Bulunma Hal Eki De Örnekleri
to the stems without possessive suffix, the suffix +n to the stems with possessive suffixes; and very rarely by adding +nl after the personal and demonstrative pronouns in the plural case and it is provided by the addition of +1 after the personal and the demonstrative pronouns in the singular case. In the literature we see that on the +nl and +1 suffixes, there is only a consensus on the existence of the +nl suffix after only a few except for a few researchers. Most researchers accept that +1, seen in Old Anatolian Turkic, is the result of the being suffix of connective vowel, the drop of Igl, igl with the development of +(X)g/+(X)g > +1. In this study, this widespread opinion and the objections are discussed. The examples of the use of consecutive accussative case suffixes in Kok Turkic have been given and the view that this use fulfills the appositivai function is expressed. Furthermore the opinions on the readings of some expressions in Old Turkic inscriptions were presented. 105 Key words: Old Turkic, Kok Turkic, consecutive accusative, appositiva! function Винительный падеж в кёк-тюркском языке, суффикс определенного объекта {+ 1} и аппозитивная функция последовательных суффиксов винительного падежа Х у с н у Ч агдаш А р с л а н (H u s n u Q agda§ A rs la n ), Ogretim Gorevlisi, Qukurova Universitesi, Turk Dili Bold mu, Adana/Turkiye. ВИНИТЕЛЬНЫ Й П АДЕЖ В КЁК-ТЮ РКСКО М ЯЗЫ КЕ, СУФ ФИКС О П Р Е ДЕЛЕННОГО ОБЪЕКТА {+ 1} И А П П О ЗИ ТИВ НАЯ ФУНКЦИЯ П О С ЛЕДО ВА ТЕЛЬ НЫ Х СУФ Ф ИКСОВ ВИНИТЕЛЬНО ГО ПАДЕЖ А Аннотация. В кёк-тюркском языке имя в именительном падеже может быть неопределенным объектом предложения или оговорки. Также это правило назы вают винительным падежом без суффикса. В определенном конкретном случае он формируется путем добавления суффиксов + g / + g к корню без притяжатель ных суффиксов, добавлением суффикса + п к корню с притяжательными суф фиксами; и очень редко, добавлением + ni после личных и указательных местои мений во множественном числе и добавлением + I после личных и указательных местоимений в единственном числе. В литературе мы видим, что у суффиксов + nl и + I существует согласование только относительно суффикса + nl, за исключением работ нескольких исследо вателей. Большинство исследователей согласны с тем, что + Г, встречающееся в древнем анатолийском тюркском языке, является результатом добавления суф фикса соединительного гласного, и опусканием / g /, / g / с преобразованием + (X) g / + (X) g> + I. В этом исследовании обсуждается данное широко распространен ное мнение, наряду с возражениями по нему. Приведены примеры использования последовательных суффиксов вини тельного падежа в кёк-тюркском языке и выражено мнение о том, что такое ис пользование суффиксов выполняет аппозитивную функцию. Были представлены мнения о чтении некоторых выражений на древнетюркских надписях. Ключевые слова: древнетюркский, кёк-тюркский, последовательный вини тельный падеж, аппозитивная функция. Giri§ Bu galigma, Eski Turk (Runik) alfabesiyle yazilmig Qoyr, Kol Tigin [KT], Bilge Kagan [BK], Tunyukuk [T], Ongi [O], Koli Qor [KQ], Suci, §ine-Usu [§U], Taryat, Tes, Yenisey ve Kirgizistan yazitlari ile Irk Bitig [IB] adli fal kitabindan oiugan Eski Turkge dil malzemelerinde ve onlar uzerine yazilan kaynaklarda bulunan veriler igigmda beiirtme durumunun ele alinmasiyla ortaya gikmigtir. Eski Turk yazitlariyla ilgili 19. yuzyilin sonu ve ozellikle 20. yuzyilin bagmdan itibaren birgok galigma yapildigi bilinmektedir, Bu galigmalar gunumuzde de alan aragtirmacilari tarafindan siirduriilmektedir. Ancak yazitlarla ilgili okuma ve anlamlandirma sorunlarinin yam sira ses ve bigim bilgisel tartigmalar da halen yerini korumaktadir. Okuma sorunlari genellikle zarar gormug kisimlarla gunumuz soz varliginda izini suremedigimiz sozler uzerinde yogunlagirken anlamlandirma sorunlari Turkgenin yapisim kimi zaman dikkate almadan yapilan aktarmalar uzerinde yoguniagmaktadir. Bu galigmada butun bu sorun alanlarina deginen bir yaklagim igerisinde beiirtme durumu ve ardigik beiirtme durumu eklerinin iglevi agiklanmig, Eski TCirkge aragtirmalarma katki yapmak amaglanmigtir. Bu aragtirmanm gikig noktasmi ve geligim surecini olugturan ana sorulari goyle siralayabiliriz: Kok-Turkgede beiirtme durumu nasil kurulmaktadir? Beiirli 106 nesne durumu ekleri nelerdir? Kok-Turkgede “belirli nesne durumunun iyelik eksiz govdelerde +(X)g/+(X)g, iyelik ekli govdelerde +(l)n; gok seyrek olarak da +nl ekleriyle saglandigi" ve “ug bigimi” oldugu geklindeki yaygin gorug tartigilabilir mi? Bu yaygin gorug ile kargi gorugler dugQnuldOgiinde Eski Anadolu Tiirkgesinde ve bugun Turkiye Turkgesinde genel belirtme eki olan +1 (ve Turkiye Turkgesindeki turevi +U) nasil agiklamr? KT Guney 8-9. satirlar ile BK Kuzey 6-7. satirlarda gegen antagigin ugun igidmig kaganigin sabin almatin yir sayu bardig ifadesinde, “kaganiQin” sozcugu “isim+iyelik eki+tamlayan [ilgi durumu] eki” yapisinda olmadigi halde, Turkiye Tijrkgesine yapilan birgok geviride bu yapidaymig gibi hatali anlamlandirilmaktadir. Oysa KT Guney 8-9. ve BK Kuzey 6-7. satirlardaki “kagamgin sabin almatin" ifadesinde agikga art arda belirli nesne durumu eki kullamlmigtir. Peki yazitlarda bu gibi bagka kullammlar var midir? Radloff’un, ilk olarak 1894 yilinda yayimlanan galigmasi Die altturkischen Inschriften der Mongolei’nin 1. cildinde [Band I (Erste Lieferung)], “ITRONFL : g r : rib” (1987, s. 20) “b,ir rg, Ipnorti” (1987, s. 21) bigiminde okuyup “Auf ihn warf sich ein machtiger Held" (1987, s. 21) olarak anlamlandirdigi KT Dogu 36. satirdaki ifadeyi bagta H. N. Orkun, S. Ye. Malov olmak uzere M. Ergin, T. Tekin, A. Berta, M. Olmez, E.Aydtn, H. §irinveA. B. Ercilasun, ilk 1896 yilinda yayimlanan Inscriptions de I’Orkhon dechiffrees’de V. Thomsen’in okuyuguyla aym gekilde “bir arig o,g,un urti.” bigiminde okuyup tumu agagi yukari “bir eri okla vurdu” (Thomsen, 2002, s. 150-153) olarak anlamlandirmigtir. Ancak Radloff’un -anlamlandirmasi bir yana birakilirsa- V. Thomsen’e gore bu ifadeyi okuyugu daha uygun degil midir? Tabgaggaru kum serjunug idmig (T 9) ve Kug segOnug balbal tike birtim (BK Giiney 9) ifadelerinde, tipki antagigm ugun igidmig kagamgin sabin almatin yir sayu bardig (KT Guney 8-9; BK Kuzey 6-7) ve bir erig alpin urti (KT Dogu 36) ifadelerinde oldugu gibi belirtme (nesne) durumu eklerinin belli bir amag dogrultusunda ardigik kullammi soz konusu mudur? Aynca A. B. Ercilasun’un, Tunyukuk yazitimn 9. satirindaki kum segunOg ifadesi igin Berta ve T. Tekin’in goruglerini goz online alarak soyledigi, “(...) bir unvan grubu aktarmasi yerine Berta’nm bir ihtimal olarak teklif ettigi gibi “Ku-yu Sengun-u” geklinde bir aktarmayi tercih etmek dogru olur. Nitekim bir satir sonra sini, Tabgagig; bini, Oguzug ibareleri aym yapidadir.” (2016, s. 642) gorugii ve T 10. satirdaki ifadeler aym yapida kabul edilebilir mi? Eger oyleyse, ardigik belirtme durumu eklerinin buradaki iglevi nedir? Yukarida bu galigmanin yalmzca genel hatlarim olugturan birbirine bagli “ana sorular" siralanmigtir. Ayrica bu konuyla dogrudan veya dolayli olarak ilgili olup yamtlanmasi gereken bagka sorular da bulunmaktadir. Burada bu sorular, konunun dagilmamasina ozen gosterilerek elden geldigince agiklanmaya galigilmigtir. 1. Kok-Turkgede Belirtme (Nesne) Durumu Ekleri Eski Turk yazitlarindaki ifadelerden yola gikarak Kokturklerde belirtme (nesne/ yukleme) durumunun nasil saglandigina bakalim: Kok-Turkgede yalin durumdaki bir ad, bir cumlecigin ya da cumlenin belirsiz nesnesi olabilir. Buna eksiz belirtme durumu da denir. Belirli nesne durumu ise; iyelik eksiz govdelere +g/+g, iyelik ekli govdelere +n eklerinin; gok seyrek olarak da gokluk kigi ve igaret adillarindan sonra +nl; teklik kigi ve igaret adillarindan sonra +l ekinin getirilmesi yoluyla saglanmaktadir. Literaturde, gokluk kigi ve igaret adillarindan sonra +nl, teklik kigi ve igaret 107 adillarindan sonra +1 ekinin olup olmadigi konusuna -ozellikle son galigmalara- baktigimizda, gok az sayida aragtirmaci digmda yalmzca +nl ekinin varligi uzerinde gorug birligi oldugunu gormekteyiz. Eski Anadolu Turkgesinde genel belirtme durumu eki olan ve belirli nesne durumunu bildiren +1, gunumuzTurkiye Turkgesinde +1, +U ekinin kokeni ve geligimi sorunu uzerinde gok durulmadigi gorulmektedir. Aragtirmacilarin gogu, Eski Anadolu Turkgesinde gorulen +1 ekinin, +(X)g/+(X)g > +1 geligmesiyle Igl, Ig l seslerinin dugmesi, baglayici unlunijn eklegmesi sonucu olugtugunu; Eski Turkgede boyle bir belirli nesne durumu eki olmadigmi ve bir bakima bu gorevde ekin yalmzca +nl bigiminin oldugunu kabul etmektedir. Bu konu uzerine Mustafa Canpolat’in itirazi ve agiklayici yazisi bilinmektedir (1992, s. 9-11). Bu sorun, 1.2.4. bagligmda tartigilmig, Eski Turkgede teklik kigi ve igaret adillarindan sonra gelen +l ekinin belirli nesne durumu eklerinden biri oldugu ve Eski Anadolu Turkgesi ile gunumuz Turkiye Turkgesinde genel belirtme durumu eki haline geldigi duguncesi farkli aragtirmacilarin gorugleri de goz onune almarak agiklanmigtir. 