler, maliye ve çalışma ekonomisi bölümleri için de büyük ölçüde geçerlidir. O halde hukuk dogmatiği özeti yaklaşımı ile hukuka giriş kitabı yazmanın, iktisat ve işletme bölümleri bir yana bırakılırsa, ne gereği ne de yararı vardır. İktisat ve işletme bölümleri için de hukuka giriş kitabı yazılacaksa, buna hukuka giriş ismi değil, Turgut Akıntürk ün yaptığı gibi temel hukuk ismi konmalıdır. Görüldüğü gibi hukuka giriş dersinde hem felsefî yaklaşım, hem de hukuk dogmatiği özeti yaklaşımı kabul edilemez. Aslında hukuka yaklaşım konusunda, hukuk felsefesi ve hukuk dogmatiği dışında, bir yaklaşım biçimi daha vardır: Hukukun genel teorisi yaklaşımı. Yazarın tavrı büyük ölçüde meşru görülebilir. Zira verdiği ders, asıl itibarıyla iktisat ve işletme bölümleri içindir. Bu bölümlerde ticaret hukuku ve borçlar hukuku dışında genellikle başka hukuk dersleri yoktur. Zaten kitabın ismi hukuka giriş değil, Temel Hukuk tur.

22 6 HUKUKA GİRİŞ 3. Hukukun Genel Teorisi Yaklaşım Biçimi a) Hukukun genel teorisi, hukuk dogmatiğinden farklıdır. Hukuk dogmatiği, belli bir ülkede belli yürürlükte bulunan hukuk kurallarının belli bir konuya ilişkin olanlarının anlam ve içeriği ile ilgili sistematik açıklamalarda bulunur. Hukukun genel teorisi ise aynı konuyu belli bir ülkenin pozitif hukuk kurallarından ve bunların uygulanmasına ilişkin sorunlardan bağımsız olarak, genel düzeyde ele alır. Hukukun genel teorisi, hukukun içeriğini değil, hukukun normatif yapısını, biçimsel yapısını inceler. Hukuk dogmatiği belirli bir hukuk düzenini incelerken, hukukun genel teorisi, bütün hukuk düzenleri için geçerli genel, soyut ve evrensel düzeyde açıklamalarda bulunur. b) Hukukun genel teorisi, hukuk felsefesinden de farklıdır. Hukukun genel teorisi konusunu açıklayan ve tasvir eden pozitif bir bilimdir. Değerler arasında tercih yapmaz. Buna karşın, hukuk felsefesi, ahlaki ve i- deolojik bir tavır takınarak en iyi hukuk olarak kabul ettiği şeye göre hukuk olgusunun normatif bir analizini yapar Hukuk felsefesi değerler âleminde faaliyet gösterir ve faaliyetinin ürünü değerlendirmedir. Hukukun genel teorisi ise kavramlar alanında faaliyet gösterir ve faaliyetinin ürünü ise teorik önermelerdir J.-L. Bergel in belirttiği gibi, hukukun genel teorisi, hukuku metafizik olarak algılayan hukuk felsefesinden net olarak ayrılır. Hukukun genel teorisi hukuk sistemlerinin gözleminden, bu sistemlerin daimi unsurlarının araştırılmasından hareketle bu sistemlerin temel yapılarına, tekniklerine ve kavramlarına ulaşmaya çalışır. Hukuk felsefesi ise, hukuktan ziyade felsefedir. Hukukun metafizik anlamını keşfetmek, özüne ulaşmak, onun izlemesi gereken değerleri bulmak için onun teknik cihazından arındırılması gerektiğini savunur. Şüphesiz tarih boyunca büyük filozoflar hukuk ile ilgilenmişlerdir. Ama onlar hukukun ne olduğundan ziyade, ne olması gerektiği ile meşgul olmuşlardır. Hukukun genel teorisi ise, hukukun ne olması gerektiğini değil, ne olduğunu inceler Diğer bir anlatımla, hukukun genel teorisi, her ne kadar genel de olsa, yine de hukuk tan hareket eder. Oysa hukuk felsefesi, hukuktan değil, felsefeden hareket eder; o daha ziyade hukuk üzerine bir felsefe dir Marc Van Hoecke, Théorie générale du droit, in André-Jean Arnaud (sous la direction de-), Dictionnaire encyclopédique de théorie et de sociologie du droit, Paris/Bruxelles, L.G.D.J.,/ Story-Scienta, 2. Baskı, , s Zeki Hafızoğulları, Hukuk ve Ceza Hukuku Biliminin Konusu ve Sınırları Sorunu, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt XXXV, , sayı , s Jean-Louis Bergel, Théorie générale du droit, Paris, Dalloz, , s Ibid., s

