Uluslararası Denge Stratejisi

XVIII. Yüzyılda Osmanlı

Hatırlarsanız Duraklama Dönemi konusunda gördüğümüz gibi; Osmanlı Karlofça antlaşmasında en büyük toprak kaybını yaşamıştı (Venedik, Avusturya, Rusya, Lehistan, Malta) hatta bunun üstüne de İstanbul antlaşması ile bir diğer toprak kaybını yaşamıştı. İşte bu dönemde Osmanlı kaybedilen toprakları geri almaya çalışmış ve denge politikasını benimsemeye başlamıştır.

Prut Antlaşması &#; Rusya

Rusya, Lehistan üzerinden sıcak denizlere inmeye çalışmıştır yenilen Lehistan (Demirbaş Şarl) Osmanlı’ya sığınmıştır ve bunun sonucunda Osmanlı (Baltacı Mehmed Paşa) hem destek amaçlı hem de toprakları geri almak için Ruslarla savaşa girmiştir. Savaşın Osmanlı için olumlu sonuçlanmasıyla ve Azak kalesinin geri alınmasıyla Osmanlı’da ümitler tekrar yeşermiştir.

Pasarofça Antlaşması &#; Avusturya – Venedik

Venedik’de yaşanan Katolik – Ortodoks çatışması sonucu istenen yardıma giden Osmanlı için savaş olumlu ilerlerken Karlofça antlaşmasının garantör devleti Avusturya, Venedik tarafında savaşa dahil olmuştur. Petervaradin bölgesinde Osmanlı’ya mağlubiyet aldırmışlardır. Bu savaşın sonucunda Osmanlı Batı’nın üstünlüğünü kabul etmiştir, bunun sonucunda Lale Devri başlamıştır. Osmanlı Usluslararası ilişkilerde diplomasi yoluna gitmiştir.

İstanbul İttifakı &#; Rusya

Batı’dan toprak telafisi yapamayan Osmanlı yönünü Doğu’ya çevirmiştir. İran’da yaşanan Sünni – Şii anlaşmazlıkları sonucunda Osmanlı İran’a saldırıya geçmiştir. Bu esnada Rusya savaşa dahil olarak İran’a karşı savaşa girmiştir. Fransa’nın olaya karışarak Osmanlı – Rusya tarafları için arabuluculuk yapmıştır. Böylece İran, Osmanlı ve Rusya arasında 2’ye bölündü.

Bu bölünme sonucunda çıkan isyan ve anlaşmazlıklar ile 2 adet antlaşma yapılmıştır.

Bunlar; Ahmed Paşa Antlaşması İran ve II. Kasrı Şirin (Kerden) Antlaşması İran yapılmıştır.

I. – II. Belgrad Antlaşması &#; Rusya – Avusturya

İki devlet birleşerek Osmanlı’ya karşı savaş açmışlardır. Osmanlı büyük çaba vererek bu savaştan galip çıkabilmiştir. Bu galibiyetin sonucunda çıkarım olarak Osmanlı gerileme döneminde olmasına rağmen hala güçlüdür diyebiliriz. Karadeniz bu antlaşma ile son kez Türk gölü olmuştur. Kazanılan son antlaşmadır. Bu savaşın kazanılmasında Comte De Boneval tarafından Osmanlıda kurulan Humbara Ocağı (büyük havan topları) etkili olmuştur (Adı daha sonra Humbaracı Ahmed olmuştur). Bu antlaşma Fransa’nın arabuluculuğu ile gerçekleşmiştir. Bunun sonucunda I. Mahmud Fransa’ya verilen kapitülasyonları sürekli hale getirmiştir.

ÜNİTE TEMEL BİLGİLER

Ünite Kazanım Sayısı 4, Süre 10 Ders Saati, Oran % 16,6

Ünite Uygulama Tarihleri: Haftalar, 4 Hafta, 19 Aralık - 15 Ocak

• Viyana Kongresi ve Avrupalı güçlerin Osmanlı Devleti’ne müdahaleleri

• Vehhabilik hareketi ve etkileri

• İtalya ve Almanya’nın kuruluşu ile Üçlü İttifak ve Üçlü İtilaf’ın oluşumu

• XVIII. yüzyıldan XX. yüzyıla Osmanlı Devleti ile Rusya ilişkileri

• Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı öncesinde Osmanlı Devleti

XVIII. YÜZYILDAN XX. YÜZYILA AVRUPA VE OSMANLI DEVLETİ

OSMANLI DEVLETİ’NİN SİYASİ VARLIĞINA YÖNELİK TEHDİTLER

MEHMET ALİ PAŞA’NIN GÜÇ KAZANMASI

KUZEYDEN GELEN TEHLİKE: RUSYA

Diplomasi / Vehhabilik / Süveyş Kanalı / Üçlü İtilaf / Üçlü İttifak / Nizam-ı Cedit / Düvel-i Muazzama / Millet-i Sadıka

1. Uluslararası ilişkilerde diplomasinin önemi nedir?

2. Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı Devleti açısından ne tür sonuçlar ortaya çıkardı?

