Ünsüz Yumuşamasına Aykırılık Örnek

P, k, ç ve t harfiyle biten bazı kelimeler ek almasına rağmen son harfleri değişmez. Buna ünsüz yumuşamasına aykırılık adı verilir. Örneğin: Merağımı dindiremedim. (Yanlış) - Merakımı dindirdim. (Doğru) Normalde, k harfinin ''ğ'' olması gerekirken ünsüz yumuşamasına aykırılık nedeniyle harf değişmez.

Ünsüz Yumuşaması Nedir?

Kelimenin sonundaki sert ünsüz harfin, aldığı ekle birlikte değişmesine ünsüz yumuşaması denir. Türkçede 8 tane sert ünsüz harf vardır. Bunlardan s, ş, h ve f harflerinde herhangi bir değişim olmaz. Diğer harfler ise şu şekilde yumuşar.

K - G
P - B
Ç - C
T - D

Örnek Cümleler ile Ünsüz Yumuşaması Nasıl Olur?

1- İlk defa geliyorum ama bu sokağı daha önce görmüş gibiyim.

Sokak - (ı) - Sokağı

2- Yanağımdaki sivilceler haftalar sonra geçti.

Yanakımdaki - Yanlış
Yanağımdaki - Doğru

3- Kitap için çizdiğim kapağı herkes çok beğendi.

Kapak - (ı) - Kapağı

4- Onların yakaladığı ahengi kolay kolay kimse yakalayamaz.

Ahenk - (i) - Ahengi

5- Bu saçmalığa ne zaman son vereceksin?

Saçmalık (a) - Saçmalığa

Not: -1- de - da ya da -den - dan gibi ismin hal eklerini alan kelimelerde ünsüz yumuşaması olmaz.

Sokaktan geçen adam - Doğru
Sokakdan geçen adam - Yanlış

Not: -2- Özel isimlerde ünsüz yumuşaması olmaz.

Son günlerde Aytaç'ı gören oldu mu?

Aytac'ı - Yanlış
Aytaç'ı - Doğru

Ses yolunda bir engele çarparak çıkan seslere ünsüz denir.

Dilimizde yirmi bir ünsüz vardır: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z

Ünsüzler ses tellerinin titreşime uğrayıp uğramamasına göre iki gruba ayrılır:

1. Ses tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzlere yumuşak (ötümlü, tonlu) ün­süzler adı verilir: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z

2. Ses telleri titreşmeden oluşan ünsüzlere sert (ötümsüz, tonsuz) ünsüzler denir: ç, f, h, k, p, s, ş, t

Kökeni Türkçe olan kelimelerin so­nunda b, c, d, g ünsüzleri bulunmaz. Ancak anlam farkını belirtmek üzere ad, od, sac gibi birkaç kelimenin yazılışında bu kurala uyulmaz: ad (isim), at (binek hayvanı); od (ateş), ot (bitki); sac (yassı demir), saç (kıl).

Dilimizdeki hac, şad, yâd gibi birkaç örnek dışında, alıntı ke­limelerin özgün biçimlerinin sonlarında bulunan yumuşak ünsüzler sertleşir: kitap (<kitab), sebep(<sebeb); bant (<band), bent (<bend), cilt (<cild), etüt (<etüd), metot (<metod), standart (<standard); ahenk (<aheng), hevenk (<aveng), renk (<reng) vb.Bu gibi alıntılar ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında kelime sonlarındaki sert ünsüzler yumuşar: kitap / kitabı, sebep / sebebi; bant / bandı, bent / bendi, cilt / cildi, etüt / etüdü, metot / metodu, standart / standardı; ahenk / ahengi, hevenk / hevengi, renk / rengi vb.

UYARI: Bazı alıntı kelimelerde yumuşama olmaz: ahlak / ahlakın, cumhuriyet / cumhuriyete, evrak / evrakı, hukuk / hukuku, ittifak / ittifaka, sepet / sepeti, tank / tankı vb.

Çok heceli kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında sonlarında bulunan p, ç, t, k ünsüzleri yumuşayarak b, c, d, ğ’ye dönü­şür: kelep / kelebi; ağaç / ağacı, kazanç / kazancı; geçit / geçidi, kanat / kanadı; başak / başağı, bıçak / bıçağı vb. Ancak birden fazla heceli olduğu hâlde sonlarındaki ünsüzleri yumuşamayan kelimeler de vardır: anıt / anıtı, bulut / bulutu, kanıt / kanıtı, ölçüt / ölçütü vb.