23 II. HUKUKA GİRİŞ YERİNE HUKUKUN GENEL TEORİSİ GİRİŞ 7 Kanımızca hukuka giriş derslerinde, yaklaşım biçimi olarak, felsefî yaklaşım veya hukuk dogmatiği yaklaşımı değil, hukukun genel teorisi yaklaşım biçimi benimsenmelidir. Böyle olunca hukuka giriş, ne hukuk felsefesinin, ne de hukuk dogmatiğinin bir tekrarı olacaktır. Ayrıca hukukun genel teorisi ile mücehhez olan öğrenciler, hukuk olgusunun karmaşıklığını bir bütün ve sistem içinde kavrayacaklardır. Hukukun genel teorisinin kavramları sayesinde hukukî yapı, kurum ve kavramları daha kolay anlayacaklardır. Öğrenciler hukuk dogmatiğinin içini doldurduğu bütün kurum ve kuralları bir yapı olarak, bir biçim olarak, hukukun genel teorisinde zaten öğrenmiş olacaklardır. Figüratif bir ifadeyle, hukukun genel teorisinde öğrenciler bardağın nasıl yapıldığını, biçimini, bardağın yapısı öğrenecekler; hukuk dogmatiğinde ise bu bardağın içinin neyle doldurulduğunu göreceklerdir. Hukukun yapısını (hukukun genel teorisi), bilmeden bu yapının içinde bulunan kurallar (hukuk dogmatiği) hakkında bilgi sahibi olmak pek mümkün değildir, hatta uygun da değildir. Yapı hakkında fikir sahibi olmadan, tüm dikkatin yapının içine verilmesi, yapının içi hakkında da yanlış bilgiler edinilmesine yol açabilir. Örneğin bir deponun çatısının yağmura ve sıcağa karşı ne derece etkili olduğunu bilmeden, o deponun içinde hangi tür maddenin saklanmasının uygun olacağına isabetli olarak karar verilemez. Güneşe ve sıcağa karşı korunaklı olmayan bir depoda, sırf bu deponun iç hacmine bakılarak şeftali saklanması durumunda yanlış bir karar verilmiş o- lur. Görüldüğü gibi içeriksel bir bakış açısı tek başına yetersizdir. Hukuk alanında içeriksel bakış açısı kişiyi kaçınılmaz olarak, değer yargıları alanına, ideolojiler alanına götürür. Türk hukuk eğitimi felsefî yaklaşımla, dogmatik yaklaşım arasına hapsolmuştur. Birisi doğrudan değerlerle uğraşır; öbürü ise içeriğin doldurulmasıyla ilgilidir. Her iki yaklaşım biçimi de, içeriksel ve ideolojiktir. Aslında Türk hukuk eğitimi alanında karşılaştığımız ideolojik saplantıların nedenlerinden biri de, hukuk eğitiminde hukukun genel teorisi yaklaşımının yokluğudur. Değişik ideolojilere sahip insanlar, içerik hakkında uzlaşamasa da, yapı hakkında uzlaşabilirler, hatta uzlaşmak zorunda kalırlar. Zira, şerbet ikram edecek kişinin de, şarap ikram edecek kişinin de, zehir ikram edecek kişinin de bir bardağa ihtiyacı vardır. İşte hukukun genel teorisi, şerbeti, şarabı veya zehiri değil, bardağı inceler. * * * İşte bu nedenlerle, kanımızca, hukuka giriş derslerinde, hukukun genel teorisi okutulmalıdır. Hatta bu dersin adını da değiştirip hukukun genel teorisi ismini koymak gerekir. Keza, bu alana kendisini vermiş uzmanların

