Pnömotoraks Nasıl Anlaşılır

Soru: Spontan Pnömotoraks (Akciğer sönmesi) nedir? Nasıl oluşur?

Cevap: Pnömotoraks yani akciğer sönmesi, en basit anlatımla 2 akciğer zarı arasında hava bulunmasıdır. Akciğerleri saran 2 adet zar vardır. Bunlardan ilki visceral plevra dediğimiz akciğer dokusunu tamamen saran ve akciğere yapışık olan zar, diğeri ise pariyatal plevra dediğimiz, göğüs duvarını içten saran diğer akciğer zarı ile temas halinde ve göğüs duvarına yapışık olan akciğer zarı. Bu 2 zar arasında normal olarak çok az miktarda bir plevral sıvı dışında herhangi bir şey bulunmaz. İşte bu alanda hava bulunmasına pnömotoraks diyoruz. Akciğer sönmesi burada bulunan havanın hacminin giderek artması sonucu akciğer dokusu üzerindeki baskıya bağlı olarak ortaya çıkar.

En sık toraks travmalarına bağlı ortaya çıkar. Herhangi bir sebeple akciğer parenkim dokusunun bütünlüğünde bozulma olduğunda, buradan plevral aralığa sızan hava pnömotoraksa neden olabilir. Aynı şekilde iyatrojenik dediğimiz, tıbbi bir işlemin komplikasyonu sonucu da ortaya çıkabilir.
Ancak ortada herhangi bir travma yok iken kendiliğinden de pnömotoraks gelişebilir. Buna “spontan pnömotoraks” denir. Altta yatan KOAH, astım, akciğer kanseri, akciğer dokusunda yıkım ile giden bazı akciğer enfeksiyonları, bağ doku hastalıkları gibi akciğer hastalıklarının olması spontan pnömotoraks gelişmesine yatkınlık sağlayabilir. Bu duruma sekonder spontan pnömotoraks diyoruz. Ancak, zeminde bilinen herhangi bir akciğer hastalığı olmadan da spontan pnömotoraks gelişebilir. Buna da primer spontan pnömotoraks diyoruz. Primer spontan pnömotorakslı hastalar sıklıkla astenik vücut yapısına sahip yaniş zayıf, toraks ön arka çapı kısa olan genç erkek hastalardır.  Nasıl olur? Daha çok akciğerin üst kısmında yer alan ve akciğer zarının hemen altında yer alan bleb veya bül dediğimiz hava keseciklerinin herhangi bir sebeple patlaması veya bütünlüğünün bozulmasına bağlı olarak nefes yoluyla aldığımız atmosferik hava bronşlar aracılığıyla buradan akciğer zarları arasına dolar. Her soluk alışverişinde burada biriken hava hacmen artar, akciğer dokusu üzerine basınç yapar ve akciğerin sönmesine neden olur.

Soru: Bu hastalığı nasıl tanıyacağız? Belirtileri nelerdir?

Cevap: Pnömotoraks gelişen hastalarda belirtiler hafif olabileceği gibi ciddi belirtiler de görülebilir. Hastalarda en sık ani başlayan göğüs ağrısı, nefes darlığı ve bazen de öksürük olabilir. Bazen aşırı miktarda hava akciğer zarları arasında toplanıp akciğer, kalp ve ana damarlar karşı tarafa doğru iter. Bu durumda ana damarlar büzülür ve kalbe kan dönüşü azalır ve şok tablosu gelişebilir. Bu nedenle pnömotoraks erken tanınması gereken ve tanısı konamadığında ölüme dahi neden olabilen ciddi bir hastalıktır diyebiliriz. Ani başlayan göğüs ağrısı ister genç, ister yaşlı, ister çocuk olsun acil girişim gerektiren bir hastalığın belirtisi olabilir. Bu hastaların mutlaka en yakın hastanenin acil servisine başvurmalıdır.

Soru: Pnömotoraks nasıl tedavi edilir? 

