3 Sınıf Durum Ekleri Konu Anlatımı

Hal ekleri çekim ekleri grubuna giren eklerdir  . Hal eklerine ad durum ekleri de denilmektedir . Hal ekleri cümlede yer alan isme yönelme , bulunma , ayrılma ve belirtme anlamları katar  . Şimdi hal eklerini ayrıntılı biçimde ve örneklerle inceleyelim :

1. Yalın Hal : Bir ismin eksiz haline yani herhangi bir hal eki almamış haline " yalın hal " denilmektedir .

Örnekler : para , kurs , ev , söz , göz , defter

Örnek Cümleler : Aşağıdaki cümlelerde yer alan altı çizili kelimeler yalın halde kullanılmıştır .

- Kitapinsan hayatına renk katan en güzel varlıktır .

- Okulun bahçesindeki ağaç yüz yıllık bir çınarmış .

- Bu yıl bizim sınıf yeniden boyanacak .

- Çok soğuk olduğu için sabah araba çalışmadı .

- Kış için iki bidon turşu yaptık .

Not : Yalın hal ile ek almamak karıştırılmamalıdır . Yani yalın halde olan bir isim hal eklerinden herhangi birini almamıştır . Bu yüzden " çokluk eki , iyelik eki ve yapım eki " alan kelimeler de yalın halde sayılır .

Örnekler : kapıcı , kitabım , çiçekler vb.

2. Belirtme Hali ( -ı , -i, -u, -ü ) :  Bir ismin " -ı , -i, -u, -ü " hal eki almış durumuna denir . Belirtme haline " -i hali " de denilmektedir .

Örnekler :  suyu , minderi , kapıyı, ceketi , sandalyeyi

Örnek Cümleler : Aşağıdaki cümlelerde yer alan altı çizili kelimeler belirtme hal eki almıştır .

- Bugün kolundaki saati bana hediye etti .

- Karşı binayı iki ay içerisinde yaptılar .

- Bu soruyu kimse çözemedi .

- Sana verdiğim parayı ne yaptın ?

- Her akşam bu gazeteyi mutlaka okur .

Not : Belirtme hal eki ile iyelik eki birbiri ile karıştırılabilir . Çünkü her ikisin ekleri de aynıdır . Ayırt etmek için " -ı , -i, -u, -ü " eki alan kelimenin önüne " onun " kelimesini getirebilir . Kelime anlamlı olursa iyelik eki anlamlı olmazsa belirtme hal eki almıştır .

Örnek :

- ( Onun ) Evi temizlemesi için biri ile anlaştık . ( "onun " getirdiğimizde anlamlı olmadığı için belirtme hal ekidir .)

- ( Onun ) Evi deniz manzaralıydı . ( "onun" getirdiğimizde olduğu için iyelik ekidir . )

3. Yönelme Hali ( -a , -e ) : İsimlerin " -a , -e " eki almış durumlarına denir .  Yönelme haline " -e hali " de denilmektedir .

Örnekler : Okula , sevgiye , tuza , yazıya , taşa

Örnek Cümleler : Aşağıdaki cümlelerde yer alan altı çizili kelimeler yönelme hal eki almıştır .

- Yaz tatilinde Sivas'a gelecek .

- Kapıdaki köpeğe biraz ekmek verdim .

- Benim sözlerime hiç güvenmiyor .

- Paraya çok önem vermiyorum .

- Sorularıma net yanıtlar vermelisin .

4. Bulunma Hali ( -de , -da ) :İsimlerin " -de , -da " eki almış durumlarına denir .

Örnekler : pazarda , kazakta , yemekte , odada , sokakta , gözde

Örnek Cümleler :  Aşağıdaki cümlelerde yer alan altı çizili kelimeler bulunma hal eki almıştır .

- Arkadaşlarımı bugün çarşıda göremedim .

- En güzel günlerini askerde yaşamıştı .

- Aradığım tüm bilgileri bu kitapta bulabilirim .

- Çatıda küçük bir kedi mahsur kalmıştı .

- Televizyonda güzel bir maç var .

5. Ayrılma Hali ( -den , -dan ) :İsimlerin " -den, -dan " eki almış durumudur .

Örnekler : sınavdan , kapıdan , yoldan , gönülden , havadan

Örnek Cümleler : Aşağıdaki cümlelerde yer alan altı çizili kelimeler ayrılma hal eki almıştır .