24 8 HUKUKA GİRİŞ yetişebilmesi için bu ad altında, hukuk fakültelerinde, bir bağımsız anabilimdalı ihdas edilmelidir * * * Ancak, Türkiye de hukuka giriş ten hukukun genel teorisi ne geçişi sağlayacak fikrî birikim henüz oluşmamıştır. Hukukun genel teorisi dersini okutabilecek hocaların olup olmadığı sorunu bir yana, Türkçe de hukukun genel teorisi dersinde öğrencilerin yararlanabileceği bir genel eser henüz yazılmış değildir. Ceza hukuku alanında, Ceza Normu başlığını taşıyan, Zeki Hafızoğulları 26 tarafından gerçekleştirilmiş mükemmel bir hukukun genel teorisi çalışması vardır. Zeki Hafızoğulları nın bu çalışması Türk hukuk literatüründe yapılmış gerçek anlamıyla hukukun genel teorisi alanında ilk çalışmadır. Hukukun genel teorisi derslerinde Zeki Hafızoğulları nın kitabından büyük ölçüde yararlanılabilir. Ne var ki Hafızoğulları nın kitabının tek başına, bu alanda ders kitabı ihtiyacını karşılayacak nitelikte olduğunu söylemek oldukça güçtür. Zira kitap esas itibarıyla, ceza normu üzerinedir ve kitabın başlığına bakılırsa, zaten yazarın bir genel eser yazma gibi bir iddiasının da olmadığı görülür. Hukukun genel teorisi alanındaki bu boşluk, Zeki Hafızoğulları nın açtığı yoldan giderek, kısmen de olsa tarafımızdan doldurulmaya çalışılmıştır yılında yayınlanan Hukukun Genel Teorisine Giriş: Hukuk Normlarının Geçerliliği ve Yorumu Sorunu başlıklı çalışmamız tamamen genel anlamda bir hukukun genel teorisi çalışmasıdır. Ne var ki bizim çalışmamız da, hukukun genel teorisi alanında tüketici olmaktan uzaktır. Hukukun genel teorisinin incelediği konulardan sadece birkaç tanesi (geçerlilik, müeyyide, örf ve adet hukuku, uluslararası hukuk ve yorum) seçilmiş ve incelenmiştir. Şüphesiz bu konular, hukukun genel teorisinin en önemli konularıdır. Ancak Türkiye de hukuk devriminden önceki dönemde hukuk fakültelerinde hukukun genel teorisi içine giren çalışmalar usulü fıkıh dersinde okutulmaktaydı. Keza hukukun genel teorisinin en önemli konularından biri olan yorum sorunu ise bu dönemde tefsir ilmi adı altında ayrı bir bilim dalı olarak incelenirdi. Ali Himmet Berki, haklı olarak hukuk inkılabından sonra usulü fıkıh dersinin hukuk fakültelerinden çıkarıldığından, fakat bunun yerini dolduracak bir kürsü ihdas edilmediğinden yakınmaktadır (Ali Himmet Berki, Hukuk Mantığı ve Tefsir, Ankara, Güney Matbaacılık, , s.4). Hukuk devriminden sonraki dönemde hukuk fakültelerinde hukuka giriş derslerinde hukukun genel teorisine giren bazı konulardan, örneğin yorumdan bahsedilirse de bu şöylece bir konuya temastan ibarettir (Ibid.). İslam hukuk öğreniminde temel yer teşkil eden fıkıh usulü aslında tamamen bir hukukun genel teorisi dir. Fıkıh usulünde incelenen konular ve inceleme tarzları hakkında örneğin bkz. Muhammed Ebu Zehra, İslam Hukuku Metodolojisi: Fıkıh Usûlü, Çeviren Abdülkadir Şener, Ankara, Fecr Yayınevi, , passim. Zeki Hafızoğulları, Ceza Normu: Normatif Bir Yapı Olarak Ceza Hukuku Düzeni, Ankara, Seçkin Kitabevi, ; Zeki Hafızoğulları, Ceza Normu: Normatif Bir Yapı Olarak Ceza Hukuku Düzeni, Ankara, US-A Yayıncılık, Gözden Geçirilmiş İkinci Baskı, (Hafızoğulları, Ceza Normu, op. cit., şeklindeki atıflarımız bu ikinci baskıyadır).