1.1. Kok-Turkgede yalm durum, bir cumlecigin ya da cumlenin belirsiz nesnesi olabilir, buna eksiz belirtme durumu da denir. Talat Tekin Orhon Turkgesi Grameri'ndeki (2016) “Yalm Durum” bagligmda, bir adin yalm durumunun belirsiz nesne olabileceginden (s. 100); M. Erdal da A Grammar of Old Turkic (2004) adli galigmasinda “The nominative” bagligi altmda belirsiz nesne durumundan (s. 362- 365) bahsetmigtir: Sekiz er olurdum. “Sekiz er(i)/adam(i) oldurdum." (Elegest I) Edgij soz sab elti kelir tir. “iyi soz(leri)/haber(leri) getirerek geliyor der.” (IB 7) Irak erser yablak agi birur yaguk erser edgij agi biriir. “Uzak ise kotij mal verir, yakin ise iyi mal verir.” (KT Guney 7) Bunga bitig bitidim. “Bunca yazi(lar) yazdim.” (KQ Guney 3) 1.2. Kok-Turkgede belirli nesne durumu eki iyelik eksiz govdelerde +g / +g, iyelik ekli govdelerde de +n, gok seyrek olarak da gokluk kigi ve igaret adillarindan sonra +nl ve teklik kigi ve igaret adillarindan sonra +1 bigimindedir. Talat Tekin Orhon Turkgesi Grameri’nde (2016) “Belirli Nesne Durumu” bagligmda, “Orhon Turkgesinde belirli nesne durumu eki iyelik eksiz govdelerde{+(X) g}, iyelik ekli govdelerde de {+(l)n} bigimindedir. Belirli nesne durumu gok seyrek olarak {+nl} eki ile de kurulur.” (s. 102) demektedir. M. Erdal A Grammar of Old Turkic (2004) adli galigmasinda, “The accusative” bagligi altmda belirli nesne durumundan bahsetmig, konuyu ornekler uzerinden incelemigtir (s. 366). Olmez (2017), “Belirtme durumu igin Eski Turkge doneminde iig ayri ek vardir: {+(X)g}, {+(l)n}, {+nl}.” (s. 52) der. Ercilasun (2016), “Kok-Turkgede yukleme hali eksizdir. Ancak nesne belirli hale getirilmek istenirse eklere bagvurulur.” (s. 372) dedikten sonra literaturde kargimiza belirtme durumu ekleri olarak gikan +(X)g, +(l)n, +nl eklerini ve onlarla ilgili ornekleri verir. §irin (2015) ise “Eski Turkgede ytikleme (akkuzatif) durumu ekleri, yalm kok ve govdelerde +G; iyelik ekli govdelerde +n; zamirlerde ve birkag nadir ornekte +nl olmak uzere 3 bigimdedir.” (s. 42) demektedir. Belirli nesne durumu eklerini alan adlar belirli nesneyi gosterir. Agagidaki alt bagliklarda bu ekleri tek tek inceleyecegiz: 1.2.1. +g / +g: Olmez, “Yalm haldeki isimlere, bir iyelik eki almamig isimlere gelen belirtme durumu” (2017, s. 52) olarak agiklamaktadir. Qigan+i+g bay kilti az+i+g uktig knlti. “Yoksulu zengin kildi, azi gok kildi.” (BK Dogu 14) Kagan at+i+g bunta biz birtimiz. “Kagan unvamm burada biz verdik.” (BK Dogu) 108 Kagan at bunta biz birtimiz. (KT Dogu 20) Siglim kunguy+u+g birtimiz. “Kiz kardegim prensesi verdik.” (KT Dogu 20) A gir tag+i+g yogan i+g turuk begier bodun... [kelurjti. “(Babam kagan igin bunca) agir taglari ve kaiin agaglari Turk beyleri ve haiki... [getir]di.” (BK Guney 15) [Sir)]ar siisi eb+i+g bark+i+g yulgali bardi. “Yari ordusu (da bizim) evimizi barkimizi yagmalamak igin gitti." (BK Dogu 32) Az totok+u+g eligin tutdi. “Azlann askeri valisini eliyle tuttu.” (KT Dogu 38) Ol yilki+g alip igi(t)tim. “O at suruierini alip (Turk halkini) besledim.” (BK Dogu 38) Baglig+i+g yukiinturmig tiztig+i+g sokurmig. “Magrurlara bag egdirmigler, guglulere diz gokturmiigler,” (KT Dogu 2) Bunca bedizgi+g tuygun elteber kelu[r]ti. “Bunca sanatgiyi Tuygun Elteber getirdi.” (KT Kuzeydogu) Eiig yil ig+i+g kug+u+g birmig. “Elli yil hizmet etmig." (KT Dogu 8) Kirkiz+i+g uka basdimiz. “Kirgizlari uykuda bastik." (T 27) 1.2.2. +n: iyelik ekli govdelere eklenir. T. Tekin, “Ek ile govde sonu unsuzu arasina giren baglama uniusu genellikie arthk-onluk uyumuna girmez. §u ornekler bu gergegi kamtlamaya yeter: /UGLmn/ ogium+in “oglumu” (Suci 6), /TpLDUKmln/ tapladokum+in “begendigimi” (IB 4), vb.” demektedir (2016, s. 102). M. Olmez de T. Tekin gibi, bu eki {+(l)n} olarak alir ve “iyelik eki almig olan isimlerden sonra gorulur” (2017, s. 52) der. Ekin kullamldigi durum larve ornekler goyledir: 1.2.2.1. Tekii birinci kigi iyelik eki almig sozcuklerde: Bu sabim+i+n edgiiti egid! “Bu sozlerimi iyice igitin!” (KT Guney 2) Sabim+i+n tuketi egidgil! “Sozlerimi tumuyle igitin!” (KT Guney 1) Menig sabim+i+n simadi. “(Qin imparatoru) benim soziim u kirm adi.” (KT Guney 11) Oglum+i+n kizim+i+n kaligsiz b[er]tim. “Oguliarimi (ve) kizlarimi baglik parasiz verdim.” (Suci 6-7) Yegenim+i+n atim+i+n kordum. “Yegenlerimi, torunlarimi gordum.” (Suci 8) Tapladukum+i+n tutar men sebdukiim+i+n yiyur men. “Begendigimi tutuyorum, sevdigimi yiyorum.” (IB 4), vb. 1.2.2.2. Teki! ikinci kigi iyelik eki almig sozcuklerde: Ol bilmedtikug+i+n ugun yablakigin QgCin egim kagan uga bardi. “Q bilmedigin igin, kotulugun igin amcam kagan vefat etti.” (BK Dogu 20) Antagig+i+n ugiin igidmig kagamg+i+n sab+i+n almatin yir sayu bardig. “Oyle oldugun igin (seni) beslemig kaganmi, (onun) sozunu almadan heryere gittin.” (KT Guney 8-9; BK Kuzey 6-7) Тйгйк bodun elig+i+n toror)+i+n kern artati [udagi erti](?) “Tiirk halki, devletini ve toreni kirn bozabilecek idi?” (KT Dogu 22) Turuk bodun elig+i+n torog+i+n kern artati udagi [ert]i(?) (BK Dogu 19) Turuk bodumr] el+i+n toro+si+n tuta birmig iti birmig. “Turk halkmin devletini ve toresini yonetivermig, duzenleyivermigler.” (BK Dogu 1) Kamg+i+n kodup igikdig. “Hamm birakip bagimli oldun.” (T 3) Kuregug+i+n ugun igidmig bilge kagamgin ermig barmig edgu elirje kentu yagiitig yablak kigurtug. “Haatsizligin igin (seni) beslemig bilge kaganm ile bagimsiz ve varlikli olmug devletine (kargi) hata ettin ve kotuluk getirdin.” (KT Dogu 23; BK Dogu 19) 109 Beglik uri oglur)+i+n kuul kiltig. “Bey (olacak) oglunu kole yaptm.” (BK Dogu 20 ) Turuk [bodun ti]rip il tutsikig+i+n bunta urtum yagilip olsikiq+i+n yeme bunta urtum. “Turk halki yagayip yurt tutacagim burada (taga) kazidim, yamlip olecegini de burada (taga) kazidim." (KT Guney 10), vb. 1.2.2.3. Belirtme durumu eki, ugiincu kigi iyelik eki almig sozcuklerde dogal olarak yalnizca +n’dir. Olmez (2017), “ozellikle 3. kigi belirtme iyelik ekinden sonra belirtme durumu eki almig olan kelimeler transkripsiyonlu metinde birliktelik/ beraberlik durumu [vasita/arag durumu] ile sikga karigtirilmaktadir. Runik harfli metinde durum agiktir, iyelik eki almig kelimede i - i yazilir, ancak birliktelik/ beraberlik eki almig kelimede i yazilmaz" (s. 53) demekte ve ornek olarak “elin “ulkesini, memleketini” KT D 1: ilin nili” ve “eligin “eli ile" KT D 38: Ign - ngl” sozciiklerini vermektedir (s. 53). Urur) kumug+i+n kirgaklig kotay+i+n kinlig egg[iti+s]i+n ozluk at+i+n adgir+i+n kara k[igi+n] kokteyeg+i+n turukCime bodunuma kazganu birtim iti birtim."