- Bahçeden sebze ve meyve topladım .

- Anahtarı içeride unutunca eve pencereden girdim .

- Babamdan azar işitmek istemiyorum .

- İki saat sonra işten çıkacaklar .

- Dışarıdan büyük bir gürültü geldi .

İsmin Hal Ekleri İle İlgili Test Soruları

Cümleler birçok ek alarak farklı anlamları içermektedir. Türk dilinde oldukça önemli bir yere sahip olan eklerden biri de hal ekidir. Sözcükleri yönelme, bulunma ve belirtme yönlerinden tanımlayan eklere hal durum ekleri denir. İsmin hal eklerinin; yalın, belirtme, yönetme, bulunma, ayrılma, eşitlik, vasıta ve ilgi hali olmak üzere birçok çeşidi vardır.

HAL EKLERİ NELERDİR?

İsimleri; fiillere, edatlara ve isimlere bağlayan eklere hal durum ekleri denir. İsimlerin diğer kelimelerle ilişki kurmasını sağlayan ekler, ismin hal ekleri olarak bilinir. Hal durum ekleri yalın, belirtme, yönetme, bulunma, ayrılma, eşitlik, vasıta ve ilgi hali olarak 8 farklı bölüme ayrılmaktadır.

1. YALIN HAL

Yalın halde isimler kesinlikle hal eki almaz. İyelik, bildirme veya çoğul ek alabilirler ve bu durum yalınlıklarını bozmaz. Cümlede özne ve yüklem konumunda bulunabilen yalın haldeki isimler, belirtisiz nesne görevinde de kullanılır. Hal eki almamış birleşik kelimeler yalın hal olarak kabul görürken isme gelen yapım ekleri ismin yalın halinde değişiklik yapmaz.

Örnek: Çocuk, okul, ev, anne(si), kitap(lar), tembel(dir), kitaplık, gecekondu

2. BELİRTME HALİ (-İ)

İsmin belirtme hali, isme -ı,-i,-u,-ü eklenerek yapılır. Genellikle belirtili nesne olan isimlere "Kimi, Neyi?" soruları sorulur.

Örnek: Kalemi bana getir. (Neyi? – Kalemi)

Tolga defteri aldı. (Belirtili nesne)

Okul-u gördüm.

Çiçekler-i koparmayın.

3. YÖNELME HALİ (-E)

Yönelme hali isme eklenen -a,-e ekleriyle yapılır. Yönelme halleri bir kavramı ya da nesneyi gösterebildiği gibi yüklemin yöneldiği yeri de gösterir. Yönelme hal ekleri alan cümlede yaklaşma, yöneliş ve ulaşma anlamları söz konusudur. Yönelme bildiren sözcükler cümlede yüklem veya dolaylı tümleç olabilir. Cümledeki yönelme hali yükleme sorulan "kime, neye, nereye?" sorularıyla bulunur. Bazı durumlarda yönelme eki, zarf görevinde kullanılır.

Örnek: Köye kimler gelmiş? (Nereye-Köye)

Kasabaya geri döneceğiz. (Nereye-Kasabaya)

Ev-e git

Sinema-y-a dön

Akşam-a köyden döneceğiz. (Zarf- Ne zaman?)

4. BULUNMA HALİ (-DE)

Bulunma eki "-de, -da" ekleriyle yapılmaktadır. Bazı durumlarda "-te, -ta" şeklini de alır. Bulunma hali soyut kavramı, nesneyi ve eylemin yapıldığı yeri bildirir. Cümlede genellikle dolaylı tümleç görevinde bulunan, bulunma hali "nede, nerede, kimde?" sorularına cevap vermektedir.

Örnek: Annem-de hiç para yok.

Yurt-ta oturma.

Sepet-te iki ekmek var.

5. AYRILMA HALİ (-DEN)

Ayrılma hali "-den,dan, -ten, -tan" ekleriyle yapılır. Ayrılma, uzaklaşma ve çıkma anlamlarını bildiren ayrılma ekleri, cümleyi dolaylı tümlece çevirir. Ayrılma hali yükleme sorulan "neden, nerede, kimden?" sorularıyla bulunur.