3. Fransız İhtilali’yle dünyaya yayılan yeni gelişmelere ilişkin edindiğiniz bilgileri hazırlayacağınız bir posterle sınıf panosuna asınız.

Uluslararası ilişkilerde denge stratejisi Sınıf tarih dersinin 3. Ünitesidir. Bu ünitede Yüzyılın ikinci yarısından itibaren meydana gelen önemli siyasi gelişmeler ele alınmakta; Osmanlı Devleti’nin gerileme dönemi gelişmelerine değinilmektedir.

Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi

Osmanlı Devleti, yüzyılda kaybettiği toprakları geri alma politikası izlemesine karşın Yüzyıl itibarıyla bu politikasını değiştirmek zorunda kalmış ve elindeki toprakları korumaya yönelmişti. Bu amaçla uluslararası ilişkilerde “denge politikası” ön plana çıkarıldı.

XVIII-XX. Yüzyıl Siyasi Gelişmeleri

• arası siyasi gelişmeler kronolojik olarak şöyledir;
• Aynalıkavak Tenkihnamesi
• Kırım’ın Rusya tarafından ilhakı
• Fransız İhtilali
• Ziştovi Antlaşması
• Yaş Antlaşması
• Fransa tarafından Mısır’ın işgali
• El-Ariş Antlaşması
• Sırp İsyanı
• Senedi İttifak
• Bükreş Antlaşması
• Viyana Kongresi
• Rum İsyanı
• Sudan’da, Mısır-Osmanlı hâkimiyetinin kurulması
• Navarin Olayı
• Edirne Antlaşması
• Fransızların Cezayir’i alması
• Kütahya Antlaşması
• Hünkâr İskelesi Antlaşması
• Balta Limanı Antlaşması
• Nizip Muharebesi
• Tanzimat Fermanı
• Londra Antlaşması
• Londra Boğazlar Sözleşmesi
• Kırım Savaşı
• Islahat Fermanı
• Paris Antlaşması
• Süveyş Kanalı’nın açılması
• Kanun-i Esasi’nin ilanı
• Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi)
• Ayastefanos Antlaşması
• İngilizler’in Kıbrıs’ı işgali
• Berlin Antlaşması
• Fransızlar’ın Tunus’u işgali
• Düyûn-ı Umûmiye idaresinin kurulması
• Üçlü İttifak’ın kurulması
• İngilizler’in Mısır’ı işgali
• Üçlü İtilaf’ın kurulması
• II. Meşrutiyet’in ilanı
• Bulgaristan’ın bağımsız olması
• Girit’in, Yunanistan tarafından işgali
• Avusturya Macaristan’ın, Bosna-Hersek’i ilhakı
• 31 Mart Olayı
• Trablusgarp Savaşı
• Uşi Antlaşması
• I. Balkan Savaşı (Görsel )
• Londra Antlaşması
• Bâbıâli Baskını
• II. Balkan Savaşı
• Atina Antlaşması
• İstanbul Antlaşması
• Bükreş Antlaşması

Osmanlı Topraklarını Paylaşma Mücadelesi

yılında imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması’yla Osmanlı Devleti uluslararası alanda büyük bir güç kaybına uğradı. Avrupa’da artık söz sahibi olan devlet Osmanlı Devleti değil Rusya ve Avusturya olmuştu. Bu iki devlet ve daha sonra İngiltere ve Fransa da Osmanlı Devleti’ne karşı bir siyaset izlemeye başladı.

Osmanlı Devleti’ni Paylaşma Projesi

Rusya, Küçük Kaynarca Antlaşması’ndan kazançlı çıkmasından sonra Osmanlı toprakları üzerinde daha büyük emeller beslemeye başladı. Hedef Osmanlı topraklarının paylaşılması ve eski Bizans’ı canlandırmaktı.