25 GİRİŞ 9 hukukun genel teorisinin incelediği daha bir çok sorun vardır. Bizim kitabımızda bu sorunlara değinilmemiştir. O nedenle, bizim kitabımızda da, hukukun genel teorisi anlamında bir hukuka giriş dersinde tek başına kaynak ders kitabı olması beklenemez. Dileğimiz, Zeki Hafızoğulları nın başlattığı yolda devam edilmesidir. Hukukun genel teorisi alanında eserlerin bir an önce Türk hukuk öğrencilerinin ve hukukçularının kullanımına sunulması gerekir. III. BU KİTABIN KONUSU Hukuka Giriş başlığını taşıyan bu kitabımızın hukukun genel teorisi kitabı olmadığı ortadadır. Bu çalışmamız, hukuka giriş konusunda klasik doktrinin ulaştığı kavram, kurum, ilke, sistem ve açıklamaları içerir. Yeni tartışmalara çoğunlukla girmez. Amacı klasik doktrini yansıtmaktan ibarettir. Bu haliyle, bu kitabımızın amacı, hukuka yeni başlayanlara, klasik doktrinin hukuka giriş konusunda ulaştığı bilgileri, derli toplu olarak aktarmaktan ibarettir. Kitabımız yirmi bölümden oluşmaktadır. Her bölümde bağımsız bir konu işlenmiştir. Bu bölümler şunlardır: Bölüm Hukukun Bilgi Kaynakları Bölüm Beşerî Davranış Kuralları Bölüm Hukukla İlgili Bazı Kavramlar Bölüm Kamu Hukuku Özel Hukuk Ayrımı Bölüm Yargı Örgütü Bölüm Hukuk Sistemleri Bölüm Hukukun Kaynakları Bölüm Hukukun Temeli Bölüm Kanunlaştırma Bölüm Hukuk Kurallarının Çeşitleri Bölüm Hukuk Kurallarının Yer ve Zaman Bakımından Uygulanması Bölüm Hukuk Kurallarının Yorumu Bölüm Hukuk Kurallarının Arasında Çatışma Sorunu Bölüm Hakimin Hukuk Yaratması Bölüm Hakimin Takdir Yetkisi Bölüm Hukuk Kurallarının Müeyyidesi Bölüm Adalet Kavramı Bölüm Hak Kavramı Bölüm Hukukî Olaylar, İşlemler, Sözleşmeler Bu konulardan görüldüğü gibi, biz olabildiği ölçüde, hukuk felsefesi ve hukuk dogmatiği yaklaşım biçimlerinden uzak durmaya çalıştık. Kitabımızda hukuk felsefesi sorunlarına zaman zaman değinilse de, bu sorunlar bağımsız olarak tartışılmamıştır. Kitabımızda, keza, yukarıda açıkladığımız nedenlerle hukuk dogmatiğinin anayasa hukuku, idare hukuku, medeni hukuk, ticaret hukuku, ceza hukuku gibi çeşitli dallarının özetleri yoktur. Kitapta incelenen kavram, kurum ve ilkelerin çoğunluğu sadece hukuk dogmatiğinin belirli bir dalı için değil, tüm dalları için geçerlidir.

26 Bölüm 1 HUKUKUN BİLGİ KAYNAKLARI PLÂN I. Mevzuat II. Yargı Kararları III. Bilimsel Eserler Hukuka giriş konularına geçmeden önce, hukukun bilgi kaynakları (literary sources of law) nı, yani hukuk kurallarının bulunacağı yerleri ve bunların kapsamları hakkında bilgi edinilecek metinleri kısaca görmek gerekir. Hukukunun bilgi kaynakları mevzuat, yargı kararları ve bilimsel eserler olmak üzere üçe ayrılır: I. MEVZUAT Hukukun bilgi kaynaklarından birincisi mevzuattır. Mevzuat (legislation), anayasa, kanun, kanun hükmünde kararname, uluslararası andlaşma, tüzük, yönetmelik ve diğer düzenleyici işlemlerden oluşur. Mevzuata ulaşmanın en sağlam kaynağı Resmî Gazetedir. Resmî Gazete (Official Gazette), RG harfleriyle kısaltılır. Resmî Gazete, Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü tarafından Ankara da yayımlanmaktadır. Resmî Gazete, gazete bayilerinde satılmaz. Resmî Gazete kural olarak günlüktür; ancak bazen acele yayınlanması lazım gelen bir metin için aynı gün ikinci bir sayı daha çıkarılır. Buna mükerrer sayı denir. Resmî Gazetenin yılından buyana olan sayılarına internet üzerinden ücretsiz olarak seafoodplus.info adresinden ulaşılabilir