Örnek: Üzüntüden sivilce döktü. (Zarf Tümleci)

Toptan satış, içten davranış, candan dost

Ev-den çıktı.

Okul-dan ayrıldı.

6. EŞİTLİK HALİ

Eşitlik hali "-ce,-ce, -ça, -çe" ekleri ile yapılır. Eşitlik eki alan sözcükler cümlede yüklem ya da zarf tümleci olarak yer bulur.

Örnek: Bu şirkette yıllar-ca çalıştım.

Bu kararı beraber-ce aldık.

Millet-çe gururluyuz.

Onun hareketleri çoğu zaman deli-cedir.

7. VASITA HALİ

Vasıta Hali "i"si düşürülmüş edat olan "ile" yle yapılır. Bu cümleler yüklem, edat ve zarf tümleci olarak kullanılır.

Örnek: Ödevini kolaylık-la bitirdi.

Ailesini sevinç-le karşıladı.

Arabay-la kısa bir gezinti yaptık.

Düdük sesiy-le yarış başladı.

8. İLGİ HALİ

Tamlayan hali olarak da bilinen İlgi hali ya yalın haldedir ya da "-ın, -den" ekleriyle birlikte yapılır.

Örnek: Defter-in yaprağı yırtılmış.

Ceket-in cebi

Öğrencilerden biri

Editörün Önerisi: Alfabe Sırası İçin Tıklayınız

HAL EKLERİ ÇEKİM EKİ MİDİR? HAL EKLERİ YAPIM EKİ MİDİR?

Yapım ekleri, sözcükten yeni sözcükler türetir. Her zaman çekim eklerinden önce gelen yapım ekleri dört çeşide ayrılır. Yapım eki almış ve bir sözcükten başka bir sözcük oluşturan kelimelere gövde ya da türemiş sözcük denir. Çekim ekleri ise, geldiği sözcüğün değişik görevlerde kullanılmasını sağlar. Sözcüklerin diğer sözcüklerle bağ kurmasını sağlayan çekim ekleri sözcüğe yeni bir anlam katmaz. Hal ekleri çekim eki midir, yoksa hal ekleri yapım eki midir? cümlede kullanım şekline göre farklılık göstermektedir. İsimlere gelen hal ekleri çekim eki grubunda yer almaktadır. Eklendiği kelimenin anlamını değiştirmeyen çekim ekleri cümleye sıfat görevinde eklenirse o zaman anlam değişir ve hal ekleri yapım eki şeklini alır.

İsimleri isimlere, fiillere, edatlara bağlayan, diğer kelimelerle ilişki kurarak isimlerin cümlede görev kazanmasını sağlayan eklere isim hâl ekleri denir. İsimlerin bu ekleri alarak yüklendikleri görevlere ismin hâlleri denir.

1. Yalın Hâl (Nominatif)

Özellikleri ve Görevleri:

• Eki yoktur.
• İsimlerin hiçbir hâl eki almamış hâlleridir.
• Çoğul, iyelik ve bildirme eki almış olabilir.
• Bu durumda da yalın hâlde sayılırlar.
• Yalın haldeki isimler cümlede özne, belirtisiz nesne veya yüklem görevinde bulunabilir.

Örnek:

• ev, okul, yol, çocuk, fikir, baba(sı), defter(ler), çalışkan(dır)&#;

Yapım ekleri de ismin yalın durumunu değiştirmez:

• kalemlik, bilgili, susuz, meslektaş&#;

Birleşik isimler de hâl eki almamışlarsa yalındırlar:

• dershane, tanksavar, gecekondu, bilirkişi&#;

2. Belirtme (Yükleme, ismin -i) Hâli

Özellikleri ve Görevleri:

• ı, -i, -u, -ü eklerini alan isimler bu duruma girer.
• Bu isimler genellikle belirtili nesne olur. Belirtili nesneyi bulmak için yükleme &#;Neyi? Kimi?&#; soruları sorulur.

Örnekler:

• bana getir.
• yine astı.
• Ali aldı. (Belirtili nesne)
• Ev-i gördüm.
• Kapı-y-ı açtım.
• Okul-u boyadılar.
• Güller-i koparmayın&#;

Dikkat! Türkçe&#;de üç çeşit -i (-ı, -u, -ü) eki vardır. Bunları birbirine .

