Gerçek Temel Anlam

gerçek temel anlam

Kelimeler, anlam özelliklerine göre gerçek anlam, mecaz anlam ve terim anlam olmak üzere üç başlıkta incelenir:

1. Gerçek (Temel) Anlam

Gerçek anlam, bir kelimenin aklımıza ilk gelen anlamıdır. Kelimelerin, sözlükte yer alan ilk anlamları da gerçek anlamlarıdır. Bu yüzden gerçek anlama, sözlük anlamı da denir.

Örnek(ler)

»Uyanır uyanmaz perdeyi açıp pencereden dışa baktım.
&#;Perde&#; kelimesini duyduğumuzda aklımıza ilk olarak &#;pencerelerin önüne takılıp ışığın girmesini engellemeye yarayan örtü&#; gelir. Bu cümlede &#;perde&#; sözcüğü aklımıza ilk gelen bu anlamıyla kullanıldığından gerçek anlamtaşımaktadır.

» Karabaş, bir şeyin kokusunu aldı.
(koku: Nesnelerden yayılan zerrelerin burunda uyandırdığı duygu)

»Kör adama kimse yardım etmedi.
(kör: Görme engeli)

» Kitaplarını boş bir kutuya yerleştirdi.
(boş: İçinde, üstünde hiç kimse veya hiçbir şey bulunmayan)

2. Mecaz Anlam

Bir ilgi veya benzetme sonucu sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlamlara mecaz anlam denir. Mecaz anlamda kullanılan sözcükler genellikle soyut anlam kazanır.

Örnek(ler)

»Konsere gidemeyince biletlerimiz yandı.
&#;Yanmak&#; fiilini duyduğumuzda aklımıza ilk gelen anlam (yani gerçek anlam) &#;ateş almak, tutuşmak&#;tır. Bu cümlede ise &#;biletlerimiz yandı&#; sözüyle &#;biletlerin alev aldığı&#; anlatılmamaktadır. Burada &#;yanmak&#; fiili gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak mecaz anlamkazanmış ve &#;geçerliliğini yitirmek&#; anlamında kullanılmıştır.

» Ortalıkta savaş kokusu vardı.
(koku: Belirti, işaret)

» Olaylara karşı kör ve sağırdır.
(kör: Duyarlılığını yitirmiş)

»Boş sözlerle beni oyalamayın.
(boş: Bir işe yaramayan)

3. Terim Anlam

Bir sözcüğün bilim, sanat, spor ya da meslek alanına özgü kavramları karşılığında kazandığı anlama terim anlam adı verilir.

Bazı bilim, sanat ve meslek dalları ile ilgili terimler:

Örnek(ler)

Matematik: Doğal sayılar, kare, polinom&#;
Tiyatro: Sahne, perde, kostüm&#;
Müzik: Nota, akor, sol anahtarı&#;
Coğrafya: Meridyen, ölçek, izohips, Dünya, boğaz&#;
Resim: Portre, palet, tuval&#;
Futbol: Taç, faul, gol&#;

>Bir sözcüğün terim olup olmadığı kullanıldığı cümleye göre değişir.

Örnek(ler)

» Camdan yansıyan ışık gözlerimi kamaştırdı. (Gerçek anlam)
» Sanatçımız, edebiyatımızın vazgeçilmez ışıklarından biridir. (Mecaz anlam)
» Bugünkü dersimizde ışık konusunu işleyeceğiz. (Terim anlam)
»Doğru haber veren gazeteler de var. (Gerçek anlam)
» İki noktadan tek doğru geçer. (Terim anlam)
» Olaya bir de şu açıdan bakalım. (Mecaz anlam)
» İkizkenar üçgenin taban açıları eşittir. (Terim anlam)

> Bir sözcük, birden fazla alanda terim oluşturabilir.

Örnek(ler)

» Oyunun birinci perdesi bitti. (Tiyatro terimi)
» Kaz, perde ayaklı bir hayvandır. (Biyoloji terimi)

Örnek Soru

Aşağıdaki cümlelerde yüzmek, ayak ve ağız sözcüklerinin hangi anlamda kullanıldıklarını yanlarındaki parantezlerin içine yazınız.