Rus Çariçesi II. Katerina’nın Osmanlı Devleti’ni Avrupa’dan atıp topraklarını paylaşmak ve Bizans’ı yeniden canlandırmak amacını taşıyan projesidir. Bu projeye Avusturya imparatoru II. Joseph de dahil olmuş ancak ölmesiyle proje uygulanamadı.

Şark Meselesi (Doğu Sorunu)

Türklerin Avrupa’dan atılması esasına dayanan Şark Meselesi, emperyalist güçlerin Osmanlı Devleti’ni ortadan kaldırarak topraklarını paylaşma isteği üzerine kuruludur. Şark Meselesi ifadesi ilk kez Viyana Kongresi’nde Rus Çarı Alexander tarafından kullanıldı ve 1. Dünya Savaşı’na kadar Avrupalı Devletlerin bir numaralı politikası haline geldi. Sevr Antlaşması ile de bu amaçlarına ulaşmak istediler.

Rusya, Avusturya, İngiltere ve Fransa gibi devletler bu amaçlarına ulaşmak adına Osmanlı Devleti üzerinde siyasi ve ekonomik baskı kurarak zayıflatma yoluna gitmiş; azınlık isyanlarını desteklemişlerdir.

Şark Meselesi 2 aşamalıdır. İlk aşama; Malazgirt Savaşı ile başlar. Bu dönemde amaç Türkleri Anadolu’ya sokmamaktı. Avrupalı devletler Haçlı seferleri düzenleyerek Türklerin Anadolu’ya girişini engellemek istese de başarılı olamadı ve savunmaya çekildi. Bu süreç II. Viyana kuşatması ile son buldu.

İkinci aşamada Avrupalı Devletler saldırıya geçerek Balkanlardaki gayrimüslimlerin Osmanlı Devleti’ne karşı bağımsızlık mücadelelerini destekleyerek başarılı olmuşlardır. Osmanlı Devleti’nin dağılışını bu şekilde hızlandıran Avrupalılar, Sevr Antlaşması ile de Türkleri Anadolu’dan atmak için uğraşmış ancak Milli Mücadele, onların başarıya ulaşmasını engellemiştir.

XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti ve Büyük Güçler

Her ne kadar Osmanlı Devleti 17 .yüzyıldan itibaren zayıflama sürecine girmiş olsa da Yüzyılın başlarında toprak genişliği bakımından hala dünyanın en büyük devletlerinden biri durumundadır.

Zayıflama sürecinde Osmanlı Devleti denge politikasına yönelmiş ve Avrupalı büyük devletler arasındaki çıkar çatışmalarından faydalanmıştır. Duruma göre Rusya’ya karşı İngiltere’yi, Fransa’ya karşı Rusya’yı, Fransa-İngiltere-Rusya’ya karşı da Almanya’yı denge unsuru olarak kullanmıştır.

Yüzyıldan 1. Dünya Savaşı’na kadar geçen süreçte Osmanlı Devleti’nin büyük Avrupa devletlerini tanımlamak için kullandığı ifadedir. Bu devletler; İngiltere, Fransa, Avusturya, Rusya, Prusya’dır.

Viyana Kongresi ve Uluslararası Sorunlar

Fransız İhtilali ise ortaya çıkan özgürlük ve milliyetçilik akımlarının Napolyon tarafından tüm Avrupa’ya yayılması çabasına karşı Avrupalı devletler Fransa ile savaşmış ve bu savaşlar sonucu Viyana Kongresi toplanmıştır. Amaç Avrupa’nın yeni siyasi şeklini düzenlemektir.

Viyana Kongresinde söz sahibi olan devletler İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya’dır. Bu devletler kongrede aldıkları kararlar ile Avrupa’nın siyasi haritasını belirlemiştir.

Viyana kongresi’nde kurulan bu sistem milliyetçilik ve özgürlük akımlarını önlemek amacına yöneliktir ve bu amaç için gerektiğinde baskı ve şiddet uygulanabilir. Bu anlayış Avrupa’da ihtilallerinin çıkmasına sebep olmuştur.

Mora İsyanı ve Yunanistan’ın Kurulması

Fransız ihtilali, bağımsızlık hareketlerini tetiklemiş ve bunlardan biri de Yunan bağımsızlık hareketi olmuştur. Rumlar Filiki Eteria (Dostluk Cemiyeti) adlı gizli bir örgüt kurarak Yunan bağımsızlığı için harekete geçmiş ve Mora’da isyan başlamıştır. Bu isyan hareketi Avrupalı devletlerden de destek görmüştür.