... beyaz gumuglerini, kenarlari iglenmig ipek kumaglarmi, kokulu ipeklilerini, has atlarim, aygirlarmi, kara samurlarim ve mavi renkli sincaplarim Turklerime ve halkima kazamverdim, ediniverdim.” (BK Kuzey 11-12) Kol tiginig altun+i+n kumug+i+n agig+i+n barim+i+n tor[t big] yilk[i+s]i+n ayagma tuygut... “Kol Tigin’in altinmi, gumu§unu, servetini, malmi, dort bin iyi atini koruyan Tuygut...” (KT Giineybati) Eb+i+n barim+i+n kalisiz koop keliirti. “Evini malini eksiksiz hep getirdi.” (KT Kuzey 1) [0]gl+i+n yutuz+i+n anta altim. “Oglunu (ve) karisim orada aldim." (BK Dogu 38) Kagan+i+n tutdumuz yabgu+si+n §ad+i+n anta olurti. “Kagan(lar)im tuttuk, yabgularmi (ve) §adlarmi orada oldurdu(ler).” (T 41-42) Ogl+i+n yutuz+i+n yilki+si+n barim+i+n anta altim. “Ogullarim, karilarmi, iyi atlarim ve mallarim orada aldim.” (BK Dogu 24) 1.2.3. +nl: Olmez (2017), “12-13. yuzyila kadar bu ek esasen zamirlerden ve zamir soylu kelimelerden sonra gorulOr. Yazitlarda zamirlerin di§inda goruldiigu gok az ornek vardir: bini “beni”, sini “seni”, bizni “bizi”, kam “hani? nerede?", bom “bunu”, am “onu" (s. 53)” demektedir. Bu goru§u desteklemesi igin verilen orneklerden bazilari tartigilabilir (Bu konuya 1.2.4. bagligmdaki tartigma igerisinde deginilecektir). Bu ek birkag ornekte gorulur: Yog+u+rj korag+i+g+ni “cenaze torenini” (O 12) Ku+m segun+u+g idmig "General Ku'yu gondermig” (T 9) Ayrica gokluk kigi ve igaret zamirlerinden sonra gorulur: Biz+ni erklig adirti. “Bizi (yer alti tanrisi) Erklig ayirdi” (Altinkol I sag 2) 1.2.4. +l: Teklik kigi ve igaret adillarindan sonra kullamlir: sin+i Tabgagig... bin+i Oguzug “seni, (yani) Qinlileri... beni, (yani) Oguzlari” (T 10). T. Tekin, Orhon Turkgesi Grameri’nde +l ekine yer vermemektedir. Agikga belirtmese de teklik kigi ve igaret adillarina da tipki gokluk kigi ve igaret adillarina oldugu gibi +nl ekinin geldigini dugunmektedir (2016, s. 102-104). M. Olmez (2017) de hocasi T. Tekin gibi, yukanda soz edildigi gekilde, “12-13. yuzyila kadar bu ek esasen zamirlerden ve zamir soylu kelimelerden sonra gorulur. Yazitlarda zamirlerin digmda goruldugu gok az ornek vardir: bini “beni”, sini “seni”, bizni “bizi”, kam “hani? nerede?", bom “bunu”, am “onu” (s. 53)” demekte; teklik kigi ve 110 igaret adillarma da +nl ekinin geldigini dugunmektedir. H. §irin (2015) yukarida bahsedilen bilgileri verdikten sonra (s. 42), devaminda not olarak “Gunumuzde genel yukleme (akkuzatif) durumu eki Bati Turkgesinde -I; diger Turk lehgelerinin tamaminda -nl’dir. Kesigme durumundaki lehgelerde ise (Turkmence gibi) her iki akkuzatif eki de kullanilmaktadir." bilgisini vermektedir (s. 44). Burada ifade edilen ve bu goruglerin siralanmasimn ana nedeni olan sorun, tam da bu bilgi notunda deginilen durumdur. Kok-Turkgede belirtme durumunu anlatirken, bugun Bati Turkgesinde genel belirtme durumu eki +l, +U uzerine dugunmemek olasi degildir. Qunku aym sorunun yamti bizi, Kok-Turkgede teklik kigi ve igaret adillarindan sonra bir +l belirli nesne durumu eki olup olmadigi konusunda bir yere goturecektir. A. B. Ercilasun (2016), “Yukleme hali eki” bagligmda, ’’igaret ve gahis zamir- lerinden sonra +nl bigimindedir: bu+m, *a+m, biz+ni. Ben ve sen zamirlerinde n’nin biri dugmugtur: bini, sini.” (s. 372) demektedir. Bir bakima Kok-Turkgede teklik kigi ve igaret adillarindan sonra +l gibi bir ek gelmedigini soylemekte ve bu ekin yalmzca +nl olduguna igaret etmektedir. F. K. Timurtag Eski Turkiye Turkgesi’nde (1994), “Eski TQrkgede gorulen ug tCirlCi akkuzativ ekinin metinlerimizde ikisi mevcuttur. ismin yalin haline getirilen -i, -i akkuzativ eki, Eski Turkgedeki -(i)g, -(i)g ekinden -g ve -g’lerin dugmesiyle meydana gelmigtir.” (s. 70) diyerek ekin Ig l ve Ig l seslerinin dugmesi sonucu bu bigimi aldigim soylemektedir. M. Ozkan (2013) bu eki, “Eski Turkgede unlu uyumuna bagli olarak -i-g, -i-g/-u-g, -u-g gekilleri bulunan ekin Bati Turkgesine gegince g ve g’leri dugiince geriye kalan yardimci unlu, ekin gorevini ustlenerek asil ek durumuna gegmigtir. Eski Anadolu Turkgesi doneminde daima duz unlulu olmugtur. Dugen g ve g’lerin etkisiyle yuvarlaklagmamig olmasi, herhalde 3. gahis iyelik ekleri gibi yazilmasindan ileri geimektedir.” (s. 115) bigiminde agiklamaktadir. G. Gulsevin ve E. Boz da Eski Anadolu Turkgesi (2010) adli galigmalarinda yaygin gorug ile M. Canpolat’m itirazindan kisaca bahsetmekte ve belirtme eki +l’yi anlattiklari alt bagliga “+(y)l2 [ « (l)G]nyazarak aslinda yaygin goruge katildiklarim belirtmektedirler (s. 52). M. Canpolat’in yaygin gorUge olan itirazi; Eski Anadolu Turkgesindeki belirtme durumu ekinin +lg > +lg > +l geligiminde ortaya gikmadigi, boyle birgeligimin ortaya gikmasi igin mutlaka ekin +U bigimli kullanimlarinin olmasi gerektigi yonundedir. Bu yamyla tarihi metinlerde +lg ~ +Ag kaynakli ekin +A veya +U bigimlerini de metinlerde gormemiz gerektigini (1992, s. 9-12) ifade etmektedir. Gronbech, Eski Turkgede belirtme durumunun; genelde adlarin kullandigi +ig/+ig (sabig, kigig vb.), kokleri n ile sona eren adillara getirilen +i/+i (am, bum vb.), iyelik eklerinin uzerine getirilen +in/+in, +m/+ni (sabimin, koglumin, kizimizm vb.) ve In i unsuzuyle bitmeyen turn adillara getirilen +m/+ni (bizni, sizni, bularni, sizlerni vb.) olmak uzere 4 bigiminin oldugunu soylemektedir (1995, s. 123-125). Kononov, ekin geligimini -(n)i < -n (adil kokenli ek/iyelik eki) + g (TUrk ve Mogol dilleri igin genel belirtme (yukleme) durumu eki) bigiminde gostermektedir (1980, s. 151). P. Kuznetsov, /+1/ekinin kokeninin an (teklik 3. kigi adili) ve ok (kuvvetlendirme edati) sozcuklerinin birlegimine kadar uzanacagini ileri surmektedir: Bir er an ok kordu. (Bir eri gordu.). Adillardan sonra kullamlan belirtme durumu eklerinin geligimini an ok > an+ok > +anuk > +amg > +(an)ig > +ig > +i(g) > +i I +amg > +(a) mg > +m(g) > +m bigiminde tasarlamaktadir (Kuznetsov, 1997, s. 233). UstUnova, Turkiye Turkgesindeki +l genel belirtme durumu ekinin kokeninden soz ettigi “Birincil nesne durumu” bagligmda, Kononov ve Kuznetsov ile Gronbech’in goruglerinin ardmdan gunlari soylemektedir: “Bati Oguzcasinda, hece sonundaki 111 g seslerinin dugiime ugramasi, -ig/-ig ekinin n tinsuzuyle biten zamirlere gelen -i/-i ekiyle butunlegmesine yol agar. Diger yandan zamir gekiminde kullamlan -m/-ni, -in/-in eklerinden higbir iz kalmaz, bunlar, kullamm digi birakilirlar. Iyelikli adlarin uzerine de aym ek getirilir. (halumi, gonluni vb.) Sonugta Turkiye Turkgesinde her turlu ad ve zamir, {-I}/{-0} ekleriyle birincil nesne durumu gekimine girmeye baglar." (2008, s. 184). Yukarida soz edilen gorugleri ve Tiirkgenin tarihi metinlerini goz onune alarak baktigimizda, gerek Eski Turkge doneminde gerek Orta Turkge doneminde gerekse de guniimiiz Turkiye Turkgesinde belirli nesne eki gorevini yerine getiren bir +l ekinin yazili metinlerde oldugu gorulmektedir. Bu ekin, gunumuze gelene kadar Eski Turkge yazitlar diginda bu donemdeki konugma dilinde yayginligim ve kullamm alanini tarn olarak bilemesek de yazili metinler baglammda kullamm alanini ve kabiliyetini geligtirerek bugun Turkiye Turkgesinde yaygin hale geldigini ve ekin geligimine uygun olarak +U bigiminde turevinin ortaya giktigim soyleyebiliriz. 2. Kok-Turkgede Ardigik Beiirtme Durumu Eklerinin Agiklama iglevi Bu baglik altinda, Kok-Turkgede ardigik beiirtme durumu eklerinin kullammimn belli bir amaca yonelik olduguyla ilgili duguncemizi orneklerle destekleyecegiz. Bu tur bir egilimin ozellikle bir bilgiyi verirken “genelden ozele" dogru gitmek ve soylenmek isteneni agiklamak amaglandiginda ortaya giktigim gormekteyiz. 2.1. KT Guney 8-9; BK Kuzey 6-7: GDRB:UYSriy:niTmL:niBS:NHGX:Jmdgi:n6 go:Nl]GTT Antagin+i+n ugun igidmig kagamg+i+n sab+i+n almatin yir sayu bardig. “Oyle oldugun igin (seni) beslemig kaganim, (onun) sozunu almadan her yere gittin.” bigiminde anlamlandirmak gerekir. Gunumuze kadar farkli aragtirmacilar tarafmdan yapilan bazi anlamlandirmalar ise goyledir: Orkun (1994): “Andan dolayi belini dogrultmug olan hakamn sozunu [nazari dikkate] almadin. Yerden yere vardin.” (s. 26). Ergin (1996): “Oyle oldugun igin, beslemig olan kagammn sozunu almadan her yere gittin.” (s. 19). Tekin (2006): “Boyle oldugun igin, (seni) besleyip doyurmug olan hakanlarimn sozlerini (dinlemeden ve rizalarim) almadan her yere gittin.” (s. 23). Recebov-Memmedov (1993): “Oyle oldugun igin (seni) yukseltmig kagamn sozune kulak asmadan yer boyu gittin.” (s. 77). Berta (2010): “Boyle oldugun igin seni besleyen kagammn sozunu tutmadin, her yere gittin (dagildin).” (s. 191). Aydin (2014): “Oyle oldugun igin (seni) beslemig kagammn sozlerini (dikkate) almadan her yere gittin.” (s. 53-54; 83-84). §irin (2015): “Oyle oldugun igin himaye etmig kaganim (ve (onun) sozunu dinlemeden her yere gittin.” (s. 114). Ercilasun (2016): “Bu huyun yuzunden19 {seni} beslemig olan kagammn sozlerini dinlemeden20 her yere gittin.” (s. 505) geklinde anlamlandirmig. Ancak “Notlar” bolumunde kelimesi kelimesine [Kk./kk.] goyle vermigtir: “19. [not] Kk. (harfiyen): boyle oldugun igin; 20. [not] Kk.: kaganim, sozlerini almadan" (s. 634). 2.2. T9: smDi: gnosiNUce: URG CG BT Tabgaggaru kuu+m ser)un+Ci+g idmig. “Qin’e Ku’yu, (yani) generali gondermig.” bigiminde anlamlandirmak gerekir. Gunumuze kadar farkli aragtirmacilar tarafindan yapilan bazi okuma ve anlamlandirmalar ise goyledir: Radloff, ilk 1899’da yayimlanan Die altturkischen Inschriften der 112 Mongolei’nin 2. cildinde (Zweite Foige] (Band 2) goyle okuyup anlamlandirmigtir: smDi:gZ61