ve bu sitede arama yapılabilir. Kanun, kanun hükmünde kararname, tüzük ve çeşitli yönetmelik ve tebliğlere internet üzerinden ücretsiz olarak Başbakanlık Mevzuat Bilgi Sisteminden (e-mevzuat) ( ulaşılabilir. Kanunların hazırlık çalışmalarına (teklif ve tasarı metinlerine, gerekçelerine, kanunun kabulü sırasında TBMM de yapılan tartışmalara da adresinden erişilebilir. İnternette daha pek çok ücretli ya da ücretsiz mevzuat sitesi vardır: seafoodplus.info (Kazancı Yayınları); com (Lebib Yalkın Yayınları) gibi. Mevzuat ararken, internette, o mevzuatla ilgili olan kamu kurum ve kuruluşunun web sitesi de ziyaret edilebilir. Özellikle yönetmelik, tebliğ, sirküler, genelge gibi çeşitli düzenleyici işlemler için böyle yapmak gerekir. Ör-

27 B Ö LÜM 1 : H UKU KU N Bİ LGİ KAY NA K LAR I 11 neğin mahallî idareler ile ilgili bir yönetmeliği adresindeki İçişleri Bakanlığı Mahallî İdareler Genel Müdürlüğünün internet sitesinden; kamu mallarıyla ilgili bir yönetmeliği veya genelgeyi www. seafoodplus.info adresindeki Maliye Bakanlığı Millî Emlâk Genel Müdürlüğünün internet sitesinden bulmak mümkün olabilir. Keza bir belediye yönetmeliğini bulmak için o belediyenin web sayfasına; bir üniversite yönetmeliğini bulmak için o üniversitenin web sayfasına bakılabilir. Ceza Kanunu, Medenî Kanun, Borçlar Kanunu, Ticaret Kanunu gibi temel kanunlar kitapçıklar şeklinde piyasada bulunmaktadır. Örneğin Seçkin Yayınları, Kanun Metinleri Dizisi adı altında pek çok önemli kanunu cep kitabı boyutunda kitapçık hâlinde yayınlamıştır. II. YARGI KARARLARI Hukukun bilgi kaynaklarından ikincisi yargı kararları (jurisdictional decisions) veya daha doğrudan bir ifadeyle mahkeme kararları (court decisions) dır. Hukuk alanında çalışacak herkes, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ve Uyuşmazlık Mahkemesi kararlarına ihtiyaç duyar. O nedenle bu yüksek mahkemelerin kararlarına nasıl ulaşılacağının bilinmesi gerekir. 1. Anayasa Mahkemesi Kararları.- Anayasa Mahkemesi kararları (decisions of the Constitutional Court), Resmî Gazetede ve Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisinde yayınlanmaktadır. Bu dergi, AMKD veya AYMKD şeklinde kısaltılmaktadır. Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisinin ilk sayısı yılında yayınlanmıştır. En son olarak 43 üncü sayısı yayınlanmıştır. Türk Anayasa Mahkemesi kararlarına bu mahkemenin resmî internet sitesi olan adresinden ulaşılabilmektedir. Anayasa Mahkemesi kararlarına atıf usûlü örneğin şöyledir: Anayasa Mahkemesi, 23 Haziran Tarih ve E/3, K/28 Sayılı Karar, Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi, Sayı 35, Cilt 1, s Not: Mahkeme kararlarında E. esas sayısı, K. de karar sayısı nın kısaltmasıdır. Esas sayısı, dava dosyasına verilen numara, karar sayısı ise karara verilen numaradır. Örneğin E/3 bu davanın o mahkeme de yılında açılan üçüncü dava olduğunu, K/28 o mahkemenin o türden yılında verdiği 28 inci karar demektir). 2. Yargıtay Kararları.- Yargıtay kararları (decisions of the Court of Cassation), Yargıtay Kararlar Dergisinde (YKD) yayınlanmaktadır. Bu dergi YKD şeklinde kısaltılmaktadır. Yargıtayın pek çok emsal kararına internet üzerinden adresinden ulaşılabilir. Yargıtay kararlarına atıf usûlü örneğin şöyledir: Yargıtay Dördüncü Hukuk Dairesi, 17 Kasım Tarih ve E/, K/ Sayılı Karar, Yargıtay Kararlar Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, s

Daha göster