İsyanı bastırmakta zorlanan Osmanlı Devleti, dönemin Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’dan yardım istemiş; Mehmet Ali Paşa Girit ve Mora valiliklerinin kendisine verilmesine karşılık isyanı bastırmıştır.

Buna karşılık İngiltere, Fransa ve Rusya Osmanlı Devleti’ne karşı Londra Protokolü imzalanmasını ve bu protokole göre bağımsız Yunan Devleti’nin kurulmasını istemiştir. Osmanlı Devleti’nin bu şartları kabul etmemesi üzerine Osmanlı donanması Navarin’de imha edilmiştir. Ardından Ruslar Osmanlı ordusunu yenilgiye uğratarak Edirne’ye kadar girmiştir. Böylece Edirne Antlaşması imzalanmış ve bağımsız Yunan Devleti kurulmuştur.

Kırım Savaşı () ve Paris Konferansı ()

Rusya, güneye inme politikası doğrultusunda Osmanlı Devleti’ne savaş açtı. İngiltere ve Fransa’nın, bu savaşta Osmanlı Devleti’nin yanında yer alması üzerine Rusya yenildi ve Paris Antlaşması imzalandı.

• Osmanlı Devleti, Avrupa devletler hukukundan yararlanacak (Böylece Osmanlı Devleti ilk kez Avrupa Devleti sayıldı)
• Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğüne saygı gösterilecek (Osmanlı Devleti’nin kendi toprak bütünlüğünü tek başına koruyamayacak durumda olduğunun göstergesidir.)
• Karadeniz tarafsız olacak ve savaş gemilerine kapatılacak
• Osmanlı ve Rusya Karadeniz’de tersane ve donanma bulunduramayacak (Osmanlı Devleti galip geldiği savaşta yenik devlet muamelesi gördü.)

Sonuç olarak;

-Islahat fermanının bu antlaşmada bir madde olarak yer alması Osmanlı Devleti’nin iç işlerine müdahale edilmesine zemin hazırladı.

-Rusya’nın Akdeniz’e inmesi engellendi.

-Osmanlı Devleti Kırım Savaşı için ilk dış borcunu İngiltere’den aldı.

Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi)

Savaşın temel sebebi Osmanlı Devleti’nin Tersane Konferansı kararlarını (Osmanlı Devleti, Hristiyan halk için ıslahat yapacak maddesi) kabul etmemesidir.

İngiltere ilk kez bu savaşta Rusya’ya karşı Osmanlı toprak bütünlüğünü koruma politikasından vazgeçti.

Ermeniler ilk kez -bu savaş sırasında- isyan etti.

Ruslar Edirne’yi alıp Çatalca’ya kadar ilerledi.

Osmanlı Devleti ateşkes istedi ve Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması imzalandı. Ancak bu antlaşma iptal edilip yerine Berlin Antlaşması imzalandı. Çünkü İngiltere ve diğer Avrupa devletleri Rusya’nın Balkanlarda güçlenmesinden rahatsız olarak Ayastefanos Antlaşması şartlarının gözden geçirilmesini sağladılar.

Sonuç olarak Berlin Antlaşması ile;

• Rusya’nın Ege Denizi’ne inmesi engellendi.
• Rusya’nın Balkanlar’da güçlenmesi engellendi.
• Osmanlı, Almanya ile yakınlaşmaya başladı
• Fransa Tunus’u; İngiltere Mısır’ı işgal etti. Girit özerk oldu.
• Ermeni meselesi ortaya çıktı
• Makedonya sorunu ortaya çıktı. (Makedonya, Balkan savaşlarından sonra Sırbistan, Yunanistan ve Bulgaristan arasında paylaştırılacak)

Almanya, İtalya ve Bloklaşmalar

İngiltere, Fransa, Avusturya ve Rusya merkezli Avrupa siyasetine Yüzyıl itibarıyla İtalya ve Almanya da katıldı. İtalyanlar Carbonari adlı örgütün liderliğinde yılında Roma’yı Avusturya’dan alarak İtalya Devleti’ni kurup milli birliği tamamen sağladılar.

Alman devlet adamı Bismarck öncülüğünde de Alman birliği sağlandı.

1. yüzyılda yapılan antlaşmalar ile Almanya öncülüğünde Almanya-Avusturya Macaristan ve Rusya’dan oluşan üçlü ittifak kuruldu. Bu birliğe daha sonra İtalya da katıldı.