• Köyü güzelmiş (iyelik eki)
• Köyü gezdiler (hâl eki)
• Ört-ü, diz-i (fiilden isim yapma eki)

3. Yönelme Hâli (ismin -e hâli)

Özellikleri ve Görevleri:

• &#;-a /-e&#; ekiyle yapılır. İsmin &#;-e hâli&#; de denilir.
• Yüklemin yöneldiği yeri, nesneyi ya da kavramı gösterir.
• Yönelme hâlinde, ismin belirttiği kavrama yöneliş, dönme, yaklaşma, ulaşma söz konusudur.
• Yönelme hâlindeki kelimeler cümlede dolaylı tümleç ve yüklem olabilir.
• Dolaylı tümleç, yükleme sorulan &#;neye, kime, nereye&#; sorularının cevabıdır. Sinema-y-a git, ev-e dön&#;

Örnekler:

• kimler gelmiş?
• geri döneceğiz

&#x; Yönelme durum eki kimi zaman isme zarf tümleci görevini yükler.

• Akşama yağmur bekleniyor. (Ne zaman?)
• Haftaya köyden misafir gelecek. (Ne zaman?)

&#x; Yönelme durum eki kimi zaman &#;için&#; edatı görevinde kullanılabilir.

• Masaya bir örtü alacağım.
• Ona bir hediye aldım.

Dikkat! Yönelme durum eki ile bağ-fiil (ulaç=zarf-fiil) ekini karıştırmamak gerekir.

Hal ekleri ismin üzerine gelir; ancak ulaç ekleri fiilin üzerine gelir.

• bir hal oldum. ( bağ-fiil eki)
• katılmak istemedim. (Yönelme eki)
• Bağdat bulunur. ( bağ-fiil eki)
• kimsenin hakkı yok. (Yönelme eki)

4. Bulunma Hâli (ismin -de hâli)

Özellikleri ve Görevleri:

• &#;-dA/-dE&#; ekiyle yapılır. Büyük ünlü uyumuna göre &#;-ta/-te&#; şekli de vardır.
• Eylemin yapıldığı yeri, nesneyi ya da soyut kavramı bildirir.
• Genellikle &#;kimde, nede, nerede&#;sorularına cevap vererek dolaylı tümleç olur.

Örnekler:

• Babam-da hiç para yoktu.
• Ev-de oturma.
• Okul-da öğren.
• Yurt-ta kaldı.
• Sepet-te üç yumurta var&#;

&#x; Bulunma (Kalma) durum eki zaman anlamındaki isimlere geldiğinde isme zarf tümleci görevini yükler.

• böyle düşünenler kaldı mı?
• şairler kasideler de yazmışlardı.
•  İzmir&#;den beş yaşındaydım.

5. Ayrılma (Uzaklaşma, Çıkma; ismin -den) Hâli

Özellikleri ve Görevleri:

• &#;-dAn/-dEn&#; ekiyle yapılır. Ünlü uyumuna ve ünsüz sertleşmesi kuralına göre &#;-tan/-ten&#; şekli de vardır.
• Eklendiği kelimeyi dolaylı tümleç yapar; &#;çıkma, ayrılma, uzaklaşma&#; bildirir.
• İsmin ayrılma hâli, yani dolaylı tümleç, yükleme sorulan &#;nereden, kimden, neden&#; sorularının cevabıdır.
• okul-dan çıktı, ev-den ayrıldı, yurt-tan geliyor, devlet-ten istedi&#;

&#x; -den ekini alan isimler bazen zarf tümleci olur.

• her tarafı sivilce doldu. (Zarf tümleci)

&#x; -den eki, bazen yapım eki olarak kullanılır. Bu durumda ya sıfat ya da zarf görevi üstlenir.

• Candan dost, toptan satış, içten davranış&#;

&#x;  -den eki bazen belirtili isim tamlamalarındaki tamlayan eki &#;-ın, -in, -un, -ün&#;ün yerini tutabilir.

• Çocukların biri &#x; Çocuklardan biri.

&#x; -den ekini alan kelimelerle ikilemeler yapılabilir.

• Derinden derine sesler geliyor.

&#x; -den ekini alan kelimelerle üstünlük anlamı taşıyan sıfat öbekleri oluşturulabilir.