Buradaki küçük gölde çocuklar her sabah yüzerdi. (……………………………)
Uzun zamandan beri borç içinde yüzüyordu. (……………………………)
Bırak bu ayakları. (……………………………)
Ayağım ağrıyor. (……………………………)
Ayağı olmayan göllerde tuz oranı yüksek olur. (……………………………)
Çocuğun ağzında bir şey vardı. (……………………………)
Rumeli ağzıyla konuşuyor. (……………………………)
O, kimseye ağız açtırmadı. (……………………………)

Çözüm

Buradaki küçük gölde çocuklar her sabah yüzerdi. (Gerçek anlam)
Uzun zamandan beri borç içinde yüzüyordu. (Mecaz anlam)
Bırak bu ayakları. (Mecaz anlam)
Ayağım ağrıyor. (Gerçek anlam)
Ayağı olmayan göllerde tuz oranı yüksek olur. (Terim anlam)
Çocuğun ağzında bir şey vardı. (Gerçek anlam)
Rumeli ağzıyla konuşuyor. (Terim anlam)
O, kimseye ağız açtırmadı. (Mecaz anlam)

Temel Anlam Nedir? T&#;rk&#;e'de Temel Anlam &#;zellikleri Ve &#;rnekleri Konu Anlatımı

Haberin Devamı

1.B - ''Dürüst'' insanların sayısı her geçen gün azalıyor.

1.C - ''Markete'' gideyim, sonra yanınıza uğrayacağım.

Yukarıda cümlelerde tırnak içine alınmış tüm kelimeler temel anlamında kullanılmıştır.

2- Temel anlamıyla kullanılan kelimeler yoruma açık değildir. Duyulduğunda ya da okunduğunda o kelime herkes tarafından aynı anlaşılıyorsa, temel anlamda kullanılmış demektir.

Örnek Cümleler:

1.A - Sınava çok az kaldı.

1.B - Kısmetse akşama görüşürüz.

1.C- Oturma odasındaki eşyaların yerini değiştirdik.

1.D. - Ablam kendisine yeni bir etek aldı.

Yukarıdaki cümlelerdeki tüm kelimeler de gerçek anlamında kullanılmıştır. Bu tür cümleler açıktır ve herkes tarafından ilk okunduğunda anlaşılır.

3- Gerçek Anlam ve Yan Anlam Arasındaki Farklar:

Birçok kişi tarafından kelimenin gerçek ve yan anlamı sıklıkla karıştırılır. Yan anlam, kelimenin ikinci anlamı demektir. Ancak mecazi anlamda kullanılan sözcükler bu gruba girmez.

Örnek Cümleler:

1.A - Gözlerim her yerde seni aradı./ Gözler - Temel anlam.

1.B - Çantanın tüm gözlerine tekrar tekrar baktım. / Gözler - Yan Anlam

Not: Yan anlamlar, gerçek anlamlardan esinlenerek oluşturulur.

1.A- 2 saat boyunca hiç mola vermeden yürüdüğümüz için ayaklarım ağrıyor.

1.B- Geçen hafta aldığımız sehpanın ayağı kırıldı.

Haberin Devamı

İlk cümlede ayak kelimesi gerçek - temel, ikinci cümlede ise yan anlamıyla kullanılmıştır.

4- Temel Anlam ve Deyim Anlam Arasındaki Farklar:

Günlük hayatta sıklıkla kullandığımız kalıplaşmış ifadelere deyim denir. Deyimdeki kelime ya da söz grupları gerçek anlamı dışında kullanılır.

Örnek Cümleler:

1.A. Hasta olduğun için evde kalıp istirahat etmelisin.

1.B. Herkes seninle evde kaldın diye dalga geçiyor.

İlk cümlede evde kalmak, dışarı çıkmamak anlamında kullanılmıştır. İkinci cümledeki söz grubu ise, evlenememek ve evlenmek için yaşı geçmek manasına gelir.

1.A- Bugün kuzenimle birlikte üç saat boyunca yüzdük. (Yüzmek - Temel Anlam)

1.B- Az daha sabret, yüzdün yüzdün kuyruğuna geldin. (Yüzmek -Deyim Anlam

Haberin Devamı

5- Temel Anlam ve Mecazi Anlam Arasındaki Farklar:

Bir kelimeni ''mecazi'' olarak nitelendirilmesi için gerçek anlamının tamamen dışında kullanılması gerekir.

Örnek Cümleler:

1.A- Bu çocuğu daha önce de görmüştüm.

1.B - Çocuk çocuk hareketler yapıp insanın canını sıkma.

İlk cümlede ''çocuk'' kelimesi hem isim olarak hem de temel anlamda kullanılmıştır. İkincisinde de birinin hareketlerini niteleyen çocuk kelimesi sıfattır ve anlamı mecazidir.

1.A. Masanın üstü kitaplarla dolu. - Dolu - Gerçek Anlam

1.B. - Başkasına dolup bana bağırma. - Dolup - Mecazi Anlam