Rusya ’dan sonra bu birlikten ayrıldı ve İngiltere öncülüğünde İngiltere-Rusya-Fransa’dan oluşan üçlü itilaf oluşturuldu.

Avrupa’da bu birliklere zamanla başka devletler de çıkarları doğrultusunda katıldı. İtalya, 1. Dünya Savaşı başlayınca taraf değiştirerek İtilaf gurubuna katıldı. Ardından Sırbistan, Japonya, Romanya, Belçika, ABD, Brezilya, Portekiz ve Yunanistan da katıldı. İttifak gurubuna ise Osmanlı Devleti ve Bulgaristan dahil oldu.

Mehmet Ali Paşa’nın Güç Kazanması

Napolyon’un Süveyş Kanalı üzerinden Hindistan’a ticaret yapmak amacıyla Mısır’ı işgal etmesi, Mehmet Ali Paşa’nın güç kazanmaya başlamasına neden oldu.

Mehmet Ali Paşa, Mısır’ı Fransız işgalinden kurtarmak için harekete geçerek Mısır’da kendi otoritesini kurdu ve Mısır’a Osmanlı valisi olarak atandı.

Osmanlı Devleti’nin sonuçlandıramadığı Hicaz’daki Vehhabi isyanını bastırdı. Bu yüzden Mehmet Ali Paşa’ya Osmanlı Devleti tarafından Hicaz ve Habeş valilikleri de verildi.

seafoodplus.info döneminde Mora isyanının bastırılamaması üzerine Girit ve Mora valilikleri karşılığında Mehmet Ali Paşa’dan yardım istendi.

Tüm bu gelişmeler Mehmet Ali Paşa’nın büyük bir itibar ve güç kazanmasını sağladı.

Osmanlı Rusya Rekabeti ()

İki devlet arasındaki savaşların temel sebebi Rusya’nın sıcak denizlere inme hedefidir. Bu nedenle Osmanlı Devleti ile Rusya, Yüzyıldan itibaren yoğun bir mücadeleye girdi. Ayrıca Rusya Balkanlarda etkili olabilmek için milliyetçilik akımından faydalanıp Panslavizm politikasını uyguladı.

Rusya Küçük Kaynarca Antlaşması ile ilk kez Karadeniz’e çıkma ve serbest ticaret yapma hakkı elde etti.

Hünkar İskelesi Antlaşması ile Rusya, boğazların kontrolünde söz sahibi oldu. Ancak İngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya ve Prusya arasında imzalana Londra Boğazlar Antlaşması ile boğazlardan geçiş uygulaması uluslararası bir statü kazandı.

İngiltere Kralı VII. Edward ile Rus Çarı II. Nikola arasında Reval Limanı’nda, Makedonya ve Boğazlar sorunu ile ilgili yapılan görüşmedir. Osmanlı Devleti’nin II. Meşrutiyet’i ilan etmesinin en önemli dış sebebidir.

Balkan Savaşları

Osmanlı ile Bulgaristan- Sırbistan-Karadağ-Yunanistan arasında yapıldı ve Osmanlı tüm cephelerde yenildi.

seafoodplus.info Savaşı sonunda imzalana Londra Antlaşması’na göre;

• Midye-Enez hattı Osmanlı-Bulgar sınırı oldu.
• Trakya, Edirne Bulgaristan’a;
• Güney Makedonya, Selanik ve Girit Yunanistan’a
• Kuzey ve Orta Makedonya Sırbistan’a
• Silistre ise Romanya’ya bırakıldı.
• Arnavutluk bağımsızlığını ilan etti. Böylece Osmanlı’dan ayrılan son Balkan milleti Arnavutlar oldu.

1. Balkan Savaşı’ndan en kârlı çıkan devletin Bulgaristan olması diğer Balkan devletlerini rahatsız etti ve böylece Bulgaristan’a savaş açtılar.

Balkan Devletleri’nin Bulgaristan’a saldırmasını fırsat bilen Osmanlı Devleti, seafoodplus.info Savaşı’nda Bulgaristan’a kaptırdığı Edirne’yi geri aldı.

seafoodplus.info Savaşı sonunda imzalana antlaşmalar;

İstanbul Antlaşması: Osmanlı ile Bulgaristan arasındaki bu antlaşma ile Türk-Bulgar sınırı Meriç Nehri oldu.

Atina Antlaşması: Osmanlı ile Yunanistan arasındaki bu antlaşma ile Osmanlı, Girit’in Yunanistan’a ait olduğunu kabul etti.

İlginizi çekebilir; Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı