Fiyat Analizi Nasıl Yapılır

1. Temel Kavramlar

Birim fiyat

Birim fiyat, birim imalat için öngörülen fiyatı ifade etmek üzere kullanılan bir kavramdır. Daha açık anlatımla birim fiyat, bir imalatın adet, kg, m, m2, m3 biriminin fiyatıdır. Bu anlamda birim fiyat, örneğin 1 m3 betonun, 1 m2 duvar yapımının, 1 metre fore kazık yapılmasının veya montajı dahil 1 adet klimanın fiyatını ifade etmek üzere kullanılan genel bir kavramdır. 

sayılı Kanun kapsamındaki yapım işleri, teklif birim fiyatlı işler ve anahtar teslimi götürü bedelli işler olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Bu durum, birim fiyat ifadesinin sadece teklif birim fiyatlı işlerde söz konusu olacağı şeklinde bir düşünce akla getirebilecekse de, bu doğru değildir. Zira, birim imalatın fiyatını ifade etmek üzere kullanılan birim fiyat, hem teklif birim fiyatlı hem de anahtar teslimi götürü bedelli tüm inşaat işlerinde söz konusu olmaktadır.

Birim fiyat, teklif birim fiyat üzerinden ihale edilen yapım işlerinde teklif aşamasında birim fiyat teklif cetveli kapsamında idareye sunulmakla birlikte, anahtar teslimi götürü bedelli işlerde birim fiyatın teklifle birlikte sunulması söz konusu olmamaktadır. Anahtar teslimi götürü bedelli işlerde birim fiyatlar, sadece aşırı düşük teklif sahipleri tarafından hesap cetveli kapsamında idareye sunulmaktadır.

Kamu Birim Fiyatı

Birim fiyatın genel bir anlam ifade ettiği belirtildikten sonra, özel bir anlam taşıyan “kamu birim fiyatı” ifadesinin açıklanması gerekmektedir. Kamu birim fiyatı, kamu kurum ve kuruluşları tarafından belirlenerek her yıl yayımlanan birim fiyatları ifade etmektedir. Birim fiyat belirleyerek yayımlayan birden fazla kamu kurum ve kuruluşu bulunmakta olup, bunların başında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı gelmektedir.

Birim fiyat yayımlayan diğer kamu kurum kuruluşlarından bazıları ise şunlardır: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Karayolları Genel Müdürlüğü, İller Bankası A.Ş., Milli Savunma Bakanlığı, TEDAŞ. Bu kurumlar, faaliyet gösterdikleri alanın gerektirdiği birtakım iş kalemleri için birim fiyatlar belirlemektedir. Bu kurumlar kendi görev alanlarını ilgilendiren hususlarla ilgili birim fiyat belirlerken, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yayımlanan rayiçleri de büyük oranda dikkate almaktadır.

Kamu kurumları tarafından yayımlanan birim fiyatlar yüzlerce hatta binlerce adetten oluşabilmektedir. Örneğin, Çevre Şehircilik Bakanlığı tarafından yayımlanan yılı İnşaat Birim Fiyatları adet imalat kaleminden oluşmaktadır. Bu nedenle, kamu kurum kuruluşları tarafından yayımlanan birim fiyatların her biri ayrı bir poz numarası ile kodlanmıştır. Bu poz numarası bir anlamda o imalatın kimlik numarasıdır ve o imalatın yapım şartlarını da içerir.

Her yıl yayımlanan kamu birim fiyatlarına % 25 müteahhit kârı ve genel giderler dahildir. Buna göre, yayımlanmış birim fiyat o imalatın piyasa fiyatını göstermektedir.

Birim fiyat listesinde yer alan fiyatlara KDV dahil değildir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca yayımlanmış olan Genel Teknik Şartnameler ise birim fiyat ve tariflerinin tamamlayıcısıdır.

Birim fiyat yayımlayan kuruluşların başında gelen Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, birim fiyatlara ilaveten bu birim fiyatlara dayanak teşkil eden analiz, alt analiz, yardımcı analiz ve inşaat rayiçlerini de yayımlamaktadır.

Esasen kamu birim fiyatı, bu fiyata dayanak teşkil eden analiz çalışması kapsamındaki alt analiz, yardımcı analiz ve inşaat rayiçlerinin kullanılması suretiyle hesaplanmaktadır. Dolayısıyla, aşağıda sırasıyla, analiz, alt analiz, yardımcı analiz ve rayiç kavramları açıklanacaktır.

Analiz

Analiz, birim imalatın (m2, m3, kg gibi) üretilebilmesi için kullanılan kaynakların nitelik ve miktarlarının ayrıntılı dökümüdür. Başka bir anlatımla, birim imalatı oluşturan girdilerin (bileşenlerin) daha ayrıntılı olarak tespiti için yapılan çalışmaya “analiz” denilmektedir.

