Satranç Deyimleri

Beyaz oynar, üç hamlede mat eder.

Çözüm:

1. Va8!

“Ters köşeye yatıran” türden bir anahtar hamle! Vezirin siyah şahın yakınlarında kalmasını beklemez miyiz? Problemciler işte bunun gibi şaşırtıcı ve paradoksal hamleleri çok severler. Bu uzak köşede beyazın hedefi ne? Tehdit 2. Va6 ve 3. Vd3 mat; eğer 2…Şe4 oynarsa o zaman da 3. Ve6 mat (model mat). Şimdi başlıca iki varyant var:

1. 1…Ae∼ 2. Ve8+ Ae7 3. Vxe7 mat (model mat);
2. 1…Şxe2 2. Ve4+ Şd1 3. Af2 mat (model mat); 2…Şf1 3. Ad2 mat (model mat)

“b” varyantındaki mat pozisyonlarının benzerliği dikkatinizi çekmiştir. Hatta bunların birbirinin “ayna simetrisi” olduğu söylenebilir. Bunun gibi görsel olarak birbirinin aynı olan ama taşların farklı şekilde gruplanmasıyla ortaya çıkan matlara “eko” matlar denir. Eko matlar buradakine benzer şekilde ayna simetrisi veya öteleme simetrisi gösterebilir. Aşağıda öteleme simetrisi gösteren iki mat pozisyonu göreceksiniz:

Birinci diyagramdaki mat pozisyonunun aynısını ikinci diyagramda bir sıra yukarıya ötelenmiş olarak görüyoruz. İşte bunlar da eko matlar oluyor.

“Model mat” deyimi, tahtadaki bütün rütbeli beyaz taşların mat pozisyonunda görev aldığı ve siyah şahın etrafındaki karelerin birden fazla taş tarafından kontrol edilmediği matları ifade eder. “Model mat” hakkında daha fazla bilgi için Nisan yazımıza bakabilirsiniz.

Problemimizin kurgucusuna gelince İngiliz Godfrey Heathcote () yüzyıl sonu ve yüzyıl başlarının en yetenekli kurgucularından biri olarak kabul ediliyor. Hatta “yetenek” sözü biraz zayıf kalabilir, birçok otoriteye göre o bir “deha” idi. Özellikle model matları stratejik ögelerle birleştirmekte ustaydı. Bu ayki yazımızın örnek problemi yine ona ait:

Godfrey F. Heathcote

Norwich Mercury,

Birincilik Ödülü

Beyaz oynar, iki hamlede mat eder.

Önce kendiniz çözmeye çalışın, çözemezseniz buraya tıklayın.

Satranç köşesinde Nisan problemini doğru çözen 5 kişi TÜBİTAK popüler bilim kitaplarından hediye kazandı. Hediye kazanan okurlarımızın isimleri aşağıdaki listede koyu renk ile belirtildi.

• Emin Aslan
• Barış Koyuncu
• Mümtaz Ulaş Keskin
• Mustafa Doğmaz
• Atakan Burak Akkahve
• Enes Sağlam
• Emre Karabıyık
• Atakan Erdem
• Yunus Emre Ergün
• Mert İbrahim İşlerel
• Onur Şafakgül
• Arafat Haykır
• Yunus Emre Kandemir
• Melisa Özkan
• Efe Özbaşaran
• Ege Burak Seyitoğlu
• Emre Akharman

Sıra geldi sizin çözeceğiniz probleme yani ayın problemine:

Ferdinand Möller,

Beyaz oynar, üç hamlede mat eder.

Unutmayın: Satranç köşesinde ayın problemini doğru çözenler arasından kura ile belirlenecek 5 kişiye TÜBİTAK popüler bilim kitaplarından hediye ediyoruz. Kolay gelsin.

Bir ay sonra görüşmek üzere

Çözümünüzü göndermek içintıklayın.

A

Açarak şah: Bir taşın oynayarak, diğer bir taşın önünü açmak suretiyle şah çekmesi.

Ajurne: Turnuvada belirli bir zaman zarfında tamamlanamayıp başka bir güne bırakılan parti.

Açmaz: Yerinden kaldırılınca kendi Şah'ını rakibin atağına açık bırakan bir figür veya bir Piyon'un durumunu anlatan deyimdir.

Ağır figürler: Vezir ve Kale'ler.

Aktif satranç: Taraflara verilen toplam sürenin 30 dakika olduğu oyunlar.

Ayrık Er: Komşu düşey sütunlarında aynı renkten başka Piyon bulunmayan Piyon.

B

Bekleme hamlesi: Başlıca amacı oyun sırasını rakibe bırakmak olan hamle.

Blitz (Yıldırım): Taraflara genelde en çok 5 dakikanın verildiği hızlı oyun tarzı.

Boğmaca matı: Şah'ın kendi taşlarıyla sıkıştırılması sonucunda At'la yapılan mat.

C-Ç

Caissa ("Kaisa"): Mitolojide satranç ilahesi.

Çatal: Bir Piyon'un iki figüre karşı aynı anda hücumu.

Çifte şah: Bir taşın hareketiyle hem hareketlenen taşın hem de aynı taşın yolunu açması sayesinde başka bir taşın şah çekmesi durumu.
Çoban Matı: Oyunun ilk hamlelerinde Vezir ve Fil ile f7 ve f2 haneleri üzerinde yapılan mat.