ТУРКДУЙ Н еС У: БИЛИМ - 0 Н 0 Р БУЛАГЫ ТЮРКСКИЙ МИР: ЗНАНИЕ - ИСТОЧНИК УМЕНИЯ КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН БИЛИМ BEPYY ЖАНА ИЛИМ МИНИСТРЛИГИ И. АРАБАЕВ АТЫНДАГЫ КЫРГЫЗ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИ И. АРАБАЕВ АТЫНДАГЫ КЫРГЫЗ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН КОЛЛЕДЖИ «БИЛИМ ОРДО» КООМДУК ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫК ФОНДУ МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКИ КЫРГЫЗСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ ИМЕНИ И. АРАБАЕВА КОЛЛЕДЖ ПРИ КЫРГЫЗСКОМ ГОСУДАРСТВЕННОМ УНИВЕРСИТЕТЕ ИМЕНИ И. АРАБАЕВА ОБЩЕСТВЕННЫЙ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЙ ФОНД «БИЛИМ ОРДО» ТУРКДУЙНеСУ: БИЛИМ — 0 H 0 P БУЛАГЫ ОКУУЧУЛАРДЫН ЖАНА СТУДЕНТТЕРДИН, МУГАЛИМДЕРДИН, ОКУТУУЧУЛАРДЫН ЖАНА ОКУМУШТУУ ПЕДАГОГДОРДУН ЭЛ АРАЛЫК ИЛИМИЙ-ТАЖРЫЙБАЛЫК КОНФЕРЕНЦИЯСЫНЫН МАТЕРИАЛДАРЫ ТЮРКСКИЙ МИР: ЗНАНИЕ — ИСТОЧНИК УМЕНИЯ МАТЕРИАЛЫ МЕЖДУНАРОДНОЙ НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКОЙ КОНФЕРЕНЦИИ УЧАЩИХСЯ И СТУДЕНТОВ, УЧИТЕЛЕЙ, ПРЕПОДАВАТЕЛЕЙ И УЧЁНЫХ ПЕДАГОГОВ БИШКЕК-2 0 1 8 УДК 37.0 ББК 7/4.00 Т 92 Рецензенттер: Арзыматова Чынара Жумадиловна, философия илимдеринин кандидаты, доцент. Токтомаметов Алмаз Даткабекович, ИЗ педагогика илимдеринин кандидаты, Кыргыз билим беруу академиясынын вице-президенти, Элебесова Айгул Бейшенакуновна, педагогика илимдеринин кандидаты; улук окутуучу Элебесова Рахат Калыковна, са~з лингвист; англис, турк, орус жана кыргыз тилдери боюнча мз-: кесипквй котормочу. ЖЭ~: Тузуучулер: KZ.~Z Элебесова Айгул Бейшенакуновна, I педагогика илимдеринин кандидаты, КРнын Билим беруусунун отличниги, Кыргыз Республикасынын Улуттук Жазуучулар союзунун м учесу; и г 1 Бообек уулу Болот, кал г Нарын облусунун Кочкор районундагы Шапак Рысмендеев жоо\ атындагы орто мектептин тарых мугалими; g ГГ. Эркимбаева Нуржамал Самыйбековна, - -' • И. Арабаев атындагы КМУнун Колледжинин окуу-усулдук кецешинин тврайымы жана ' илимий изилдве иши боюнча координатору; Арзыматова Чынара Жумадиловна, философия илимдеринин кандидаты, доцент; г =• Элебесова Рахат Калыковна, у- -/ ' англис, турк, орус жана кыргыз тилдери боюнча кесипквй котормочу, . - -: «Билим Ордо» Коомдук интеллектулдык фондунун тврайымы _Г 1 Фотосуретчу жана дизайнер: Рахат Элебесова Т 92 Т у р к д у й н е с у : Б илим — е н е р б у л а гы : эл аралык илимий-тажрыйбалыкконференцияны-’ *- - материалдары / «Билим Ордо» Коомдук интеллектуалдык фонду //Т у з.: А.Б. Элебесовсв“ -Т Б. Бообек уулу, И.О. Эркимбаева, Ч.Ж. Арзыматова, Р.К. Элебесова. - Б.: или «Айгелек», 2018. - 240 б. ISBN 978-9967-29-099-0 КОМ Бул Ж ыйнакка И. Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик университетинин Колледжини базасында еткерулген «Турк дуйнесу: Билим — енер булагы» деген темадагы эл аралык илк мий-тажрыйбалык конференцияга катышуучулардын — окуучулардын жана студенттерди _ - о мугалимдердин жана окутуучулардын жетекчилиги менен аткарылган илимий багыттагы баян дамалары, мугалимдердин, окутуучулардын жана окумуштуу педагогдордун илимий макала лары киргизилди. Ошондой эле эл аралык ИТКнын Уюштуруу комитетинин, Илимий экспертти комиссиясынын курамдары, айрым катышуучулардын ой-пикирлери берилди. Ж ыйнак окуучуларга жана студенттерге, педагогдорго, ата-энелерге жана жалпы эле кызын " дар окурмандарга арналат. _,»? Т 4303000000-18 УДК 37.0 ББК 7/4.00 Ж ыйнак И. Арабаев атындагы КМУнун Колледжинин иск Окуу-усулдук кецешинин чечими менен жарыкка чыгарууга сунушталды. 36 V ISBN 978-9967-29-099-0 и к; © «Билим Ордо» Коомдук интеллектуалдык фонду, 2016 _ © «Айгелек» Басма борбору, 2018. ” С .' ж.б. Илимий редакторлор: профессор Т.Н.бмурбеков, доцент К.С.Молдокасымов. - «Мурас» фонду. - «Кыргыз Тарых Коому» эл аралык коомдук бирикмеси. - Б.: «Ту- рар» басмасы. - 2017. - 376 б., сурет, карта. - [«Тарых жана мурас» турмегу]. Хусну Чагдаш Арслан (Husnu Qagda§ Arslan), Ogretim Gorevlisi, Qukurova Universitesi, Turk Dili Bolumu, Adana/Turkiye. hcars!an87@gmail. com KOK-TURKQEDE BELiRTM E DURUMU, B E U R U NESNE EKi {+1} VE A R D I§ IK BELiRTM E DURUMU EKLERiNiN AQ IKLAM A i§LEV i 6 z: Kok-Tiirkgede yalin durumdaki bir ad, bir ciimlecigin ya da cumlenin belirsiz nesnesi olabilir. Buna eksiz belirtme durumu da denir. Belirli nesne durumu ise; iyelik eksiz govdelere +g/+g, iyelik ekli govdelere +rs eklerinin; gok seyrek olarak da gokluk kigi ve igaret adillarindan sonra +nl; teklik kigi ve igaret adillarindan sonra +1 ekinin getirilmesiyle saglanmaktadir. Literaturde +nl ve +1 ekleri uzerine, gok az sayida aragtirmaci digmda yalmzca adillardan sonra +nl ekinin varligi uzerinde gorug birfigi oldugunu gormekteyiz. Ara§tirmacilarm gogu, Eski Anadolu Turkgesinde gdrulen +1 ekinin, +(X)g/+(X) g > +1 geligmesiyle /g/, Igl seslerinin dugmesi, baglayici iinlunun eklegmesi sonucu olugtugunu kabul etmektedir. Bu galigmada bu yaygin gortig ve itirazlar ele ahnmigtir. Kok-Turkgede ardigik belirtme durumu eklerinin kullanildigi ornekler verilmig ve bu kullammm agiklama igievini yerine getirdigi goriigti ifade edilmigtir. Ayrica Eski Turk yazitlarindaki bazi ifadelerin okunuglariyla ilgili gorugler sunulmugtur. Anahtar kelim eler: Eski TUrkge, K6k-Turkge, ardigik belirtme durumu, agiklama iglevi. Хусну Чагдаш Арслан (Husnu Qagda§ Arslan), Ogretim Gorevlisi, Qukurova Universitesi, Turk Dili Bolumu, Adana/Turkiye. ACCUSATIVE CASE IN KOK TURKIC, THE SUFFIX OF DEFINITE O BJECT {+1} AND THE APPOSITIVAL FUNCTION OF CO NSECUTIVE ACCUSATIVE SUFFIXES Abstract. In Kok Turkic a name in the nominative case can be an indefinite object of a sentence or a clause. This is also referred to as an accusative case without suffix. The definite object case is formed by adding the suffixes +g/+c
Rusça'da İsmin Halleri
Padeji hakkındaki soru işaretlerimizi kökünden yok etmek amacıyla böyle bir konu yazıyorum. Elimden geldiğince anlaşılır bir dil kullanmaya çalışacağım. Umarım faydalı bulursunuzÖncelikle, Rusça'daki her isim, cümle içerisinde kullanıldıkları zaman, mutlaka ismin 6 halinden biri içerisinde kullanılmalıdır. Bu şu demek oluyor ki; Rusça'da her çekilebilir isimin altı farklı formu var. (Sadece son bir ve ya iki harf değişikliğine uğrayarak).
1- Yalın Hal (Именительный Падеж) : Cümlenin öznesi konumunda (0)
2- Akuzatif Hal (Внительный Падеж) : Dolaysız nesne konumunda (i)
3- Genitif Hal (Родительный Падеж) : Sahiplik anlamında ayrıca Olumsuzluk ve Miktar (in)
4- Datif Hal (Дательный Падеж) : Dolaylı nesne konumunda
5- Prepozisyonal Hal (Предложный Падеж): о/об, в ve на ile kullanılır. Yer/zaman
6- Enstrumental Hal (Творительный Падеж): ile/tarafından anlamlarında
Evet, yani, durumlar kelimelerin cümle içinde farklı fonksiyonlar sağlaması için var. Şimdi tek tek gidelim;
1) Yalın Hal (Именительный Падеж) :
Cümle içerisinde özneler bu durumda bulunur. Bildiğimiz yalın hal. İsmin sözlükte geçen hali. Örnekler;
*это комната = Bu (bir) oda(dır).
*Где туалет? = Tuvalet nerede?
*Иван закрывает окно.= İvan pencereyi kapatıyor.
*Вон такси и а вот автобус! = İşte (orada,bir) taksi ve işte (burada,bir) otobüs!
*Мой муж работает днём. = Kocam gündüzün çalışır.
*это вы? = Siz misiniz?
*Он кажется голоден как волк! = Görünüşe bakılırsa (o,erkek) kurt gibi aç.
Kalın yazılan kelimeler yalın haldedir. Açıkcası bu kısımda öğrenilecek özel bir şey yok.
Yalın Halde Kişi Zamirleri :
Я - Ben
Ты - Sen
Он - O (erkek)
Она - O (dişi)
Оно - O (nötr)
Мы - Biz
Вы - Siz (çoğul,kibar)
Они - Onlar
2) Akuzatif Hal (Внительный Падеж) :
Cümle içerisinde öncelikle dolaysız nesne konumunda bulunurlar. Bu halde kullanılan isimler, yapılan eylemden dolaysız bir şekilde etkilenen taraftır. CANSIZ isimler bu halde çekilmez!
*каждую ночь, всю ночь gibi zaman ifade eden sözcüklerle de akuzatif halde kullanılır. Sınırlı bir periyod için devam eden işlerden bahsederken.