Ayrıntılı bir analize dayalı olarak belirlenen birim fiyat daha gerçekçi olmaktadır. Analiz yapılırken, birim imalatı oluşturan girdiler önce ana başlıklar halinde gruplandırılmakta (malzeme, işçilik, makine vb.), daha sonra her bir grubun ayrıntıları tespit edilmeye çalışılmaktadır.

Birim imalatın fiyatına ilişkin analiz oluşturulurken, alt analizlerden, yardımcı analizlerden ve rayiçlerden faydalanılır.

Örneğin, Y poz numaralı “Ocak taşı ile blokaj yapılması” için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yayımlanmış yılı birim fiyatı 42,48 TL olup, bu iş kaleminin yayımlanmış analiz formatı aşağıdaki şekildedir.

poz numaralı dozlu demirsiz betonun Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yayımlanmış analizi ise aşağıdaki gibidir:

Analizde bulunan kaynak miktarlar ile rayiç bedeller çarpılmak suretiyle hesaplanan birim imalat maliyetine, öngörülen kar eklenerek teklif edilen bedel bulunmaktadır.

Paçal analiz

Paçal analiz, bir iş kaleminin, kendi başına ayrı analizleri olan birden çok iş kaleminden oluşması durumudur. Dolayısıyla paçal analiz detayında girdi cinsleri değil, iş kalemleri yer almaktadır. Paçal analiz kapsamında yer alan iş kalemlerinin detayına inilerek girdi cinslerine ulaşılmaktadır. KGM/ poz numaralı “Bakım İçin Asfalt Betonu Binder Karışımı Temini” iş kalemi paçal analize örnek gösterilebilir. 

Alt analiz

Alt analiz, analiz kapsamındaki bir bileşenin hesaplanmasına dayanak teşkil eden analiz şeklinde tanımlanabilir.

Yukarıda verilen örnekten hareketle, Y poz numaralı “Ocak taşı ile blokaj yapılması” iş kaleminin analizi kapsamındaki bileşenlerden birisi olan “Ocakta hazırlanan taş (Y)” ile “Kazıcı yükleyici ( HP) (Y)” alt analiz kategorisine girmektedir.

Söz konusu bileşenler alt analiz kategorisinde yer aldığından, haliyle bu bileşenlere ilişkin de Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yayımlanmış ayrı bir birim fiyat ve analiz bulunmaktadır. Bu şekilde, iş kalemine ilişkin birim fiyat, rayiçlere kadar uzanmaktadır.

Rayiçler

İnşaat rayiçleri, analizlere dayanak teşkil eden birim işçilik, malzeme ve makineye ilişkin Çevre Şehircilik tarafından öngörülen piyasa fiyatı şeklinde tanımlanabilir. Birim fiyatlar analizlere, analizler ise temelde rayiçlere dayanmaktadır. Rayiçler (tesisat rayiçleri hariç) kar hariç fiyatlardır.

Örneğin poz nolu “Fayans kaplama ustası” için yılı için belirlenmiş rayiç 6,40 TL (saat) ’dir. 

/1A poz nolu “Çakıl (Elenmesi gerekmeyen iri agrega)” için belirlenmiş rayiç yılı için 3,48 TL (m3)’dir.

poz nolu “Portland çimentosu (Torbalı)” için belirlenmiş rayiç yılı için ,00 TL (ton)’dir.

poz nolu “Ekskavatör ve dragline tipi makinalar HP (1Yd3)” için belirlenmiş rayiç yılı için ,00 TL (adet)’dir.

Birim fiyat; imalatın bir biriminin (adet, kg, m, m2, m3) fiyatı iken, rayiç; birim fiyat hesabında kullanılan birim işçilik, malzeme ve makinenin fiyatını ifade eder.

Kaynak: Uslu, Yusuf; Demirel, Salim, Kamu İhale Hukuku ve Yapım İşleri İhaleleri, Ekim

Bu yazıda teknik ofis mühendisliğinin temel ilgi alanlarından biri olan Birim Fiyat Analizlerini kurumların birim fiyatlarına, analiz oluşturmaya ve yaklaşık maliyete değinerek açıklamaya çalışacağız.

Birim fiyat bir işin, hizmetin ya da malın en küçük biriminin ederine karşılık gelen terimdir. Örnek olarak bir yapım işinin elementlerini düşünürsek, kazı, beton dökülmesi, tuğla örülmesi gibi her işin ayrı ayrı belirlenmiş bir fiyatı vardır. Hakediş hazırlanırken belirli süreler içerisinde ya da işin tamamlanmasının ardından sarfedilen malzemeye, kullanılan süreye ya da harcanan adam/gün miktarına göre bu fiyatlar çarpılarak ortaya konan emeğin maddi dönüşümü gerçekleştirilir.

Teknik ofis mühendisliğinde birim fiyattan söz açıldığında özel sözleşmelerde de terim olarak kullanılmasına rağmen çoğunlukla kamu kurumlarının yayınladığı birim fiyatlar akla gelir. Devletimiz her türlü yapım işinde, mal ya da hizmet alımında çeşitli kurumlarına ihalelerde bir standart oluşturmak amacıyla kendilerine konu olan işlerin senelik birim fiyatlarını yayınlamalarına yönelik yetki vermiştir. Başta Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olmak üzere (daha önce adı Bayındırlık Bakanlığı idi.) 11 kurumun birim fiyat yayınlama yetkisi bulunmaktadır. Bunlar:

1. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
2. Karayolları Genel Müdürlüğü
3. İller Bankası Genel Müdürlüğü
4. Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü
5. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
6. Vakıflar Genel Müdürlüğü
7. Milli Savunma Bakanlığı
8. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü
9. Türk Telekomünikasyon A.Ş.
10. TEDAŞ Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. Genel Müdürlüğü
11. İSKİ Genel Müdürlüğüdür.

Birim Fiyat analizine geçmeden önce kurumların yayınladıkları birim fiyatları biraz daha açıklamakta fayda var. Yine başta Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yüksek Fen Kurulu Başkanlığının oluşturduğu birim fiyatları incelerken içerisinde iki tür fiyat olduğunu görürüz. Bunlardan ilki “Rayiçler Listeleri” ikinci ise “Analizler”. Rayiç listeleri, adından da anlaşıldığı gibi sarf malzemelerin fiyatlarının yanında adam saat olarak ölçülen işçilik fiyatlarının ve saat olarak ölçülen makine kullanım fiyatlarının belirtildiği listedir. Rayiç listesi her yıl ilgili kurum tarafından bedelleri güncellenerek üzerine kar marjı konulmadan yayınlanır. Listenin içeriğinden örnek vermek gerekirse: tuğlanın adet, kumun metreküp, ekskavatörün saatlik ücretinin, fayans ustasının adam saatlik ücretinin o yılki ücreti vb.

Analizler ise rayiçler kullanılarak oluşturulan işlerin fiyatlarıdır. Karşılığındaki fiyat harcanan tüm sarf malzemelerin ve işçiliklerin, kullanılan aletlerin o işin bir birimi tamamlandığında karşılık olarak hak edilmiş toplam bedeli gösterir.

Örneğin: poz numarası ve tamını “Beton santralinde üretilen veya satın alınan ve beton pompasıyla basılan, C 20/25 basınç dayanım sınıfında, gri renkte, normal hazır beton dökülmesi (beton nakli dahil)” olan sıklıkla kullanılan C20 hazır beton birim fiyatını ele alalım. Listede metre küp fiyatı olarak ,61 TL göreceğiz. ( fiyatlarıdır)

Aşağıda ise Pozun Analizi görülmektedir.

Pozun analizini açıklamak gerekirse: 1m³ C20 Hazır beton döküm işi için.

Malzeme olarak:

• 1 m³ poz nolu  C20/25 beton harcı rayici
• 0,4 m³ poz nolu su rayici

İşçilik olarak:

• 0,01 saat poz nolu Mobil pompa rayici
• 0,15 saat poz nolu Betoncu ustası rayici
• 0,3 saat poz nolu Düz işçi rayici
• 0,05 saat poz nolu vibratör rayici

Harcanmış ve toplam ücret olarak ,09 tl hesaplanmış. Rayiç bedellerin aksine analiz pozlarına %25 kar da eklenir. Sonuç olarak işin bedeli olan ,61 TL değerine ulaşılır.

Analizler oluşturulurken belirlenen işçilik miktarları uzun süreli gözlem ve hesaplamaların sonucunda ortalamalar sonucunda elde edilmiştir. Her işin kendi özelliğine göre aşağı ya da yukarı yönde sapmalar yaşanabilir. Bu sapmaların işin değerine etki etmemesi adına bazı pozlarda belirli yükseklik, belirli genişlik ya da süre sonucunda farklı bir poza geçiş sağlanabilmesi adına farklı analizler hesaplanmıştır.

Analizin işçilik miktarları, analizin tanımı ve işimizin özellikleri doğrultusunda benzerlikleri ve ortalama değerleri dikkate alınarak standart olarak kabul edilebilir. Örneğimizde geçen işçilik birimlerini dikkate aldığımızda bu işi yapabilmek için en az 2 işçi( betoncu ustası + düz işçi) gerektiğini ve buna göre maksimum verim için minimum kaç m³ beton dökmenin gerektiğini günlük çalışma saatimize göre hesaplanabilir.

Bu yıla kadar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Birim Fiyatları ücretli olarak dağıtıyordu. yılından itibaren ücretsiz olarak dağıtılacağı açıklanmış. yılına ait Birim Fiyatları buradan indirebilirsiniz.

iletişim