D

Daimi şah: Sürekli şah veya devamlı şah. Şah'lardan birinin rakibin şahlarından doğru oynanması halinde kurtulamama durumu.

Değirmen: Açma şahı kullanarak kurulan taktik bir motif.

Değişme: Tarafların taş alıp vermeleri.

Diyagonal (çapraz): Yan yana ve aynı renkli kareler.

Duble Piyonlar: Üst üste piyonlar. Aynı renkte iki Piyonun bir düşey sütun üzerinde bulunması.

E

En Passant ("e.p" "Geçerken"): İlk karesinde bulunan bir Piyonun iki sürülmesi sonrası, yan yana pozisyon elde ettiği rakip Piyon tarafından alınabilmesi durumu. Bu hak ilk hamlede kullanılmazsa ilerleyen aşamalarda bir daha o durum için kullanılamaz.

Etüt: Taraflardan birinin koşulan şartlara göre oyunu kazanmak veya beraberliği sağlamak zorunda bulunduğu, dizili bir durumdur.

F

Feda: Belli bir amaç uğruna taraflardan birinin sahip olduğu materyalden vazgeçmesi.

Fianchetto: Filin büyük çapraz sütun üzerinden gelişmesi.

FM: Usta için kısaltma (FIDE Master).

FIDE: Federation International des Echecs=Uluslararası Satranç Federasyonu.

Figür: Taş, alet. Piyonlar haricindeki diğer taşlar için kullanılan ifade.

G

Gambit: Hızlı gelişim amacıyla er veya figür feda edilerek oynanan açılış.

Geçer Piyon: İlerleyişi rakip Piyon'larla engellenemeyen Piyon.

GM: Büyükusta için kısaltma (Grand Master).

H

Hafif figürler: Fil'ler ve At'lara verilen genel isim.

I

İsviçre Sistemi: Turnuvaların organizasyonu için bir sistem.

IM: Uluslararası usta için kısaltma (International Master).

J

J'adoube ("Jadub"): Herhangi bir taşı düzeltirken, oynama zorunluluğunda kalmamak için söylenen söz. Düzeltiyorum anlamına gelir.

K

Kalite: Kale ile hafif bir figür arasındaki kuvvet farkı. Bir hafif figürü rakibin Kale'siyle değişmeye kalite kazanmak denir.

Kanat: Satranç tahtası iki kanattan oluşur. Vezir'in bulunduğu yarıya Vezir kanadı, Şah'ın bulunduğu yarıya Şah kanadı denir.

Kombinezon: Hamle zorunluluğu içeren fikir yapılarına denir.

Kompansasyon: Feda edilen materyale karşı elde edilen girişim üstünlüğü.

Karşı hücum: Hücumu defanstaki tarafın hücumla yanıtlaması.

Konsültaston (Danışma) Partileri: Tarafların (veya yalnız bir tarafın) kişi tarafından oluşturulduğu oyunlara denir. Taraflar farklı yerlerde bulunurlar ve taşları hareket ettirme şansına sahiptirler.

Körleme: Tahtaya bakmadan, notasyon aracılığıyla oynanan oyun.

M

Manevra: Figürleri daha iyi konumlara getirebilmek veya rakip kampta bir takım zayıflıklar yaratmak amacıyla yapılan hamlelere denir.

Mat ağı: Şahın, açık bir yerde, mat tehlikesini içeren kuvvetli hücumlara uğramasıdır.

Merkez: d4, d5, e4, e5 karelerine verilen ad.

N

Notasyon: Bir oyunun, daha önceden belirlenmiş koordinat kurallarına göre yazılması.

P

Piyon: Er

Piyon zinciri: Bir çapraz sütun üzerinde aynı renkten birkaç piyonun sıralanmasıdır, c7, d6, e5, f4 gibi.

Problem: Taraflardan birinin mat ettiği kompozisyon.

S-Ş

Satır: Yatay

Satranç körlüğü: Açık, basit bir hamlenin oyuncunun gözünden kaçması.

Simultane: Çok masa gösterisi. Bir ustanın pek çok sayıda rakibe karşı aynı zamanda oynamasıdır.

Sütun: Dikey
Şah Çekme: Şahı tehdit etmek. Kiş çekme.

T

Taşlar: Şah, Vezir, Kale, Fil, At ve Piyon'ların tümünü kaplayan bir deyimdir.

Tempo: Bir tempo = bir hamle birimi. Tempo kaybı zaman kaybını ifade etmek için kullanılır.

V

Varyant: Sürdürüm veya devam yolu. Belli bir amacı güden hamle zinciri.

Y

Yarı açık hat: Üzerinde yalnız bir Piyon bulunan düşey sütun.

Z

Zayıf hane: Zayıf kare. Rakip figürlerin hücumu karşısında savunulması zor olan karelerdir. Genelde bu tür kareler piyon desteğinden de yoksundurlar.

Zeitnot (Zaman kıtlığı, Tzaytnot): Saatle oynanan oyunlarda zaman sıkışıklığını ifade için kullanılır.

Zugzwang (Almanca, tsugtsvang): Oyun sırasında bir hamle yapmak gerekliliğinin çekinilecek olduğu durumlara denilir.