(вся ночь ve каждая ночь'un akuzatifte çekimlenmiş halleri/ ночь,день,месяц ...gibi her çeşit zaman dilimi ifade eden sözcük eklenebilir.)
Örnek; (Fark)
*Саша работает каждый день.-Saşa her gün çalışır
*Маша работала всю ночь. - Maşa tüm gece çalıştı.
1. cümlede eylem hep tekrar ediyor, ifade edilen zaman periyodu sınırlanmamış.Döngü açık.
2. cümlede eylem bir kereye mahsus ve doğal olarak sınırlandırılmış bir zaman periyodu içerisinde gerçekleştirilmiş.Yinelenen bir döngü yok. Bu durumlarda zaman ifade eden sözcüğümüzü akuzatif kurallarına göre çekip kullanıyoruz.
a)Sonek Değişimleri:
I)Erkek isimler için;
*Eğer isim CANSIZ bir varlıksa, o zaman herhangi bir değişim olmayacak. (Дом - Дом)
*Eğer isim CANLI bir varlıksa ve bir sessiz harfle bitiyorsa, -а eklenir. (Иван - Ивана)
*Eğer isim CANLI bir varlıksa ve й ile bitiyorsa, й yerine я konur. (Андрей - Андрея)
*Eğer isim CANLI bir varlıksa ve ь ile bitiyorsa, aynı şekilde я konur.(конь - Коня)
Not: Aslında kısaca; Eğer isim cansız bir varlıksa değişim olmayacak. Ama canlıysa sadece -a eklemek yeterlidir. Peki farklılığı yaratan ne? Farklılık bir kaç imla kuralından doğuyor.
-Öncelikle isim zaten sessiz bir harfle bitiyorsa problem yok demektir.
-Eğer й ile bitiyorsa, я ile yer değiştirir dedik. İşte bu kısaca -a eklemek demektir.
KURAL; й+ sert ünlü (а э о ы у) olamaz. Olsaydı eğer, ya/ye/yo/yı/yu diye okunurdu. E o zaman yumuşak ünlüler (я е ё и ю) ne işe yarardı?
й+а = я
й+у = ю
.
.
.
- Eğer ь ile bitiyorsa я konur dedik. Bu da özünde sadece -а eklemek demektir
ь işaretinin amacı kendisinden önce gelen ünsüz harfin (bir yumuşak ünlü yokluğunda) yumuşak okunması gerektiğini göstermektir.
KURAL; ь+ sert ünlü olamaz. Saçmadır da. Deminki gibi, eğer ь'dan sonra sert ünlü gelirse ikisi beraber yerini karşılık gelen yumuşak ünlüye bırakır.
ь+a = я
.
.
.
.
II) Dişi isimler için;
*Eğer isim a ile bitiyorsa, -y ile yer değiştirir. (Книга - Книгу)
*Eğer isim я ile bitiyorsa, -ю ile yer değiştirir. (дядя - дядю)
*Eğer isim ь ile bitiyorsa, herhangi bir değişim olmaz.
III) Nötr isimler için;
*Neredeyse çoğu nötr isimler CANSIZ olduğu için akuzatifte değişime uğramaz. (Окно-Окно)
IV)Çoğullar için;
*CANSIZ ismin çoğuluysa değişim yok. CANLI ise genitif-çoğul ile aynıdır.
Örnekler;
*Иван закрывает окно. = İvan kapıyı kapatıyor.
*Он всегда открывает дверь и окно.= O her zaman kapıyı ve pencereyi açar.
*Мы читаем газету утром = Biz sabahları gazete okuruz.
*Я Анастасию люблю = Ben Anastasiya'yı seviyorum. (yl. Анастасия)
*я, как всегда, хочу закускии водку на перное = Her zamanki gibi ilk(kap,öğün) olarak meze ve votka istiyorum.
Akuzatif Hal'de Kişi Zamirleri;
Меня - Beni
Тебя -Seni
Его - Onu (erk.)
Её - Onu (diş. ve nötr)
Нас - Bizi
Вас - Sizi (çoğul, kibar)
Их - Onları
Eğer ünlü ile başlayan Akk. kişi zamirlerinden(Её gibi) önce ünlü harfle biten bir kelime varsa, kişi zamirinin başına н yazılır. нее...
Akuzatifin aynı zamanda "в, на" ile de kullanıldığı durumlar mevcuttur.
I) В + Akuzatif ;
*Bir şeye doğru hareket veya yön belirtirken Akuzatif ile kullanılır. Куда?Nereye? Sorusunun cevabıdır.
-Машина едет в город. = Araba şehre doğru gidiyor. "город" kelimesinin akuzatifte olduğuna dikkat.
-Туристы пошли в лес. = Turistler ormana (doğru) yöneldiler/gittiler.
-Андрей полетел в Москву. = Andrey Moskova'ya uçtu (uçak ile yolculuk)
*час (saat) kelimesiyle ve haftanın günleriyle, Akk'da kullanılır (bir şeyin zamanından bahsederken)
-Поезд отходит в два часа = Tren iki saat içinde ayrılıyor.
-Во вторник магазин не работал = Dükkanlar Salı günleri kapalıydı/çalışmazdı.(Bo telaffuz kolaylığı için)
II) На + Akuzatif:
* B+ Akk gibi bir şeye yönelme hareketinden bahsederken kullanıyoruz. Ama bu daha çok üstüne anlamı taşıyor.
-Дети вышли на улицу. = çocuklar sokağa çıktı. (Bir "üstünelik" havası seziyorsunuz değil mi? )
-Воробей сел на ветку. = Serçe dala kondu. (Bir "üstünelik" havası seziyorsunuz değil mi? )
* неделя (hafta), месяц (ay), завтра (yarın), vs. gibi kelimelerle zaman,tarih ya da bir zaman periyodu belli etmek için. (İng. for)
-Он приедет к нам на неделю.= O(erk.) (bir) haftalığına bize gelecek.
-Я взял эту книгу на два дня. = O kitabı ben iki günlüğüne almıştım.
-Он получил отпуск на месяц = O bir aylığına uzaklaştırıldı.
Akk diğer tüm durumlarda olduğu gibi ( edatsal durum hariç) hem prepozisyonlarla hem de prepozisyonsuz kullanılabilir. Ama en yaygın olanları ; в, на, за, о/об, по, под, про, с, через.
упасть в воду suya düşmek
знать про нас hakkımızda bilmek
встать на ноги ayakta durmak (ayaklar üzerinde durmak)
3). Genitif Hali (Родительный Падеж):
Rusça'da en sık kullanılan hallerden bir tanesi, sahiplik hali. Miktarlar ve numaralarla kullanımı yaygındır. Çoğul form kafa karıştırıcı ve zor olabilir.
Soneklerden bahsedelim hemen;
I) Erkek İsimler İçin;
*Sessiz harfle bitiyorsa, -a ekle.
*й ile bitiyorsa, я ile yer değiştir.
*ь ile bitiyorsa, я ile yer değiştir.
!: Akkuzatifte izah ettiğimle aynı mantık işliyor burada da.
Иван (Ivan) ---> Ивана (Ivan'ın)
друг Ивана = Ivan'ın arkadaşı
II) Dişi İsimler İçin;
* а ile bitiyorsa, ы ile yer değiştiriyor.
* я ile bitiyorsa, и ile yer değiştiriyor
* ь ile bitiyorsa, и ile yer değiştiriyor.
Анна(Anna) ---> Анны (Anna'nın)
Дом Анны = Anna'nın Evi
III) Nötr İsimler İçin
* о yerine -а ile değiştir.
* е yerine -я ile değişir.
IV) Çoğul Genitif İçin;
a) Erk İsimler İçin;
*Eğer ünsüzle bitiyorsa,"ов" ekle.(мост - мостов)/студент-студентов=Öğrenci-Öğrencilerin
*Eğer й ile bitiyorsa, й at ve yerine -ев koy.(трамвай - трамваев)
(й ile bitip de tek heceden oluşuyorsa kelime -ёв ekle. край (краёв), чай(чаёв) gibi) İstisna ; брат, лист. Bu kelimeler -ьев eki alıyor.
*Eğer tekil isim ж,ч,ш,щ,ь ile bitiyorsa, "ей" ekle..(учитель-учителей)
b) Diş. İsimler İçin;
*Eğer "a" ile bitiyorsa, sadece "a" yı düşür. (коса - кос)
*Eğer "-ь" ile bitiyorsa, -ей koy (-ь atılır.) (печь - печей)
*Eğer bitiş düzeni ; sessiz harf + Я ise, Я düşür "ь" ekle
*Eğer bitiş düzeni ; sesli harf + Я ise, Я düşürüp "й" ekle (стая -стай)
c)Nötr isimler İçin;
*е ile bitiyorsa й ekle (море - морей)
*o ile bitiyorsa, o düşer. (окно - окон) (telaffuz kolaylığı için. Sonek düşünce iki sessiz yanyana kalırsa aralarında bir o/e türüyebilir. Bu sadece nötürlere mahsus değildir. Mesela;марка - марок // девушка - девушек )
Uyarı : 2, 3, 4 ve bunlarla biten tüm sayılardan sonra gelen isimler tekil genitif halleriyle gelir. Örnek : два дома, двадцать три дома .. gibi
Genitif Hal'in Kullanım Alanı;
Genelde su sorulara cevap verir
(Kimin? Кого?/ Neyin ? Чего? Kimin…?... чья?)
-Это автомобиль чья? Bu kimin arabası?
-Это автомобиль Надя Bu Nadya'nın arabası.
1) Sahiplik: En genel anlamıyla sahiplikten bahsederken genitifi kullanırız. Sahip olunan objenin, sahip olandan önce geldiği unutulmamalı. Birkaç basit örnek:
-Собака ивана = Ivan'ın Köpeği
-Автомобиль Анны = Anna'nın otomobili
-Телефон Игоря = Igor'un Telefonu
-Это телефон Игоря? = Bu Igor'un telefonu mu?
-Сестра Анастасию пичатаете на машинке очень быстро = Anastasiya'nın kız kardeşi çok hızlı daktilo kullanır.
Örneklerin çeşitliliği hayal gücünüzle sınırlı
2) Miktar : Genitif aynı zamanda çokluktan bahsederken de kullanılır bazı özel ifadelerle.
стакан молока= Bir bardak süt
стакан воды = Bir bardak su
много молока = sütün çoğu
много чая = çayın çoğu
полный + genitif = .......(полный = dolu/dolusu)
-> İngilizce'den aşina olanlar için; İngilizce'de bazı kelimeler "of" alırken (several of his friends gibi) bazıları almaz(many of friends X gibi - many friends)...Ama Rusça'da tüm çokluk bildiren ifadeler -sayılar da dahil- genitife ihtiyaç duyar.
3) Sahip Olma (to have / haben / avoir )
Birinci maddedeki gibi bir tamlama cinsi sahiplikten ziyade cümle boyutunda sahiplik ifade etmek için aynı şekilde genitif kullanılır. Formül; У+ Genitif kişi zamiri/Genitif Formda Bir isim + есть + yalın isim
-У меня есть книга. (Bir)Kitabım var.
-У него не было денег - Parası yoktu.