Cevap: Az miktarda ve belirti vermeyen veya hafif belirti veren pnömotoraks, aralıklı oksijen tedavisi ve takip ile herhangi bir girişime gerek olmaksızın kendiliğinden geriler. Ancak akciğer zarları arasındaki hava miktarı fazlaysa veya az olsa bile belirtiler hastayı rahatsız edecek düzeyde ise orada bulunan havanın bir drenaj sistemi ile çıkarılması gerekir. Bunun için tüp torakostomi dediğimiz bir işlem gerekir. Bu işlem lokal anestezi ile yani hastayı uyutmadan yapılır. Koltuk altında yaklaşık meme hizasından, ,5 cm genişliğinde bir delik aracılığıyla 1 adet silikon drenin akciğer zarları arasına yerleştirilerek su altı drenaj sistemine bağlanmasından ibaret bir işlemdir.

Genellikle ilk atak için bu işlem yeterli olmakla birlikte hava kaçağı uzayan olgularda ameliyat gerekebilir. Yine tekrarlayan nüks olgular, iki taraflı pnömotoraks, tek akciğeri ameliyat ile alınmış dolayısıyla tek akciğeri olan hastalar, pnömotoraks gelişmesi durumunda acil sağlık hizmeti alamayacak mesela kırsal kesimde yaşayan hastalar, meslekleri gereği pnömotoraks yatkınlığı olan pilot, dalgıç gibi meslek gruplarında ilk atak olsa bile cerrahi için adaydırlar. Cerrahide açık veya kapalı ameliyat uygulanabilir. Patlama potansiyeli bulunan hava kesecikleri köken aldıkları bir miktar akciğer parenkimi ile birlikte kama şeklinde çıkarılır. Nüks gelişmesinin önüne geçmek amacıyla uygulanan çeşitli cerrahi prosedürlerden biri uygulandıktan sonra ameliyata son verilir.

Op. Dr. Gültekin Gülbahar

, diğer adıyla akciğer sönmesi Primer ve Sekonder olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Primer olan altta herhangi bir sorun saptanmayan, genellikle gençlerde kendiliğinden oluşan akciğer sönmesidir. Sekonder de ise; altta tüberküloz ve KOAH gibi ikinci bir akciğer hastalığı bulunmaktadır. Bunlar nispeten daha ileri yaşlarda ortaya çıkmaktadır.

Akciğer sönmesine neden olan şey primer olanlar için konuşacak olursam, yani altta herhangi bir akciğer hastalığı olmayan, gençlerde gözüken kişilerden bahsediyorum; genellikle akciğerdeki hava keselerinin patlaması nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Bu genellikle efordan, bağımsız, uzun, zayıf ve genç kişilerde daha fazla gözükmektedir. Akciğer sönmesi olduğunda ciddi nefes darlığı ve göğüs ağrısı oluyor genellikle. Ve ilk etapta biz bu akciğer sönmesi olduğundan dolayı (yani yırtık olan alandan dışarıya kaçan hava akciğeri söndürdüğünden dolayı) göğüs kafesi içerisinde birikmiş olan olan havayı dışarıya almak için tüp takıyoruz. Tüp taktıktan sonra hastalarımızın neredeyse yüzde 80'i sadece bununla iyileşiyor. Ama yüzde 20'si akciğer yeterince iyi açılmadığı için ve bu yırtık hala iyileşmeyip ordan hava kaçırmaya devam ettiği için, akciğer yeterince iyi genişleyemediği ve bütün göğüs kafesini kaplayamadığı için ameliyat etmek zorunda kalabiliyoruz. Ya da hastalarımızın yüzde 20’sinde pnömotoraks ilk ataktan sonra tekrar ediyor. Yeniden başka bir baloncuk patlıyor ve bu hastaları da yine ameliyat ediyoruz.

Ameliyat 

O havanın kaçmış olduğu, hava keselerinin olduğu alanı tamir ediyoruz, o bölgeyi alıyoruz ve orayı tamir ettikten sonra bir daha tekrarlamaması için de akciğeri göğüs kafesine yapıştırıcı bir takım işlemler uyguluyoruz. Bu ameliyatları genellikle kapalı metotla yapıyoruz. Açık metotla neredeyse artık hiç yapmıyoruz. Hastaların iyileşme süresi de oldukça kısa ve günlük yaşantıya dönme süreleri de daha kısa oluyor ve çok daha konforlu bir şekilde tedavi olabiliyorlar.