Tek heceli kelimelerin sonunda bulunan p, ç, t, k ünsüzleri ise iki ünlü arasında korunur: ak / akı, at / atı, bük / bükü, ek / eki, et / eti, göç / göçü, ip / ipi, kaç / kaçıncı, kök / kökü, ok / oku, ot / otu, saç / saçı, sap / sapı, suç / suçu, süt / sütü vb.Buna karşılık tek heceli olduğu hâlde sonlarındaki ünsüzleri yumuşayan kelimeler de vardır: but / budu, dip / dibi, gök / göğü, kap / kabı, kurt / kurdu, uç / ucu, yurt / yurdu vb.

“p, ç, t, k” seslerinden biri ile biten Türkçe veya yabancı kelimelere ünlü ile başlayan ekler (yapım veya çekim eki) getirilince, kelime sonundaki sert ünsüz yumuşar ve “b, c, d, g, ğ“ye dönüşür. Hatta “g”nin “ğ”ye dönüştüğü de görülür:

• ağaç>ağaca,
• çocuk>çocuğu,
• senet>senedin
• dolap>dolabın,
• ekmek>ekmeği,
• kitap>kitabım
• tüfek>tüfeği,
• diyalog>diyaloğu…
• almak>almağa…

-Bu daha çok sert ünsüzün iki ünlü arasında kalmasının sonucudur, ama kelime sonunda iki ünsüz bulunduğunda da yumuşama görülmektedir. Öyleyse bu yumuşama tamamen sert ünsüzden sonra gelen ünlüyle ilgilidir.

• borç>borcum,
• kalp>kalbi,
• kurt>kurdun,
• denk>dengim,
• renk>rengi,
• kepenk>kepengi

-Sanat, millet, devlet, ahlâk, cumhuriyet, evrak, hukuk, sepet gibi bazı yabancı kelimelerde yumuşama olmaz: 

• ahlâkım, merakımı, anketin, sanatı, millete, devletin, sürati, hakikatin, tazyiki, hukukun…

-Sert ünsüzle biten özel isimlerde meydana gelen yumuşama yazıda gösterilmez, telâffuzdan anlaşılır:

• Gemlik’e (okunuşu: gemliğe), Ahmet’i (okunuşu: ahmedi)…

-Yumuşama, tek heceli kelimelerde bazen görülse de genellikle yoktur:

• ip-e, suç-u, et-e, ak-ı, at-a, ok-u, aç-ı, tok-a, alt-ında, birik-en, acık-an, lig-in, org-um…
• cep>ceb-i, kap>kab-ı, çok>çoğ-u, taç>tac-ı, yurt>yurd-u…

Ayrıca bakınız ⇒ Ses Bilgisi

eğitim öğretim ile ilgili belgeler>konu anlatımlı dersler >Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar >ses bilgisi ile ilgili konu anlatımlar

YUMUŞAMAYA AYKIRILIK ÜNSÜZ YUMUŞAMASINA AYKIRILIK ÜNSÜZ YUMUŞAMASINA UYMAYAN KELİMELER ÖZELLİKLERİ (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)

Yumuşamaya aykırılık konusunu anlayabilme için önce yumuşamayı kısaca anlatmak gerekir:

Sert ünsüzlerden “pçtk” ile biten bir sözcükten sonra sesli harfle başlayan bir ek gelirse “p,b'ye - ç,c'ye - k,g veya ğ'ye - t,d 'ye dönüşerek yumuşama gerçekleşmiş olur. Buna YUMUŞAMA denir.

Örnekler:

Balık              balığın

Renk             rengi

Kitap              kitaba

Ağaç              ağacı

Kağıt              kağıdı

Bizim çocuk gerçekten başarılı.

Bizim çocuğun zekasına diyecek yok

Bu dolaptan üç kitap aldım.

Bu dolabın kapağı kırılmış.

Dört tane ekmek aldı.

Dört tane ekmeği ne yapacaksın?

Arabamız beyaz renkliydi.

Arabamızın rengi beyazdı.

Kelebekler çok hoşuma gidiyor.

Kelebeğin kanadı kırılmış.

Tam da istediğim gibi denk geldi.

Bizim dengimiz değilsin.

senet          senedin

tüfek            tüfeği

almak          almağa

borç             borcum

kalp             kalbi

kurt              kurdun

kepenk        kepengin

gelecekler   geleceğiz

ilaçım           ilacım

kanatı           kanadı

gözlüküm     gözlüğüm

ahenki          ahengi

cep-i>cebi

çok-u>çoğu

taç-ı>tacı

kap-ı>kabı

yurt-u>yurdu örnekler bu şekilde uzatılabilir.