У: yanında/yakınında
есть: var olmak/bulunmak (yemek yemek anlamı da var. Ama şuan öbür anlamıyla ilgiliyiz.)
Yani mot-a-mot çevirisi; yanımda kitap bulunur/vardır.
Bunu Kullanmak için genitif kişi zamirlerinin bilinmesi gerekir.Ama iyi haber! Akkuzatif ile aynı genitif kişi zamirleri.
Genitif Kişi Zamirleri; = Akuzatif Kişi Zamirleri
Меня, Тебя, Его, Её, Нас, Вас, Их
-У нее есть собака. = Onun bir köpeği var.
-У вас есть кофе/чай/водка? = Kahveniz/Çayınız/Votkanız var mı?
-У Ивана есть подруга? = Ivan'ın kız arkadaşı var mı?
.
.
.
4) Yokluk ( There isn't ..)
*Нет'in "hayır" manasının dışında bir de "...yoktur." manası da vardır.Kullanımı şöyle;
-Чая/Молока нет. = Çay/süt yok(tur)
-Ивана нет = Ivan yok (burada)
-Его нет дома = O evde değil. * özel kullanım * ; Меня нет дома = Evde değilim.
( дома burada zarf gibi kullanılıyor. İng. I'm home ...)
5) Prepozisyonlarla;
Genitif Hal genellikle şu propozisyonlarla kullanılır. без, для, до, из, из-за, из-под, кроме, на, от, с, со, у, около, вокруг, недалеко от, позади, напротив, посреди, мимо, вдоль. Ama unutulmamalı ki bu prepozisyonlar diğer hallerde de kullanılabilir.
без воды - susuz
для Вани - Vanya için
до окна - pencereye
для чая - çay için
....
ve bazı fiillerle...просить, хотеть, требовать, искать, ждать, достигать, желать, бояться.. Örnek;
-Учитель просит внимания. = Öğretmen dikkat çekti
4) Datif Hal (Дательный Падеж):
Datif Hal Rusça'da cümlenin dolaylı tümleçleri/nesneleri için kullanılır. Bu konumdaki isimler genelde bir şeylerin alıcısı ya da eylemden dolaylı yollarla etkilenen taraftır. Zaten bu halin ismi Rusça'daki "давать" "vermek" fiilinden geliyor.
Я даю это... datif hal ( Bunu .....(datif isimler)....veriyorum)
*Кому? Чему? Kime/Neye? gibi soruların cevabıdır.
-Я даю ручку кому? Kalemi kime veriyorum?
-Я даю ручку учителю. Kalemi öğretmene veriyorum.
*Datif Hal de tüm diğer durumlar gibi ( Edatsal durum hariç) hem prepozisyonlar ile hem de prepozisyonsuz kullanılabilirler. Datif için kullanılan en sık prep.ler= к, по, подобно, согласно, благодаря, вопреки...
к сестре - (bir) kız kardeşe
девочка идёт по улице = Kız sokak boyunca yürüdü.
согласно расписанию = tarifeye göre
благодаря + datif = -e teşekkürler / благодаря брату
*Datif'in başlıca anlamı adress etme, işaret etmedir. Mesela;
-написать письмо другу = Bir arkadaşa mektup yazmak.
Kime? Arkadaşa! Neyi ifade etmek istediğimi anlamışsınızdır umarım
*Datif aynı zamanda bir eylemin yönlendirildiği nesnelerden bahsederken de kullanılır.
-помогать брату = Erkek kardeşe yardım etmek.
Yardım eyleminin yönlendirildiği obje "erkek kardeş" bu yüzden datifte kullanılmalı.
-Советоват örneğin. tavsiye etmek anlamındaki bu fiil datif ile kullanılır.
Soneklere bakalım hemen;
I) Erkek isimler İçin;
*Eğer sessiz harfle bitiyorsa, -y ekliyoruz. (брат- брату)
*Eğer й ile bitiyorsa, yerine ю koyuyoruz. (чай - чаю)
*Eğer ь ile bitiyorsa, ю yapıyoruz son eki.
(Gördüğünüz gibi aslında sadece -y ekliyoruz. Diğer iki farklılık imla kurallarından doğuyor.Bknz:Akk.)
Ayrıca -a ile biten erkek isimler (папа, дедушка) için, -a harfini atıp yerine -e koyuyoruz. (папа-папе)
II) Dişi İsimler İçin;
* Eğer "а” ile bitiyorsa, sonek “е”.
*Eğer “я” ile bitiyorsa, sonek “е”.
*Eğer “ь” ile bitiyorsa, sonek “и”.
*Eğer “ия” ile bitiyorsa, sonek “ии”
III) Nötr isimler için;
*Eğer “о” ile bitiyorsa, “у” ile yer değiştirir
*Eğer “е” ile bitiyorsa, “ю” ile yer değiştirir.
IV) Çoğul isimler için;
(Tüm Cinsleri bir arada yazıyorum)
Kısaltabildiğim kadar kısaltarak;
*"-ам" =Sessiz harfle biten erk isimler, -o ile biten nötr isimler ve -a ile biten dişi isimler için.
*"-ям" =-й, -ь, -я ile biten erkek isimler, -e ile biten nötr isimler ve -я, -ь ie biten dişi isimler için.
мост-мостам
край-краям
учитель-учителям
окно-окнам
море-морям
коса-косам
стая-стаям
дочь-дочерям (дочь kelimesi kendisi kökünü değiştiriyor.)
Bazı Kullanımları;
*"Нравиться" "hoşlanmak" anlamına gelen bu ifadeyle datif kullanılır.( Alm. bilenler için;gefallen)
-Алексею нравится Москва - Aleksey Moskova'yı sever. (Moskova Aleksey'in hoşuna gider.)
-Ему нравится Москва = Moskova onun hoşuna gider. (Ему -> datif kişi zamiri)
-Мне очень нравятся дети = Çocuklar çok hoşuma gider. ( Çocukları severim)
-Вам нравится Москва? = Moskova'yı sever misiniz? (hoşunuza gider mi?)
*Duygulardan, durumdan bahsederken;
*Мне холодно - üşüdüm (bana soğuk gibi birşey oluyor)
Мне жарко - terledim
Ему холодно - üşüdü (o)
Нам холодно - üşüdük
Мне скучно - sıkıldım (bana sıkıcı)
*Kaç yaşında olduğumuzdan bahsederken
Мне восемнадцать лет - 16 yaşındayım (bana 16 yıl var)
* Bazı yardımcı fiiler eşliğinde kullanılır; нужно(gerekli lazım), надо(ister/gerek/lazım), можно(olanaklı mümkün)/нельзя(olanaksız/mümkün değil)
-мне нужно идти = Gitmem gerek/lazım
-мне нужно 10 рублей = On ruble lazım
-Ах да, мне нужно ещё зайти к товарищу = Ah evet! Daha arkadaşıma uğramam lazım.
-Здесь темно, надо идти осторожно, а то можно упасть. = Burası karanlık, dikkatli yürümek lazım, yoksa düşebiliriz. (надо kullanımı için örnek)
-Сегодня уже прямо весна! Мне нелзья работать. = Bugün artık resmen/dupedüz ilkbahar! Çalışmam olanaksız!
*по(boyunca), к(-e doğru) prepozisyonlarıyla beraber.
-Я иду к вокзалу = istasyona doğru yürüyorum
-Мы едем к друзьям = Arkadaşlarımıza gidiyoruz
по'nın çok geniş bir kullanım yelpazesi olduğu için herhangi bir kategoriye sıkıştırılamsı olanaksız. (Yaklaşık 12-13 farklı anlamda kullanılabilir)
Datif Kişi Zamirleri;
Мне - bana
Тебе - sana
Ему (erk), Ему (nt), Ей (diş) - ona
Нам - bize
Вам - size
Им - onlara
5). Prepozisyonal Durum(Предложный Падеж);
Bu durum sadece ve sadece prepozisyonlar ile birlikte kullanılır. Tek başına kullanılmaz. в (içinde), на(üstünde), о/об(hakkında), при(yanında)
*он всегда при деньгах = Yanında herzaman para vardır.
a)Kullanım Alanı;
1. Çoğunlukla в ve на prepozisyonlarıyla yer belirtmek için kullanılır.
-Где ты был? - Nerelerdeydin?
-Я был в школе. - Okuldaydım
- В комнате один стол, два стула, окно и ковёр. На столе, карандаш и телефон. И на стене, одна картина и карта.= Odada bir masa, iki sandalye, (bir) pencere ve (bir) halı var(dır). Masanın üzerinde, (bir) kurşun kalem ve telefon (vardır). Ve duvarda asılı bir tablo ve (bir) harita var(dır).
2. Bu durum ayriyetten konuşuluan ya da düşünülen bir şey için "hakkında" anlamı katar. о/об ile kullanılır. (об! Eğer isim sesli harfle başlıyorsa kullanılır) Genellikle говорить(konuşmak), думать(düşünmek) gibi fiillerle...
-Думать о работе = İş hakkında düşünmek /İşi düşünmek/
-Говорить о работе =İş hakkında konuşmak
3. Aylardan bahsederken -B kullanılır.
-Это было в мае -Bu Mayıs'taydı. Mayıs'ta olmuştu.
b)Sonekler;
I) Erkek İsimler İçin;
*Sessiz harfle bitiyorsa , “е” ekle.( город -(о)городе)
*Bazı erkek isimler prep. halde -y alır (genellikle tek heceliler). ( ama asla o'dan sonra -y almazlar.o/oб'da hep kurala uyarlar.)
*в саду,
*о саде,
II) Dişi İsimler için;
*Eğer a ile bitiyorsa, -e ile yer değiştir. (Комната, комнате)
*Eğer я ile bitiyorsa, -e ile yer değiştir.
*Eğer ь ile bitiyorsa , -и ile yer değiştir.
*Eğer -ия ile bitiyorsa, -ии ile yer değiştirir. /Англия - (об)Англии/
III) Nötür İsimler için;
*Eğer o ile bitiyorsa, -e ile yer değiştir./окно - (об) окне/
*Eğer e ile bitiyorsa, değişim yok. /море море/
*Eğer ие ile bitiyorsa, -ии ile yer değiştirir.
IV) Çoğul İsimler için;
*Sessiz harfle bitiyorsa, ax eklenir. мост - (о) мостах
*ь ile bitiyorsa, ях ile yer değiştirir. гучитель -(о) учителях
*й ile bitiyorsa, ях ile yer değiştir. край - (о) краях
*o ile bitiyorsa, ах ile yer değiştirir. окно - (о) окнах
*e ile bitiyorsa, ях ile yer değiştirir. море - (о) морях
*a ile bitiyorsa, ах ile yer değiştirir. коса - (о) косах
*я ile bitiyorsa, ях ile yer değiştirir. стая - (о) стаях
Prepozisyonal Hal'in Kişi Zamirleri;
*Мне /Тебе /Нём /Ней /Нём /Нас /Вас /Них
-Они говорят о мне = Benden bahsediyorlar/ Benim hakkımda konuşuyorlar.
6). Enstrumental Hal(Творительный Падеж);
Sonunda yüzdük yüzdük kuyruğuna geldik! Enstrumental durum... Bu durum bir eylemin ne ile yapıldığı, hangi enstrumanlarla,aletlerle yapıldığından bahsederken kullanılır. İsmi de buradan gelir.
Anahtar İfadeler;
-ехать автобусом - Otobüsle gitmek
-писать ручкой - kalemle yazmak
-Он писал письмо карандашом = Mektubu kurşun kalemle yazdı.
-Я ем суп ложкой - Çorbayı kaşıkla yerim/içerim
*Enstr. Durum'un yaygın kullanım alanlarından biri de mesleklerden bahsetmektir.
-Я работаю учителем = Öğretmen olarak çalışıyorum.
-Отец был рабочим = Baba bir işçiydi.
*Enstr. Durum aynı zamanda yer ve zaman ifadeleriyle de karşımıza çıkabilir;
-проснуться утром = sabah uyanmak
-вернуться летом = yazın geri dönmek
-ехать полем = tarlaların arasından gitmek
*Diğer durumlarda da olduğu gibi Enst Hal de bazı prepozisyonlar kullanır; за (arkasında), между (arasında), над (üstünden), перед (önünde), под (altında), c (ile). Örneğin;
-за домом - Evin arkasında
-над столом - Masanın üstünden
-перед Машинкой - Daktilonun önünde
-под водой - Suyun altında
-с учителем -Öğretmen ile
-За этим зданием - школа = Bu binanın arkasında okul var.
-Между обедом и ужином выпей чай = Öğle yemeği ile akşam yemeği arasında çay iç
!:Prep. kullanmak zorunluluk değildir. Enstr. Hal prepozisyonsuz da kullanılabilir.
Sonekler;
I) Erkek isimler için;
*Eğer isim sessiz harfle bitiyorsa, -ом eklenir. брат-братом
*Eğer isim й,ь ile bitiyorsa, -ем ile yer değiştirilir. чай-чаем
*Eğer isim -a ile bitiyorsa, -ой ile yer değiştirilir. папа - папой (dişi isimler için de aynı)
*Eğer isim -я ile bitiyorsa, -ей ile yer değiştirilir. дядя - дядей (dişi isimler için de aynı)
II) Dişi İsimler İçin;
*Eğer isim -a ile bitiyorsa, -ой ile yer değiştir. İstisna:: Eğer kelimenin sonundaki -a harfinden önce “ж”, “ц”, “ч”, “ш” veya “щ” ünsüzleri geliyorsa, o zaman “ей” ile yer değiştirilir.
*Eğer isim -я ile bitiyorsa, -ей ile yer değiştirilir.тётя-тётей
*Eğer isim -ь ile bitiyorsa, ью ile yer değiştirilir. ночь-ночью
III)Nötr isimler İçin;
*Eğer isim -e ile bitiyorsa, -ем ile yer değiştirilir.море-морем
*Eğer isim -o ile bitiyorsa, -ом ile yer değiştirilir.окно -окном
IV) Çoğul İsimler İçin;
*Tüm sessiz harfle bitenler için, ekle "ами".
*"а", "о" ünlüleriyle bitiyorsa isim, "ами" iley er değiştir.
*Diğer tüm durumlar için sonek "ями".
мост-мостами
гость-гостями
край-краями
учитель-учителями
окно-окнами
море-морями
коса-косами
стая-стаями
Diğer Kullanım Alanları;
*Bir mevsim adını enstrumental halde kullanmak, o mevsime "içinde" anlamı katar.
лето - yaz
летом - yazda
осень - sonbahar
осенью - sonbaharda
зима - kış
зимой - kışta
весна - ilkbahar
весной - ilkbaharda
*Aynı şekilde günün bölümleriyle (sabah/akşam vs) enstr. hal kullanılırsa, aynı anlamı katar.
утро - sabah
утром - sabahleyin
день - öğle/gündüz
днём - öğleyin/gündüzün
-днём он работает = Gündüzün çalışır.
вечер - akşam
вечером - akşamleyin
ночь - gece
ночью - geceleyin
* ‘с’ Prepozisyonunun Kullanımı; Enstr. hal ile kullanıldığı takdirde "ile"/"ile beaber" manasına gelir. Ve kendisinden sorna gelen kelimeyle bitişikmiş gibi okunur.
-Telaffuzu kolaylaştırmak amacıyla bazı durumlarda "co" şeklini alabilir. ( Sonra gelen isim iki veya daha fazla ünsüz harf ile başlıyorsa eğer.)
Örnekler;
-Дайте мне, пожалуйста, кофе с молоком = Lütfen bana sütlü kahve verin.
-Дайте, пожалуйста, кофе с молоком и с сахаром = Lütfen bana sütlü ve şekerli bir kahve verin
-Надя хочет чай с лимоном = Nadya çayı limonla istiyor.
*Rusça'da "c" aynı zamanda iki kişinin beraber olduğunu göstermek için de kullanılır. (ve)
-Иван с Анной идут в кафе.= İvan ile Anna Kafe'ye gidiyor.
-Анна с мужем идут в кино.= Anna ile kocası sinemaya gidiyor.
-Мы с Иваном = Biz ve İvan
-Мы с вами = Biz ile siz
!: "c" prepozisyonunun zıddı olan без akkuzatif hal ile kullanılır!
!: "вместе", "birlikte" anlamına gelir.
!: "вместе с" olarak kullanımı ise "ile birlikte" anlamını verir.
Enstrumental Hal'de Kişi Zamirleri;
*Çoğunlukla "c" prep. ile kullanılır. benimle, seninle gibi anlamlara gelir.
Мной /Тобой /Им /Ей /Им /Нами /Вами /Ими
Enstr. aynı zamanda pasif cümlelerde mantıksa özne ve bazı fiillerle kullanılıyor. Ama advanced seviyesine ulaşana kadar o taraflara bulaşmamak akıl sağlığı için yerinde bir karar. Fiil kullanımı sözüklerde fiilin yanında genellikle yazar. Oradan dilde ilerledikçe bu fiilleri öğrenebilirsiniz. Ben burada genel ifadeleri ve nasıl kullanılması gerektiğini anlatabildiğim kadar anlattım, cümleler hayal gücünüz ile sınırlı.
*Ve sonunda konuyu bitirdik. Beklediğimden daha uzun sürdü bunu yazmak. 2 gündür yazıyorum desem abartmam
Satır satır yazdım valla Yerli yabancı birçok kaynak taradım ve sanıyorum internetteki online en kapsamlı türkçe padej konusu bu oldu. Zor bir konu olduğu doğru.Bazı noktalarda umutsuzluğa düşebilirsiniz ama bir gecede dil öğrenilmez takdir edersiniz ki! Eğer vazgeçmez ve pratiğe sarılırsanız, ilerlememmeniz imkansız.*Bence halleri sıra sıra ve sindire sindire yavaşça çalışırsanız (ve tabiiki bol praktikle) hiçbir zorluk çekmeyeceksiniz. Kurduğunuz cümleleri forumda checkleyebilirsiniz zaten. Öğrendiğiniz halleri önceden öğrendikleriniz içinde kullanmanızı tavsiye ederim.
Sağlıcakla kalın, hoşça kalın .
İSMİN HALLERİ - ПАДЕЖЫ
Rus dilinde tıpkı Türkçe'de de olduğu gibi isim çekim halleri vardır.Yalın halini de sayacak olursak Rusça'daki hal sayısı 6’dır. Hal ekleri ismin cinsine göre değişirler.
İsmin Yalın Hali-- Именительный Падеж
İsmin -in Hali ----Родительный Падеж
İsmin -e Hali ----Дательный Падеж
İsmin -i Hali------ Внительный Падеж
İsmin ile Hali ----Творительный Падеж
İsmin -de Hali----Предложный Падеж
*Bir erkek ismi olan Aleksiy'nin ismin hallerine göre değişimine bakalım:
Örnekler
Yalın hal---- Это Алексей. Bu Aleksiy.
-in hali-------Мы изучаем таблицу Алексея. Aleksiy'in tablosunu çalışıyoruz.
-e hali-------Ученик дал Алексею таблицу. Bir öğrenci Aleksiy'e tablo verdi.
-i hali---------Анна ждёт Алексея. Anna Aleksiy'i bekliyor.
ile hali--------Таблица написана Алексеем. Bu tablo Aleksiy tarafından çizildi.
-de hali------Друзья говорят об Алексее. Arkadaşlar Aleksiy hakkında konuşuyor.
Rusça da ismin halleri:
-Yalın hal----- ne ve kim sorusuna aldığımız cevap
-i hali -------- gösterme, ismin eylemin nesnesi olması durumunda
-in hali ------- sahiplik, ilgi
-e hali -------- yönelme, dolaylı nesne
-ile hali-------- ismin eylemin gerçekleşmesinde bir vasıta olması durumunda(ile, tarafından)
-de hali-------- bulunma, “о” (hakkında) , “в” (-de, içinde) , “на” (-de, üstünde) gibi edatları kullanırken
İ hali
Внительный Падеж
Eril isimler için :
- Cansız isimlerde değişiklik yok.
- Ünsüz ile biten isimlerde “а” eklenir.
- “ь” yerine “я” gelir.
- “й” yerine “я” gelir.
Dişil isimler için:
- “а” yerine “у” gelir.
- “я” yerine “ю” gelir
Nötr isimlerde
- değişiklik olmaz.
Örnek:
-Катя читает что? Катя читает книгу.
-Katya ne(neyi) okuyor? Katya kitap(kitabı) okuyor.
"İ" HALİ
Родительный Падеж
Eril isimler için:
- Ünsüzle bitenlerde “а” eklenir.
- “ь” yerine “я” gelir.
- “й” yerine “я” gelir.
- “а” yerine “ы” gelir.
Dişil isimlerde:
- “я” yerine “и” gelir.
- “ь” yerine “и” gelir.
Nötr isimerde:
- “о” yerine “а” gelir.
- “е” yerine “я” gelir.
"E" HALİ
Дательный Падеж
Eril isimlerde:
Ünsüzle bitenlerde “у” eklenir.
“ь” yerine “ю” gelir.
“й” yerine “ю” gelir.
Dişil isimlerde:
“а” yerine “е” gelir.
“ь” yerine “и” gelir.
“я” yerine “е” gelir
Nötr isimlerde:
“о” yerine “у” gelir
“е” yerine “ю” gelir
örnek:
Я даю ручку кому? Я даю ручку учителю. - Kalemi kime vereyim? Kalemi öğretmene veriyorum.
İLE HALİ
Eril isimlerde:
- “ж”, “ш”, “щ”, “ц”, “ч” ile bitenlerde “ем” veya “ом”eklenir.
- diğer ünsüzlerle bitenlerde “ом” eklenir
- eğer vurgulu “ём” ise “ь” yerine “ем” gelir.
- eğer vurgulu “ём” ise “й” yerine “ем” gelir
Dişil isimlerde:
- eğer ismin kökü “ж”, “ш”, “щ”, “ц”, “ч” ile bitiyorsa “а” yerine “ей” gelir
- for the rest replace “а” with “ой”
- “ь” yerine “ью”.
- eğer vurgulu “ёй” ise “я” yerine “ей” gelir.