2 &#; Pnömotoraksın sebepleri nelerdir?

Pek çok nedene bağlı olabileceği gibi kendiliğinden de olabilir. Bunlarda akciğerin tepe kısmında tam gelişemeyen akciğer dokusunda, akciğer zarının hemen altında gelişen kabarcıkların hava basıncının artması sonucu patlamasıyla oluşan küçük yırtıklar, en fazla görülen sebebidir. Ayrıca  toraks travmalarına bağlı olarak da ortaya çıkar. Aynı şekilde iyatrojenik dediğimiz, tıbbi bir işlemin komplikasyonu sonucu da ortaya çıkabilir.

Ancak ortada herhangi bir travma yok iken kendiliğinden de pnömotoraks gelişebilir. Buna “spontan pnömotoraks” denir. Altta yatan KOAH, astım, akciğer kanseri, akciğer dokusunda yıkım ile giden bazı akciğer enfeksiyonları, bağ doku hastalıkları gibi akciğer hastalıklarının olması spontan pnömotoraks gelişmesine yatkınlık sağlayabilir. Bu duruma sekonder spontan pnömotoraks diyoruz.

Ancak, zeminde bilinen herhangi bir akciğer hastalığı olmadan da spontan pnömotoraks gelişebilir. Buna da primer spontan pnömotoraks diyoruz. Primer spontan pnömotorakslı hastalar sıklıkla astenik vücut yapısına sahip yani zayıf, toraks ön arka çapı kısa olan genç erkek hastalardır.

3 &#; Pnömotoraks kimlerde ve ne sıklıkta görülür?

Sigara içen, uzun boylu, zayıf, genç yetişkin erkeklerde daha sık olmak üzere ’de kişide görülür. Erkeklerde kadınlardan 6 kat daha sıktır. Ülkemizde yılda civarında pnömotoraks vakası olmakta, bunların ’e yakını yatırılarak tedavi edilmektedir. Hastaların % 40’a yakını yaş grubunda ve 3’te biri erkektir. Yılda civarında yaralanma ve kazalara bağlı pnömotoraks vakası bildirilmiştir.

 4 &#; Pnömotroraksın belirtileri nelerdir?

Pnömotoraks gelişen hastalarda belirtiler hafif olabileceği gibi ciddi belirtiler de görülebilir. Hastalarda en sık ani başlayan göğüs ağrısı, nefes darlığı ve bazen de öksürük olabilir. Bazen aşırı miktarda hava akciğer zarları arasında toplanıp akciğer, kalp ve ana damarları karşı tarafa doğru iter. Bu durumda ana damarlar büzülür ve kalbe kan dönüşü azalır ve şok tablosu gelişebilir. Bu nedenle pnömotoraks erken tanınması gereken ve tanısı konamadığında ölüme dahi neden olabilen ciddi bir hastalıktır diyebiliriz.

Çekilen akciğer grafisinde akciğerin dışında, göğüs boşluğunda hava olduğu tespit edilince tanı konulur. Ani başlayan göğüs ağrısı ister genç, ister yaşlı, ister çocuk olsun acil girişim gerektiren bir hastalığın belirtisi olabilir. Bu hastaların mutlaka en yakın hastanenin acil servisine başvurmalıdır.

5 &#; Pnömotoraks nasıl tedavi edilir?

Akciğer dışına kaçan havanın miktarına göre tedavi şekli değişir. Çok az miktarda hava kaçağı olan hastalar, gözlem altına alınır, yüksek oranda ( lt/dak) oksijen verilir. Şayet hava miktarı fazlaysa hekim tarafından havanın boşluktan dışarıya atılmasına yönelik girişimler yapılır, tüp drenajı uygulanır. Genellikle ilk atak için bu işlem yeterli olmakla birlikte hava kaçağı uzayan olgularda ameliyat gerekebilir.

Akciğerden hava kaçağına neden olan kısım, ameliyatla çıkartılır, yırtık olan kısım kapatılır. Yine tekrarlayan nüks olgular, iki taraflı pnömotoraks, tek akciğeri ameliyat ile alınmış dolayısıyla tek akciğeri olan hastalar, pnömotoraks gelişmesi durumunda acil sağlık hizmeti alamayacak mesela kırsal kesimde yaşayan hastalar, meslekleri gereği pnömotoraks yatkınlığı olan pilot, dalgıç gibi meslek gruplarında ilk atak olsa bile cerrahi için adaydırlar.

Cerrahide açık veya kapalı ameliyat uygulanabilir. Patlama potansiyeli bulunan hava kesecikleri köken aldıkları bir miktar akciğer parenkimi ile birlikte kama şeklinde çıkarılır. Nüks gelişmesinin önüne geçmek amacıyla uygulanan çeşitli cerrahi prosedürlerden biri uygulandıktan sonra ameliyata son verilir.

Pnömotoraks Nedir?

Pnömotoraks, bazı etkenlerden ötürü akciğerlerde bulunan havanın akciğer dışındaki dokulara kaçmasıdır. Pnömotoraks olması halinde hava göğüs kafesi ile akciğerler arasındaki boşluğa dolarak akciğerlere baskı yapar ve akciğer havasını kaybederek büzüşür. Bu durum oluştuğu bölgeye ve şiddetine bağlı olarak hayatı tehdit edebilen bir soruna dönüşebilir. Yanı sıra küçük çaptaki pnömotorakslarda önemli derecede belirtiler gelişmeyebilir.

Pnömotoraks Neden Olur?

Akciğer sönmesi genellikle, zayıflamış veya kistleşmiş durumda olan akciğerlerde, bazı dış veya iç etkenlerin akciğer dokusuna zarar vermesi ile gelişir. Pnömotoraks oluşma nedenlerinden bazıları şu şekilde sıralanabilir:

• Primer pnömotoraks: Belirli bir etken olmaksızın kediliğinden oluşan pnömotoraks durumudur. genellikle uzun boylu, zayıf genç erkeklerde görülür. Altta yatan yapısal bir sağlık problemi bulunabilir.
• Sekonder pnömotoraks: KOAH, anfizem veya benzeri hastalıklardan dolayı akciğerlerde bulunan kistik yapıların hava kaçırması ile gelişir.
• Basit pnömotoraks: Akciğerlerden hava kaçağı olmasına karşın belirgin bir doku ve organ zararı olmaması durumudur.
• Açık pnömotoraks: Bazı dış etkenlerden dolayı hasar görmesi ile hava kaçışını direkt olarak dışarı vermesidir. Bu durumda hasarlanan akciğer tamamen söner ve diğer akciğer sönenin yerine doğru kayar. Doğru tedavi ile acil müdahale gerektiren bir durumdur.
• Tansiyon pnömotoraks: Bilhassa akciğere dışarıdan yüksek şiddette bir darbe gelmesi ile akciğerin hasar görmesi sonucu kaçan havanın akciğer ile göğüs kafesi arasına sıkışmasına denir. Bu durum her soluk alış verişinde kaçan havanın artmasına ve ciğerin tamamen sönmesine neden olur. Boşlukta biriken hava şişe sıkışarak baskı yapar ve iç organlardaki kan akışını engeller. Acil müdahale ile tedavi edilmez ise kalp yetmezliği ve ölüm ile sonuçlanabilen ciddi bir durumdur.
• Travmatik pnömotoraks: Genellikle akciğerlere açık şekilde yapılan herhangi bir işlem sonucu gelişen açık pnömotorakstır.

Pnömotoraks Belirtileri Nelerdir?

Akciğer sönmesi diye de bilinen pnömotoraks bazen ciddi biçimde hayatı tehdit eden boyutlara gelebilir. Akciğer sönmesi belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Özellikle pnömotoraksın oluştuğu bölgede ani gelişen bıçak saplanır türde bir ağrı
• Göğüste sıkışma hissi
• Akciğerlerdeki nefes açlığına bağlı olarak hissedilen nefes darlığı
• Gelişen nefes açlığını bastırmak için gelişen hızlı soluk alıp verme
• Hava açlığı dolayısıyla akciğerlerde büzüşme olmasından ötürü öksürük refleksi oluşması
• Akciğer büzüşmesi ile beraber boşlukta biriken havanın kalbi etkilemesi sonucu oluşan çarpıntı
• Hava kaybından dolayı oluşan halsizlik
• Uzun süren hava kaybının sebep olduğu oksijen yetersizliği nedeniyle vücut genelinde morarma

Pnömotoraks İçin Risk Grubunda Olanlar Kimlerdir?