YUMUŞAMAYA AYKIRILIK:

Gelelim yumuşamaya aykırılık, ünsüz yumuşamasına aykırılık, ünsüz yumuşamasına uymayan kelimeler konusuna:

Aşağıdaki 4 durumda yumuşama gerçekleşmez. O zaman yumuşaması gerekirken yumuşayamayan “pçtk” sert sessiz harfleri görürsek buna YUMUŞAMAYA AYKIRILIK denir.

1. Özel adlara gelen eklerin yazılışlarında yumuşama olmaz:

Özel adlar adı üstünde özel oldukları için harflerinde değişiklik yapılmaz ve aynen yazılır. Fakat okurken yumuşama yaptırılarak okunur.

Örnekler:

Ahmet-i > Ahmet’i (Ahmed’i şeklinde yumuşatarak yazılması gerekirmer Ahmet’i şeklinde yumuşama yapılmadan yazılmış. Ahmet’i şeklinde yazılır fakat Ahmed’i şeklinde okunur.)

Gemlik-e > Gemlik’e

Karabük’ün > Karabük’ün

Serap’ın>Serap’ın

Erdinç’e>Erdinç’e

2.Yabancı kökenli kelimelerda yumuşama olmaz:

Türkçeye girmiş bazı yabancı kelimelerde kurala göre yumuşama yapılması gerekirken yumuşama yapılmaz. Bu kelimeleri söylerken kulağımız alışık olduğu için ayırt edebiliriz.

Örnekler:

millet-e > millete (Bu kelimeyi “millede” şeklinde yazıp okursak kulağımıza yabancı gelir.)

tazyik-e > tazyike

hukuk-u > hukuku

sürat-i > sürati

kaset-i > kaseti

ahlakım

merakımı

anketin

sanatı

devletin

sürati

hakikatin

3.Tek heceli sözcüklerde genelde yumuşama olmaz:

Tek heceli kelimeler çoğunda anlam değiştiği için veya saçma bir kelime ortaya çıktığı için yumuşama(bilgi yelpazesi.com)  yapılmaz.

p-e, suç-u, et-e, ak-ı, at-a, ok-u, aç-ı, tok-a, alt-ında, birik-en, acık-an, lig-in, org-um...

Örnekler:

at-a > ata (“ada” diyemeyiz. Çünkü anlam değişiyor.)

ok-u > oku

ip-e > ipe (“ibe” diyemeyiz. Çünkü saçma bir kelime ortaya çıkıyor.)

suç-u > suçu

iç-e > içe

4.Türkçe kökenli olup da yumuşamaya aykırı olan bazı kelimeler:

Bazı Türkçe kelimelerde kulağımız ve ağzımız öyle alıştığı için yumuşama yapmamız gerekirken yumuşama yapmayız. Yine nasıl yazmamız gerektiğini kulağımız (tanıdık geliyor mu gelmiyor mu) bize söyler.

Örnekler:

Yanıt>yanıtı

Yarat>Yaratan

Anıt>anıtı

Arat>aratın

Kanıt>kanıtı

Gölet>göletin

Akaryakıt>akaryakıtı

Gözet>gözeten

Kuşat>kuşatıcı

Dinlet>dinletin

Diret>direten

Beklet>bekletince

AŞAĞIDAKİ VİDEOMUZU İZLEYEREK KONUYU DAHA İYİ KAVRAYABİLİRSİNİZ. YARARLI OLMASI DİLEĞİYLE

SES OLAYLARI, SES BİLGİSİ (ÖZET ANLATIM)

Ciğerlerden gelen havanın ses yolunda titreşiminin kulağın duyabildiği derecesine ses denir.

Ses, dilin en küçük birimidir. Konuşmamıza yarayan sesler, birer şekille gösterilir. Bu şekillere harf denir.

Türkçede sesler, ses yolundaki biçimlenişlerine göre ikiye ayrılır:

1. Ünlüler (Sesliler)

2. Ünsüzler (Sessizler)

ÜNLÜLERİN ÖZELLİKLERİ VE ÜNLÜLERDE UYUM

Ünlüler, ses yolunda bir engele uğramadan çıkan seslerdir. Bunlar tek başına okunur ve heceleri oluşturur. Türkçede 8 tane ünlü harf vardır: a, e, ı, i, o, ö, u, ü

Ünlüler, söyleniş özelliğine, dilin ve ses yolunun aldığı biçimlere göre değişik özellikler gösterir. Şimdi bu özellikleri aşağıdaki tabloda inceleyelim.

ÜNLÜ UYUMLARI

Türkçede 2 çeşit ünlü uyumu vardır:

1. BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU

Bu konuyu bilebilmemiz için öncelikler Ünlü Harflerden KALIN olan ünlüleri ve İNCE olan ünlüleri bilmemiz gerekir.

Kalın Ünlüler: a, ı, o, u ünlü harfleridir.

İnce Ünlüler:   e, i, ö, ü ünlü harfleridir.

Şimdi gelelim bu uyumun ne olduğuna. Bu uyumda kelimenin ünlü (sesli) harflerinin ya hepsi KALIN ÜNLÜ ya da hepsi İNCE ÜNLÜ olacak.

Bir de bu kural için kelimenin sadece ÜNLÜ HARFLERİNE bakılır.

Aşağıdaki örnekleri inceleyelim.

Ünlü harflerin altlarındaki "k" harfi kalın ünlü, "i" harfi ince ünlü demektir.

Örnekler:

Ağaçlık=> ünlü harflerinin hepsi kalındır. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYAR.

Çiçekçi=> ünlü harflerinin hepsi incedir. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYAR.

Domates=> ünlü harflerin hepsi ince veya kalın DEĞİL. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYMAZ.

Vücut=> ünlü harflerin hepsi ince veya kalın DEĞİL. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYMAZ.

İnsan=> ünlü harflerin hepsi ince veya kalın DEĞİL. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYMAZ.

Sürahi=> ünlü harflerin hepsi ince veya kalın DEĞİL. Öyleyse Büyük Ünlü Uyumuna UYMAZ.

Büyük Ünlü Uyumuyla İlgili Kurallar:

Öncelikle iki altın kuralımız var, bunları unutmayın:

1. ALTIN KURAL: Tek heceli kelimelerde (al, sat, gel, git, uç…) bu kurala bakılmaz. Büyük Ünlü Uyumu bu kelimelerde aranmaz. Çünkü sadece bir tane ünlü harf vardır.

2. ALTIN KURAL:Birleşik kelimelerde (Çanakkale, kuşburnu, ağaçkakan…) bu kurala bakılmaz. Büyük Ünlü Uyumu bu kelimelerde aranmaz. Çünkü birden çok kelime vardır.

Uyarı: “Uymadığı halde Türkçe olanlar” konusu kafanızı karıştırmasın. Kelimenin yabancı olup olmaması bizi ilgilendirmez. Bizim bilmemiz gereken kelimenin tüm ünlü harfleri kalın mı yoksa kelimenin tüm ünlü harfleri ince mi ona bakmaktır.

Örnekler:

Background => uyar

Where => uyar

Konkordans => uyar

Kalorifer => uymaz

Diğer Kurallar:

-Büyük ünlü uyumuna uymayan çok az Türkçe sözcük vardır.

Örnek: ana (anne),  alma (elma), kangı (hangi), karındaş (kardeş)

-Büyük ünlü uyumuna aykırı sözcükler genellikle yabancı kökenlidir.

Örnek: Silah, gazete, mevcut, insan

2. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU

Ünlülerin düzlük – yuvarlaklık, darlık – genişlik bakımından uygunluğudur. Bu kurala göre;

Türkçede düz ünlülerden (a, e, ı, i) sonra düz ünlüler (a, e, ı, i) gelir.

Yuvarlak ünlülerden (o, ö, u, ü) sonra ya düz-geniş ünlüler (a, e) ya da dar-yuvarlak ünlüler (u, ü) gelir.

Küçük ünlü uyumu aranırken heceler bir önceki heceye göre değerlendirilir.

do – ğal – lık

“doğallık” sözcüğünde, “yuvarlak”tan sonra “düz-geniş”, “düz-geniş”ten sonra “düz-dar” ünlü gelmiştir ve bu sözcük küçük ünlü uyumuna uyar.

ba – rış (düz, düz)

ke – sin – lik (düz, düz, düz)

ku – lak (yuvarlak, düz-geniş)

göz – lem (yuvarlak, düz-geniş)

zor – luk (yuvarlak, dar-yuvarlak)

Uyarı: Küçük ünlü uyumuna uymayan sözcükler, genellikle Türkçe değildir.

teknoloji, şoför, salon, horoz, patron

Türkçe olduğu halde küçük ünlü uyumuna uy-mayan sözcükler de vardır.

tavuk, çamur, armut, avuç, yağmur

3. ÜNLÜ DÜŞMESİ

İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcükler, ünlüyle başlayan bir ek aldığında ikinci hecesindeki dar ünlüsünü düşürür.

Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünlü düşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.

kar(ı)n – ı                     karnı

boy(u)n – um               boynum

keş(i)f – i                      keşfi

bur(u)n – u                  burnu

şeh(i)r – e                    şehre

as(ı)l -ı                         aslı

buy(u)r – un                buyrun

zih(i)n – im                  zihnim

gön(ü)l – üm               gönlüm

Uyarı: İkilemelerde ses düşmesi olayı olmaz.

burun buruna, omuz omuza, göğüs göğüse şehirden şehire, gönülden gönüle

İkinci hecesinde dar ünlü bulunan her sözcükte ve özel adlarda düşme olmaz.

seçim – e, yapıt – ın, biçim -i, durum – a

Emir’in arkadaşları ziyarete gelmiş.

Kitabını Ufuk’a verdim.

Bazı sözcükler türerken ünlü kaybına uğrar.

ay(ı)r -ı                        ayrı

sıy(ı)r – ıl – mak           sıyrılmak

çev(i)r – il – mek          çevrilmek

kav(u)r – ul – mak        kavrulmak

iler(i) – le – mek           ilerlemek

kok(u) – la – mak         koklamak

oy(u)n – a – mak          oynamak

uy(u) – ku                    uyku

İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcüklerle “olmak” ve “etmek” yardımcı eylemiyle bileşik eylem  (bilgi yelpazesi.net) oluşturulurken dar ünlü düşer.

sab(ı)r + etmek           sabretmek

kay(ı)t + olmak           kaydolmak

keş(i)f + etmek            keşfetmek

Bazı sözcüklerin birleşmesi sırasında ünlülerin düştüğü görülür.

kay(ı)n + ana              kaynana

cuma + (e)rtesi           cumartesi

kahv(e) + altı              kahvaltı

n(e) + için                   niçin

sütl(ü) + aş                 sütlaç

4. ÜNLÜ TÜREMESİ:

“-cık, -cik” eki alan bazı sözcüklerde ek ile sözcüğün arasında “a, e, ı, i” ünlülerinin türediği görülür.

Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünlü türemesi”nden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.

az – cık az(ı)cık

bir – cik bir(i)cik

genç – cik genc(e)cik

dar – cık dar(a)cık

ÜNSÜZLERİN ÖZELLİKLERİ VE ÜNSÜZLERDE UYUM

Ünsüzler, ses yolunda boğumlanarak çıkan seslerdir. Bunlar ünlülerle birleşmedikçe okunamaz. Türkçede 21 tane ünsüz harf vardır: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, I, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z

Şimdi ünsüzlerin özelliklerini aşağıdaki tabloda inceleyelim.

Uyarı: Türkçe bir sözcük “b, c, d, g” ünsüzleriyle bitmez. Yabancı dilden alınan sözcükler bu kurala uydurularak dilimizdeki yerini almıştır.

Yabancı dildeki durumu        Türkçedeki kullanımı

serab                                       serap

muhtaç                                   muhtaç

derd                                         dert

aheng                                      ahenk

Uyarı: Türkçe sözcüklerin “b, c, d, g” ünsüzleriyle bitmemesi kuralı, karışıklığa yol açmaması için bazı sözcüklerde uygulanmamıştır.

saç (baş derisini kaplayan kıllar)

sac (yassı demir çelik ürünü)

haç (Hıristiyanlığın sembolü)

hac (İslam’ın şartlarından biri)

Ses Olayları

SERTLEŞME, ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (SERTLEŞMESİ, UYUMU)

Sert ünsüzlerden biriyle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten bir sözcükten sonra yumuşak ünsüzle “c, d, g” başlayan bir ek gelirse ekin başındaki yumuşak ünsüzler “ç, t, k” şeklinde değişerek sertleşir.

Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünsüz benzeşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.

balık-cı            balıkçı

kitap-cı            kitapçı

sert-ce             sertçe

sınıf-da            sınıfta

uçak-dan         uçaktan

yürümüş-dü     yürümüştü

beklet-di          bekletti

1975’de           1975’te

seç-gin            seçkin

konuş-gan       konuşkan

YUMUŞAMA, ÜNSÜZ YUMUŞAMASI (DEĞİŞİMİ)

Sert ünsüzlerden “pçtk” ile biten bir sözcükten sonra sesli harfle başlayan bir ek gelirse “p,b'ye - ç,c'ye - k,g veya ğ'ye - t,d 'ye dönüşerek yumuşama gerçekleşmiş olur. Buna YUMUŞAMA denir.

Örnekler:

Balık              balığın

Renk             rengi

Kitap              kitaba

Ağaç              ağacı

Kağıt              kağıdı

Bizim çocuk gerçekten başarılı.

Bizim çocuğun zekasına diyecek yok

Bu dolaptan üç kitap aldım.

Bu dolabın kapağı kırılmış.

Dört tane ekmek aldı.

Dört tane ekmeği ne yapacaksın?

Arabamız beyaz renkliydi.

Arabamızın rengi beyazdı.

Kelebekler çok hoşuma gidiyor.

Kelebeğin kanadı kırılmış.

Tam da istediğim gibi denk geldi.

Bizim dengimiz değilsin.

senet          senedin

tüfek            tüfeği

almak          almağa

borç             borcum

kalp             kalbi

kurt              kurdun

kepenk        kepengin

gelecekler   geleceğiz

ilaçım           ilacım

kanatı           kanadı

gözlüküm     gözlüğüm

ahenki          ahengi

cep-i>cebi

çok-u>çoğu

taç-ı>tacı

kap-ı>kabı

yurt-u>yurdu örnekler bu şekilde uzatılabilir.

YUMUŞAMAYA AYKIRILIK:

Gelelim yumuşamaya aykırılık, ünsüz yumuşamasına aykırılık, ünsüz yumuşamasına uymayan kelimeler konusuna:

Aşağıdaki 4 durumda yumuşama gerçekleşmez. O zaman yumuşaması gerekirken yumuşayamayan “pçtk” sert sessiz harfleri görürsek buna YUMUŞAMAYA AYKIRILIK denir.

1. Özel adlara gelen eklerin yazılışlarında yumuşama olmaz:

Özel adlar adı üstünde özel oldukları için harflerinde değişiklik yapılmaz ve aynen yazılır. Fakat okurken yumuşama yaptırılarak okunur.

Örnekler:

Ahmet-i > Ahmet’i (Ahmed’i şeklinde yumuşatarak yazılması gerekirmer Ahmet’i şeklinde yumuşama yapılmadan yazılmış. Ahmet’i şeklinde yazılır fakat Ahmed’i şeklinde okunur.)

Gemlik-e > Gemlik’e

Karabük’ün > Karabük’ün

Serap’ın>Serap’ın

Erdinç’e>Erdinç’e

2.Yabancı kökenli kelimelerda yumuşama olmaz:

Türkçeye girmiş bazı yabancı kelimelerde kurala göre yumuşama yapılması gerekirken yumuşama yapılmaz. Bu kelimeleri söylerken kulağımız alışık olduğu için ayırt edebiliriz.

Örnekler:

millet-e > millete (Bu kelimeyi “millede” şeklinde yazıp okursak kulağımıza yabancı gelir.)

tazyik-e > tazyike

hukuk-u > hukuku

sürat-i > sürati

kaset-i > kaseti

ahlakım

merakımı

anketin

sanatı

devletin

sürati

hakikatin

3.Tek heceli sözcüklerde genelde yumuşama olmaz:

Tek heceli kelimeler çoğunda anlam değiştiği için veya saçma bir kelime ortaya çıktığı için yumuşama(bilgi yelpazesi.com)  yapılmaz.

p-e, suç-u, et-e, ak-ı, at-a, ok-u, aç-ı, tok-a, alt-ında, birik-en, acık-an, lig-in, org-um...

Örnekler:

at-a > ata (“ada” diyemeyiz. Çünkü anlam değişiyor.)

ok-u > oku

ip-e > ipe (“ibe” diyemeyiz. Çünkü saçma bir kelime ortaya çıkıyor.)

suç-u > suçu

iç-e > içe

4.Türkçe kökenli olup da yumuşamaya aykırı olan bazı kelimeler:

Bazı Türkçe kelimelerde kulağımız ve ağzımız öyle alıştığı için yumuşama yapmamız gerekirken yumuşama yapmayız. Yine nasıl yazmamız gerektiğini kulağımız (tanıdık geliyor mu gelmiyor mu) bize söyler.

Örnekler:

Yanıt>yanıtı

Yarat>Yaratan

Anıt>anıtı

Arat>aratın

Kanıt>kanıtı

Gölet>göletin

Akaryakıt>akaryakıtı

Gözet>gözeten

Kuşat>kuşatıcı

Dinlet>dinletin

Diret>direten

Beklet>bekletince

DÜŞME, SES DÜŞMESİ (HECE DÜŞMESİ)

a. Ünlü Düşmesi

İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcükler, ünlüyle başlayan bir ek aldığında ikinci hecesindeki dar ünlüsünü düşürür.

Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünlü düşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.

kar(ı)n – ı                     karnı

boy(u)n – um               boynum

keş(i)f – i                      keşfi

bur(u)n – u                  burnu

şeh(i)r – e                    şehre

as(ı)l -ı                         aslı

buy(u)r – un                buyrun

zih(i)n – im                  zihnim

gön(ü)l – üm               gönlüm

Uyarı: İkilemelerde ses düşmesi olayı olmaz.

burun buruna, omuz omuza, göğüs göğüse şehirden şehire, gönülden gönüle

İkinci hecesinde dar ünlü bulunan her sözcükte ve özel adlarda düşme olmaz.

seçim – e, yapıt – ın, biçim -i, durum – a

Emir’in arkadaşları ziyarete gelmiş.

Kitabını Ufuk’a verdim.

Bazı sözcükler türerken ünlü kaybına uğrar.

ay(ı)r -ı                        ayrı

sıy(ı)r – ıl – mak           sıyrılmak

çev(i)r – il – mek          çevrilmek

kav(u)r – ul – mak        kavrulmak

iler(i) – le – mek           ilerlemek

kok(u) – la – mak         koklamak

oy(u)n – a – mak          oynamak

uy(u) – ku                    uyku

İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcüklerle “olmak” ve “etmek” yardımcı eylemiyle bileşik eylem oluşturulurken dar ünlü düşer.

sab(ı)r + etmek           sabretmek

kay(ı)t + olmak           kaydolmak

keş(i)f + etmek            keşfetmek

Bazı sözcüklerin birleşmesi sırasında ünlülerin düştüğü görülür.

kay(ı)n + ana              kaynana

cuma + (e)rtesi           cumartesi

kahv(e) + altı              kahvaltı

n(e) + için                   niçin

sütl(ü) + aş                 sütlaç

b. Ünsüz Düşmesi

Genellikle “k” ünsüzüyle biten bazı sözcükler “cık, -cik, -cuk, -cük, cek, -cak″ eki aldığında “k” ünsüzü düşer.

Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünsüz düşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.

küçü(k) – cük   küçücük

küçü(k) -l        küçül-

büyü(k) – cek   büyücek

mini(k) – cik     minicik

alça(k) – çık     alçacık

alça(k) -l        alçal-

yükse(k) -l      yüksel-

seyre(k) -l       seyrel-

ufa(k) – l         ufal-

TÜREME, SES TÜREMESİ

a. Ünlü Türemesi:

“-cık, -cik” eki alan bazı sözcüklerde ek ile sözcüğün arasında “a, e, ı, i” ünlülerinin türediği görülür.

Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünlü türemesi”nden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.

az – cık az(ı)cık

bir – cik bir(i)cik

genç – cik genc(e)cik

dar – cık dar(a)cık

b. Ünsüz Türemesi

Bazı sözcüklerde, “olmak” veya “etmek” yardımcı eylemiyle bileşik eylem oluşturulduğunda ya da bu sözcüklere ünlü bir ek getirildiğinde ünsüz türemesi görülür.

Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünsüz türemesi”nden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.

af + etmek       af(f)etmek

his + etmek     his(s)etmek

zan + etmek    zan(n)etmek

ret + etmek     red(d)etmek

hal + olmak    hal(l)olmak

his – im            his(s)im

zan – nımca     zan(n)ımca

hat – iniz          hat(t)ınız

hak – ım           hak(k)ım

sır – ını             sır(r)ını

Uyarı: İki sessizin yan yana geldiği her sözcükte ünsüz türemesi olmayabilir.

süssüz, sessiz, hissiz…

hisse, madde, elli, belli…

yollar, ziller, sollamak, telli…

DARALMA, ÜNLÜ DARALMASI

Türkçede geniş ünlüyle (a,e) biten bir sözcük “-yor” eki aldığında o sözcüğün geniş ünlüsünü “ı, i, u, ü” ye çevirerek daraltır.

Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünlü daralma-sından sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.

bilm(e) – yor    bilm(i)yor

ist(e) – yor       ist(i)yor

izl(e) – yor       izl(i)yor

sızl(a) – yor      sızl(ı)yor

suçl(a) – yor    suçl(u)yor

gözl(e) – yor    gözl(ü)yor

durm(a) – yor  durm(u)yor

verm(e) – yor   verm(i)yor

Uyarı: Bazı kullanımlardaki iki ünsüz arasına giren yardımcı sesler ünlü daralmasını andırır. Bu kullanımlar ünlü daralması değildir.

biliyor, duruyor, geçiyor, bakıyor, atıyor, yanıyor, seziyor, vuruyor, üzüyor, yüzüyor

Uyarı: Türkçede “ye-, de-, ne” sözcüklerinin bazı kullanımlarında y  kaynaştırma ünsüzünden önceki geniş ünlüde daralma olur. Bunların dışındaki sözcüklerde “y” kaynaştırma ünsüzünden önceki geniş ünlüde daralma olmaz.

ye – y – ecek     yiyecek

ye – y – in         yiyin

de – y – ecek     diyecek

ne – y – e          niye

DOĞRU                     YANLIŞ

ağlayacak                   ağlıyacak

görmeyecek                 görmiyecek

hatırlayacaksın           hatırlıyacaksın

inanmayacağım          inanmıyacağım

yakalayamadık           yakalıyamadık

anmayacağım             anmıyacağım

ULAMA

Sözcüklerin sonundaki ünsüzlerin bir sonraki sözcüğün başındaki ünlülere ulanarak (bağlanarak)  (bilgi yelpazesi.net) okunmasıdır.

Aşağıdaki dizelerde, altı çizili bölümlerde ulama vardır.

Hep bülbül_öterdi bağımızda, bahçemizde

Ilık bir sonbahar_akşamında yüreğim_aşkınla dolu

Bir hayal_için sürdüm_atımı ufuklara

Yok_artık yaralı kalbimde sevgiden_eser

Kapından_ağır_ağır geçtim_ey güzel

Uyarı: Arasında noktalama işareti bulunan sözcüklerde ulama yoktur.

Polis, arabaları durdurdu.

Gençlik, insana her şeyi güzel gösterir.

Leyla’yı rüyamda gördüm, ağlıyordu.

BENZEŞME, DUDAK ÜNSÜZLERİNİN BENZEŞMESİ

Dudak ünsüzlerinden “b”, kendinden önceki “n”yi “m”ye dönüştürür.

Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “dudak ünsüzlerinin benzeşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.

sakla(n)baç     sakla(m)baç

dola(n)baç      dola(m)baç

te(n)bel            te(m)bel

pe(n)be            pe(m)be

a(n)bar            a(m)bar

ka(n)bur          ka(m)bur

ca(n)baz          ca(m)baz

ta(n)bur           ta(m)bur

Uyarı: Özel adlarda ve bileşik sözcüklerde dudak ünsüzleri benzeşmesi kuralı uygulanmaz.

İstanbul, Safranbolu… onbaşı, binbaşı, sonbahar, külhanbeyi, günbatımı…

KAYNAŞMA, KAYNAŞTIRMA ÜNSÜZLERİ (KORUYUCU ÜNSÜZLER)

Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana bulunmadığından, ünlüyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde sözcükle ek arasına “y, ş, s, n” kaynaştırma ünsüzlerinden biri girer.

Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin kaynaştırma ünsüzü eklendikten sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.

mağaza – a                  mağaza – y – a (durum ekinden önce)

anne – i                        anne – s – i (iyelik ekinden önce)

kedi – in                       kedi – n – in (tamlayan ekinden önce)

çanta – ı                       çanta – y – ı (durum ekinden önce)

yedi – er                       yedi – ş – er (üleştirme sıfatı ekinden önce)

kapının kolu – a           kapının kolu – n – a (iyelik ekinden sonra gelen durum ekinden önce)

Uyarı: Aşağıdaki sözcüklerde kaynaştırma ünsüzü yoktur.

beş – er

altmış – ar

yetmiş – er

senin kolun – a

Ünlüyle biten bir sözcüğe “idi, imiş, ise” ekeylemleri, “ile” sözcüğü ve “iken” bağ-fiil eki birleşik yazıldığı zaman araya “y” koruyucu ünsüzü girer ve bunların başındaki “i” sesleri düşer.

araba – y – (i) – di        arabaydı

yaya -y – (i) – mlş        yayaymış

burda – y – (i) – se        burdaysa

maşa -y – (i) – le          maşayla

işte – y – (i) – ken          işteyken

tatilde -y-(i)- di            tatildeydi

>>>TIKLAYIN<<<

“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<

“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<