• Gülden kırmızı yanak,
• Pamuktan beyaz eller&#;

6. Eşitlik Hâli

Özellikleri ve Görevleri:

• &#;-Ca/-cE&#; ekiyle yapılır. &#;-ça/-çe&#; şekli de vardır.
• Bu hâldeki kelimeler cümlede zarf tümleci ve yüklem olarak kullanılır.

Örnekler:

• Onun davranışları çok zaman .
• Bu okulda çalıştım dedi.
• O gün sizi bekledik.
• Bu kararı aldık.
• Bugün sevinçliyiz.

7. Vasıta Hâli

Özellikleri ve Görevleri:

• &#;ile&#; edatı kullanılarak yapılır. &#;i&#; düşürülerek kullanılır.
• Bu hâldeki kelimeler cümlede zarf tümleci, edat tümleci ve yüklem olarak kullanılır.

Örnekler:

• Mor açık türbene çatsam da tavan. (edat tümleci)
• İşi başardı.
• Ayağına gelen topa vurdu.
• Babasını karşıladı.
• O artık .
• geziye gitmişti.
• evimize kadar getirdi.
• kuyu kazıyorsun.
• Rüzgârın dallar sallandı.
• Sonbaharın soğuklar artmıştı.
• Zilin yarışma bitti.

8. İlgi Hâli (Tamlayan Hâli)

Özellikleri ve Görevleri:

• &#;-(n)İn&#;, &#;-dEn&#; ekleriyle yapılır ya da yalın hâldedir.
• bkz. Tamlayan eki

Örnekler:

• yaprağı yırtılmış.
• düğmesi
• biri

Cümlenin ögeleriyle eylem ve özne arasında anlamca bağlantı kuran eklere durum ya da hal eki denir. 4. Sınıf Durum (Hal) Ekleri Konu Anlatımı, Durum (Hal) Ekleri Konu Anlatımı,4. Sınıf Durum (Hal) Ekleri, 4. Sınıf Türkçe konu anlatımı, 4. sınıf Türkçe.

Durum (Hal) Ekleri

Yalın Hâli

İsmin, herhangi bir hâl eki almamış hâlidir, yani eksizdir.

Örnek:

Kitap, defter, el, ayak, baş, öğrenci&#;.

Örnek Cümleler:

Çarşıdan kitap aldık.
Kırmızı ev çok güzel.
Buralarda bir terzi varmış, biliyor musun?

Belirtme Hâli

Adın sonuna “-i, -ı, —u, -ü” ekleri getirilerek yapılır. Eylemdeki işten, hareketten etkilenen varlığı belirtir.

Örnek:

kitap-ı
gül-ü
defter-ü
gün-ü

Örnek Cümleler:

Ağacı suladım.
Öğretmen gelmeden tahtayı temizlemiştik.
Geçtiğimiz gece arabayı çalmışlar.

Yönelme Hâli

Adın sonuna “-e” durum eki getirilerek yapılır. Eylemin yönünü gösterir. Ses uyumuna göre “e”, “a” ya dönüşebilir.

Örnek:

kalem-e
kuş-a
hava-ya

Örnek Cümleler:

Evde canı sıkılınca bahçeye çıktı.
Kalemleri sıraya bırakın.
Bahçedeki ağaçlara su verdin mi?

Bulunma Hâli

Adın sonuna “—de” durum eki getirilerek yapılır. Büyük ünlü uyumuna göre ve ses olaylarına göre “de, da, te, ta” şekillerine girer. Hareketin gerçekleştiği yeri gösterir.

Örnek:

kalem-de
su-da
ev-de
bahçe-de

Örnek Cümleler:

Aklı Merve’de kalmıştı.
Elbiselerim arabada kalmış.
Sahada yabancı cisimler vardı.
Sokakta büyük bir kalabalık toplanmıştı.

Ayrılma / Çıkma Hâli

İsmin “-dan, -den, -tan, -ten” ayrılma hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, “den hâli” de denilmektedir.

Örnek:

Ağabeyim dün askerden döndü.
Yediğimiz yemekten hepimiz zehirlendik.
Aklından neler geçtiğini bilmiyor. 
Yoldan geçenler şaşkınlıkla bize bakıyordu.