• Zayıf yapılı kişiler
• yaş aralığındaki erkekler
• Sigara içenler
• Akciğer hastalığı bulunanlar
• Bazı genetik hastalıkları olanlar (Örn; alfa-1 antitripsin eksikliği)
• Basınç farklılığına maruz kalan kişiler (Dalgıç, pilot, uçak yolcuları, dağ tırmanıcıları gibi)
• Suni solunum cihazına bağlı olan hastalar

Pnömotoraks Teşhisi Nasıl Konulur?

Acil durumlarda akciğer sönmesi teşhisi hayati bir durumdur. Teşhis konulması için hastanın öyküsü alınarak fiziki tedavisi yapıldıktan sonra aşağıdaki görüntüleme tekniklerinden yararlanılabilir:

Akciğer Röntgeni: En sık başvurulan yöntemdir. Hava kaçağının olup olmadığı ve varsa ne miktarda olduğu saptanabilir.

Bilgisayarlı Tomografi (BT): Göğüs boşluğunun detaylı olarak görüntülenmesini sağlar.

Arteriyel Kan Gazı: Yapılan bu kan testi ile kandaki oksijen, karbondioksit, bazı bileşenlerin oranları ve kanın asitlik düzeyi tespit edilir. Bu sayede kişideki solunum sıkıntısının derecesi anlaşılır.

Nabız Oksimetri: Kanın oksijenlenmesinin ortalamasını tespit eder.

Pnömotoraks Nasıl Tedavi Edilir?

Bu durumda yapılacak tedaviyi vakanın durumu belirler. Hayati bir problem arz etmeyen vakalarda hasta takip edilerek ona göre bir tedavi planlanır. Fakat tansiyon pnömotoraks gibi hayati durumlarda vakit kaybetmeden acil müdahale yapılması gerekir. Akciğer sönmesi durumda yapılabilecek tedavi uygulamaları şu şekilde sıralanabilir:

• Basit vakalarda kişi hekim gözetiminde takip edilir. Bu esnada göğüs boşluğunda biriken havanın kendi kendine emilmesi ve vücudun kendini onarması beklenir.
• Biriken havanın oranına bağlı olarak, iğne aspirasyonu veya toresentez uygulamalarından biri kullanılarak biriken hava şırınga ile boşaltılır ve ciğerin hava ile dolması beklenir.
• Açık pnömotoraks gibi şiddetli durumlarda ise hasta stabil bir hale getirilerek kaburgalarının arasında göğüs kafesine tüp takılır. Buradaki amaç göğüs altına dolan havanın boşaltılmasıdır.
• Tekrara eden pnömotoraks tablolarında hastanın tekrara atak geçirmemesi için çeşitli operasyonlar ile akciğer zarı akciğer dokusuna sabitlenir. Bu sayede olabilecek kaçaklar engellenmeye çalışılır.
• Büyük çaplı akciğer yaralanmalarında cerrahi operasyon uygulanarak hasar onarılır. Yanı sıra, anfizem ve hava kistleri gibi durumlarda da cerrahi uygulama yapılarak kistler çıkarılır.

Pnömotoraksın tam anlamıyla iyileşmesi haftayı bulabilir. Akciğer büzüşmesi geçiren kişilerin normal kişilere göre bu durumu tekrar yaşama ihtimalleri de artar.

• Pnömotoraks tedavisi sonrası rahatsızlığın tekrarlamaması için kişilerin şu önlemleri alması gerekir:
• Amfizem ve hava kistlerine neden olduğu için sigara alışkanlığının bırakılması gerekir.
• Yüksek basınca yol açabilecek su altı dalışı ve uçakla seyahat gibi faaliyetlerin ertelenmesi gerekebilir. Bu anlamda hekime danışarak hareket edilmelidir.
• Bilinen bir akciğer sorunu bulunanların hekim gözetiminde hareket etmeleri ve tedavilere uymaları gerekir.