Nötr isimlerde:
- “м” eklenir
örnek:
за домом evin arkasında
над столом masanın üstünde
перед рекой nehrin önünde
под водой su altında
с учителем öğretmen ile
"DE" HALİ
Предложный Падеж
Eril isimlerde:
- “е” eklenir
Dişil isimlerde:
-- “а” yerine “е” gelir.
- “ь” yerine “и” gelir.
- “я” yerine “е” gelir.
Nötr isimlerde:
-“о” yerine “е” gelir.
- eğer isim “е” ile bitiyorsa değişiklik olmaz.
İsmin hallerine göre sorularİsmin hallerine göre
Что? ve Кто? :
Yalın hal (özneyi sorar):
Что?
Кто?
-i hali (nesneyi sorar):
Что?
Кого?
-e hali (yönelme):
Чему?
Кому?
-in hali (sahiplik):
Чего?
Кого?
ile hali (ne ile, ne tarafından)
Чем?
Кем?
-de hali (bulunma, hakkında)
Чём
Ком?
Rusçada ismin halleri zor ama aslında isim hallerini karmaşık kılan daha ziyade CİNSİYET KATEGORİSİDİR.
Özellikle Türkçede Cinsiyet Kategorisi olmadığını göz önünde tutarsak, Türkçe Ana dili olan bir insanın (diğer Hint-Avrupa dillerine nazaran daha baskın olan) Rusçadaki CİNSİYET KATEGORİSİni kavraması zor oluyor.
Türkçede kelime kökünün son hecesindeki ünlünün kalın ya da ince sıradan olması göz önünde tutularak bir hal ekinin en fazla 6 şekli vardır (Sinan+ı, Ahmet+i, Kuzu+y+u, Göz+ü). Hal eki cinsiyete göre değişmez. Fakat Rusçada isim hal ekleri cinsiyete göre değişir.
Rusça soru kelimeleri :
Что? - Ne?
Как? - Nasıl?
Кто? - Kim?
Почему? - Neden?
Когда? - Ne zaman?
Где? - Nerede?
Куда? - Nereye?
Откуда? - Nereden?
Какой? (eril), Какая? (dişil), Какое? (nötr) - Hangisi?
Чей? (eril), Чья? (dişil), Чьё? (nötr), Чьи? (çoğul) - Kimin?
ПАДЕЖИ И.СУЩ-ЕД.Ч.,М.Р.
TEKİL İSİMLERİN HALLERİ, ERİL :
Haller | Sessiz -ile biten.CANSIZ ERİL | Sessiz-ile biten. CANLI | Ь- ile biten | Й- |
| СТОЛ - |
|
|
|
-İN- |
| МАЛЬЧИКА | УЧИТЕЛЯ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| МАЛЬЧИКОМ |
|
|
|
|
|
|
|
СТОЛ - Masa. Erildir, çünkü son harfi sessizdir - (Л) , cansızdır.
МАЛЬЧИК- Erkek çocuk. Erildir, canlıdır.
УЧИТЕЛЬ- Öğretmen. Ь ile biten Eril grubundandırdır.
ГЕРОЙ- Kahraman. Й ile biten Eril grubundandırdır.
Bu tabloya göre isimler, son harfleri sessiz ise, bulunduğu hale göre uygun son ek (tablodaki) alırlar.
Cansızlar -İ- halinde -Yalın- hal olarak kullanılırlar.
Canlılar -İ- halinde -İN- halindeki gibi kullanılırlar.
-Й, - Ь- ile biten isimler, bu harfleri kaybederek hallere göre uygun son ek (tablodaki)alırlar.
sıfatlar.BÜTÜN CİNSLER, SAYILAR VE HALLER İÇİN TEK ŞEİL VARDIR.2. Son ekinin yerine –Е- son eklerini alan sıfatlar.
SIFATLARIN KÖKÜNÜN SONU – Г, К, Х, Д, Т, СТ - harflerinden birisi ile bitiyorsa, bu harfler alternatif olarak – Ж, Ч, Ш, Щ - fısıltılı harflerinden birisi ile yer değiştirir ve –Е- son eklini alır.
Örnek:
Молодой - Genç, - моложе - daha genç.
Богатый – Zengin, богаче - daha zengin.
Твёрдый – Sert, твёрже - daha sert.
Крутой – круче.
Дорогой – дороже .
Тихий – тише.
Строгий – строже.
Сухой – суше.
Громкий – громче.
Толстый - толще .
Крепкий – крепче .
Чистый – чище.
Sıfat takısından önce –K, - OK – sonekleri ile biten sıfatların son sessizleri değişir ve –E- takısı alırlar.
Örnek:
Близкий – ближе.
Узкий – уже.
Низкий – ниже.
Высокий – выше.
Короткий – короче.
Далёкий – дальше.
Тонький – тоньше.
Bunlarda -г, к- düşer, yerine –ьше- gelir.
Örnek:
Хороший –лучше.
Плохой – хуже.
Маленький –меньше.
Большой –больше.
Поздний – позже.
Дшёвый – дешевле.
Глубокий – глубже.
Сладкий – слаще.
-ЧЕМ- kullanarak karşılaştırma yapma durumunda bu s özcükten sonra gelen isim Yalın halde kullanılır.-
-ЧЕМ - kullanmadan karşılaştırma cümlesi kuracak olursak kendisi ile karşılaştırma yapılanı gösteren isim –İN- halinde kullanılır.
–ЧЕМ- более-менее -ile de kullanılаbilir, bileşik daha üstünlük tipinde.
Örnek:
Мой отец выше, чем мать. - Benim babam anneme göre daha uzun.
Мой отец выше матери. - Benim babam annemden daha uzun.
Новая книга более дорогая, чем старая книга.
Yeni kitap eskisine göre daha pahalı.
Bileşik daha üstünlük şeklindeki sıfat hallere göre de çekilmektedir.
Sıfat ilgili olduğu ve nitelediği ismin cins, sayı ve hal çekim eklerine uyar.
Sıfatın önünde более- (daha çok) , менее- (daha az ) sözcükler kullanılır.
Örnek :
Эта картина более интересная, чем та. - Bu tablo şu öbüründen daha ilginçtir.
Более- (daha çok) , Менее- (daha az ) sözcükleri sıfatların hem Tam hem de Kısa şekilleriyle kullanılır.
Örnek :
Более интересен, более интересный.
МУЖСКОЙ РОД - ERİL :
1. -SESSİZ - harfle biten –Ы- alır. Son harf 7 harften
(Г, К, Х, Ж, Ш, Ч, Щ) birisiyse -И- alır.
2. -Й- veya - Ь- ile bitenler bunların yerine -И- alır.
СРЕДНИЙ РОД - NÖTR:
1. -О- ile bitenler, bu harfin yerine - А- alır.
- Е,Ё- ile bitenler, bunların yerine -Я- alır
2. -МЯ- ile bitenler, bu ekin yerine - МЕНА – alır.
ЖЕНСКИЙ РОД – DİŞİL
1. -А- ile bitenlerde -А-’nın yerine-Ы- gelir.
-А’dan önceki harf - 7 harften (Г,К,Х,Ж,Ш,Ч,Щ) birisi ise
-А-’nın yerine -И-gelir.
2. -Ь-/-Я- ile bitenler bunların yerine -И- alırlar.
М.Р (Eril cins) : Sonu - sessiz harf, - й- ve -ь*
Дом, Герой, День
Ср.Р (Nötr cins) : Sonu -O-, -E-, -Ё- ve -мя-**
Окно, Море, Семя, Имя
Ж.Р (Dişil cins) : Sonu - а-, -я- ve -ь-***
Машина, Кухня, Семья, Ночь
Rusça'da ismin halleri;
Yalın hal - ne ve kim sorusuna aldığımız cevap
-i hali - gösterme, ismin eylemin nesnesi olması durumunda
-in hali - sahiplik, ilgi
-e hali - yönelme, dolaylı nesne
-ile hali - ismin eylemin gerçekleşmesinde bir vasıta olması durumunda(ile, tarafından)
-de hali - bulunma, “о” (hakkında), “в” (-de, içinde), “на” (-de, üstünde) gibi edatları kullanırken
-
-i hali:
Катя читает ---- Катя читает-- - ---Katya ne(neyi)--Katya kitap(kitabı)
что? ------------ книгу.-----------okuyor?---------okuyor.
-
-i haline göre ismin sonundaki değişiklik
Eril isimler için;
Cansız isimlerde değişiklik yok.Ünsüz ile biten isimlerde “а” eklenir “ь” yerine “я” gelir. “й” yerine “я” gelir.
Dişil isimler için;
“а” yerine “у” gelir. “я” yerine “ю” gelir.
Nötr isimlerde değişiklik olmaz
-
-in hali:
Это книга чья? Это книга Лены. - Bu kitap kimin? Bu kitap Lena'nın
-in haline göre ismin sonundaki değişiklik
Eril isimler için:
Ünsüzle bitenlerde. “ь” yerine “я” gelir.
Dişil isimler için:
“а” yerine “ы” gelir.“а” eklenir. “я” yerine “и” gelir. “й” yerine “я” gelir. “ь” yerine “и” gelir.
Nötr isimler için:
“о” yerine “а” gelir. “е” yerine “я” gelir.
-
-e hali:
Я даю ручку ---- Я даю ручку ---Kalemi kime --- Kalemi öğretmene
кому -----------учителю. -----vereyim? ------ veriyorum.
-
-e haline göre ismin sonundaki değişiklik
Eril isimler için:
Ünsüzle bitenlerde “у” eklenir. “ь” yerine “ю” gelir. “й” yerine “ю” gelir.
Dişil isimler için:
“а” yerine “е”gelir.“ь” yerine “и”gelir.“я” yerine “е” gelir.
Nötr isimler için:
“о” yerine “у” gelir.“е” yerine “ю” gelir.
-
ile hali:
писать ручкой kalemle yazmak
ехать автобусом otobüsle gitmek
-
-ile haline göre isim hal ekleri
Eriller için;
“ж”, “ш”, “щ”, “ц”, “ч” ile bitenlerde “ем” veya “ом”eklenir.Diğer ünsüzlerle bitenlerde “ом” eklenir.Eğer vurgulu “ём” ise “ь” yerine “ем” gelir.Eğer vurgulu “ём” ise “й” yerine “ем” gelir.
Dişiller için;
eğer ismin kökü “ж”, “ш”, “щ”, “ц”, “ч” ile bitiyorsa “а” yerine “ей” gelir.For the rest replace “а” with “ой”,“ь” yerine “ью”.Eğer vurgulu “ёй” ise “я” yerine “ей” gelir.
Nötr; “м” eklenir.
задомом -------evin arkasında
надстолом ---- masanın üstünde
передрекой --- nehrin önünde
подводой----- su altında
сучителем ---- öğretmen ile
m
-
-de hali:
Где ты был? Я был в школеNeredeydin? Okuldaydım.
Говорить о погоде - hava durumu hakkında konuşmak
-de haline göre isim hal ekleri
Eril;
- “е” eklenir
Dişil;
- “а” yerine “е” gelir. - “ь” yerine “и” gelir. - “я” yerine “е” gelir.
Nötr;
-“о” yerine “е” gelir. Eğer isim “е” ile bitiyorsa değişiklik olmaz.
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası