Iyot Eksikliğinde Hangi Hastalık Görülür

Dünyada iyot eksikliği yaşayan 30 milyona yakın insan olduğunu ve bunun doğrudan beslenme ile ilişkili olduğunu biliyor musunuz?

İyot eksikliği durumunun kontrol altına alınması için beslenmeye dikkat edilmesi şart. Vücut için birçok önemli mekanizmada işlevi bulunan iyot, boyunda bulunan tiroid bezlerinin çalışmasında da etkili. İyotun vücutta eksik olması ile beyin ve sinir sisteminin gelişimi, vücut enerjisi ve tiroid hormonunun fonksiyonu gibi alanlar etkilenir. İyot eksikliği ayrıca önlenebilir zeka geriliğinin en önemli sebeplerinden biridir. İyotun yetersiz olması ile daha birçok hastalık görülebilir. Peki, iyot eksikliğinde hangi hastalık görülür?

İyot Eksikliğinde Hangi Hastalık Olur?

İyot eksikliği hastalıkları özellikle hamilelerde ve bebeklerde kalıcı sorunlar yaratabilir. İyot eksikliği nedeniyle ilk guatr hastalığı görülür. İyot eksikliği özellikle hamilelerde ölü doğuma ve düşüğe neden olabilir. Bunun yanında bu eksikliği yaşayan kişilerde odaklanma sorunları ve hiperaktivite de görülebilir. Bu eksikliğin sürekli yaşanması durumunda da tiroid kanseri görülme riski yüksek olur. Bunun yanı sıra ağızda kuruluk, kas ağrıları, tükürük üretiminde azalma ve hafızada zayıflık gibi sorunlar da yaşanabilir.

Tiroid sağlığını destekleyen, çocuklarda büyümeye yardımcı olan, cilt sağlığı ve beyin fonksiyonlarını koruyan ve kanserin önlenmesinde yardımcı olan iyot, eksik olduğu durumlarda şu hastalıklara neden olur:

• Regl düzensizliği
• Damar sertliği
• Düşük doğurganlık hızı
• Fibrokistik meme rahatsızlığı
• Kabızlık
• Kas güçsüzlüğü
• Kilo vermede zorluk
• Meme kanseri
• Saç dökülmesi

İyot Eksikliğini Önlemek İçin Neler Yapılmalıdır?

“İyot eksikliğinde hangi hastalık oluşur?” sorusu kadar iyot eksikliğini önlemek adına hangi önlemlerin alınması gerektiği de merak edilenler arasında. İyot eksikliğini önlemek adına yapılması gereken en önemli şey beslenme. Brokoli, ıspanak, kara lahana, karnabahar, soya fasulyesi, şalgam ve turp gibi besinler iyot eksikliği yaşayan kişiler tarafından tüketilmemeli. Bu besinler iyotun tiroid bezinde tutulmasını zorlaştırır ve guatr hastalığının oluşmasına neden olur. Toplumda görülen iyot eksikliğini gidermek adına normal tuz içerikleri iyotlu tuza çevrilmiştir. Bu nedenle mutfakta kullanılan normal tuzu iyotlu tuz ile değiştirmek günlük alınması gereken iyotu sağlamak adına yeterlidir. Ancak iyot ihtiyacını karşılamak adına fazla tuz tüketmemeye de özen gösterilmelidir.  

İyot Eksikliğinde Tüketilmesi Gereken Gıdalar

Tuzlu su balıkları zengin birer iyot deposudur. Bu balıklar mezgit, ton balığı ve derin deniz balıklarıdır. Balık ürünlerinin yanı sıra taze meyve ve sebze tüketimi de bu iyot bakımından gereklidir. Bu bakımdan gerekli olan gıdalar kabak, kuru erik, ıspanak, sarımsak, pazı, soya fasulyesi ve kuru fasulye olarak sıralanabilir. Yumurta, süt ve süt ürünleri de bu bakımdan zengin besin kaynaklarıdır. 1 kase yoğurt günlük alınması gereken iyotun %60’ını, 1 bardak süt %40’ını ve 1 yumurta da %20’sini karşılar.

İyot yetersizliği hastalıkları ile mücadelede uygulanmasını gerekenler bir diğer şey ise şöyle:

İyot eksikliğinin kontrol altına alınmasında iyotlu tuz kullanmak gerekli. Ancak iyotlu tuz ısı, nem ve ışıktan etkilenir. Bu nedenle kapaklı bir kapta, dolapta ve kuru bir ortamda muhafaza edilmelidir. Ayrıca yemeklere piştikten sonra ya da sofrada tuz eklenmelidir.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre dünya yüzünde 2 milyarı aşkın kişide iyot eksikliği var ve bunlardan 50 milyon kadarı beyin hasarı dahil ciddi semptomlarla karşılaşıyor. İyot eksikliğinden ötürü tiroidin büyümesine bildiğiniz gibi guatr deniyor. İyot eksikliğini önlemenin en iyi yolu, önce idrar testiyle iyot eksikliğinin saptanması ve ardından uygun beslenme destekleriyle ve besinlerle bu eksikliğin tamamlanması. 

Yapılan araştırmalar son 30 yıl içerisinde insanlarda iyot düzeylerinin yüzde 50 azaldığını gösteriyor. Çevresel toksinler ve yetersiz alım gibi nedenleri var bu azalmanın. Yapılan bir çalışmada test edilen 5, hastanın yüzde 90’dan fazlasınıda iyot eksikliği bulunması, yine WHO verilerine göre dünya nüfusunun yüzde 72’sinin iyot eksikliğinden etkilenmesi gerçekten korkutucu ve bu fark edilmeyen sorunun ciddiyetini gösteren rakamlar. 

Her ne kadar iyotlu tuz kullanımı bu eksiklik için bir önlem gibi görülüyorsa da bu maalesef çoğu zaman yeterli değil zira hava, ısı ve nemle temas eden iyotlu tuzun içerdiği iyot büyük ölçüde buharlaşıyor. Biz de iyotlu tuzdan yeterli iyot aldığımızı zannederken vücudumuz iyot eksikliği çekebilir. Üstelik günümüzde tuz tüketimini azaltma yönünde bir eğilimi olduğu için daha az tuzlu yiyoruz. Özetle iyotlu tuzdan yeterli iyot almak garanti olmayabilir. 

İyot eksikliği hipotiroidi başta olmak üzere, kolesterol düzeylerimde artış, endemik guatr, kısırlık, bebek ölümünde artış, fibrokistik meme hastalığı, damar sertliği ve meme kanseri için bir risk faktörü. Kanserin önlenmesinde kritik bir mineral olan iyot tüketimi ne yazık ki gerek doktorlar gerekse halk sağlığından sorumlu olanlar tarafından yeterince önemsenmeyen bir sorun olarak önümüzde duruyor. Dahası ekmeklere ilave eilen bromlu kimyasallar iyodun vücutta kullanılmasını bloke ediyor! Brom içeren kimyasallar tutuşmayı önleyici katkı maddeleri olarak şiltelerden, döşemelere ve giysilere kadar sayısız tüketim ürününde bulunuyor. İyot eksikliği problemi böcek öldürücüler, gıda katkıları gibi iyot emilimiyle etkileşen pekçok kimyasalın yaygın olarak kullanılması sonucunda bugünkü boyutlarına ulaştı. Günün birinde herkesin iyot noksanlığından etkilenmesi kaçınılmaz bir yazgıya dönüşebilir. 

Pekçok vücut bakım ve ev temizlik ürününde, hava kirliliğinde bulunan ksenoöstrojenler (östrojen hormonu benzeri kimyasal maddeler) vücudumuzu zehirlemenin yanı sıra hormon dengesizliğine ve östrojen baskınlığına katkıda bulunuyorlar. Östrojenin iyotla etkileştiği gerçeğini buna eklersek iyot eksikliği tablosunu daha iyi anlamış oluruz. 

1. Düşük iyot alımı
Dünyanın kimi bölgelerinde toprakta yeterli iyot bulunmuyor. İlaveten özellikle son yıllarda iklim değişikliği sonucu sel felaketleri oluşan bölgelerde topraktaki iyot minerali düzeyi giderek azalıyor. İyottan fakir toprakta yetişen bitkilerden ve onlarla beslenen hayvanlarda iyot miktarında düşme gözleniyor. İyot belirli besinlerde doğal olarak bulunsa da miktarı büyük ölçüde bu besinlerin yetiştiği topraktaki iyot miktarına bağlı. Nitekim bunun ilk farkına varıldığı İsviçre’de hamilelikten önce ve hamilelik sırasıda iyot desteği uygulanması zeka düzeyinde artış sağladığı gibi iyot eksikliğine bağlı yeni zeka geriliği olgularının sayısını da azaltmış. İyot öncelikle beslenmeyle alınıyor ama iyot desteğiyle de sağlanması mümkün. Özellikle deniz bitkileri ve deniz ürünleri iyottan zengin. Kuruyemiş, tohumlar, baklagiller, turp, şalgam, sarımsak ve soğan iyi birer iyot kaynağı ama yetiştikleri toprağın yeterli iyot içermesi şartıyla. 

2. Selenyum eksikliği
İyot eksikliği çoğu zaman selenyum eksikliği ile el ele giden bir durum. Selenyum da iyot gibi tiroid bezinin gereksinimi olan bir mineral. O da toprakta bulunuyor. Selenyum fazlası toksik olmakla birlikte yeterli alınması gereken bir mineral olarak iyodun kullanımında önem taşıyor zira selenyum düşükse tiroid bezi tiroid hormonları üretmek için daha çok çalışmak zorunda kalırken vücudumuz bu hormonları hücrelerin kullanacağı forma dönüştürmede zorlanıyor. Kısacası normal tiroid sağlığı için bu minerallerin ikisinin de yeterli düzeyle olması lazım. 

3. Hamilelik
Journal of Pediatrics dergisinde yer alan bir araştırma hamile kadınların yaklaşık üçte birinin iyot eksikliği olduğunu gösterirken hamile ve emziren kadınların sadece yüzde 15 kadarı iyot desteği alıyor. İyot eksikliği zihinsel ve bedensel gelişmeyi ciddi biçimde aksatan bir faktör. En az mikrogram iyot desteği önemli. Destek ve besinlerden kombine alımın ila 1, mikrogram arasında olması öneriliyor. 

4. Sigara
Sigara dumanı tiyosiyanat denen bir bileşik içeriyor. Tiyosiyanatın iyot alımını engelleyici etkileri var. Vücutta iyot transport mekanizmalarıyla rekabete girerek iyot düzeylerini düşürüyor. Sigara dumanındaki hidroksipiridin metabolitleri, nikeotin ve benzapirenler de tiroid işlevini bozuyor. Sigara ve dumanı (ikinci el sigara içiciliği) tiroid işlevini bozmanın yanı sıra tiroid hormonunun etkisini bloke edebiliyor.

5. Florür ve klorlu su 
Florürlü diş macunları florür içerirken musluk suyu klor içeriyor. Bunlarda brom gibi halojen grubu mineraller olup iyot emilimini engelliyorlar. Bazı antibiyotiklerde de halojen bulunuyor. Yapılan araştırmalar bunların kullanımının özellikle iyot eksikliği olan bölgelerde çocuklarda zihinsel performansı düşürdüğünü gösteriyor. 

6. Guatrojen Gıdalar
Brassica ailesinden (karnabahar, brokoli, kale, lahana, Brüksel lahanası) sebzelerin çiğ olarak yenmesi tiroid fonksiyonunun azaltabilir zira bunlar peroksidazı etkileyen guatrojen maddeler içerir. O nedenle bu çok faydalı sebzelerin çiğ değil, hafif buharda pişirilerek yenilmesi önerilir. İyot eksikliği olanlar için bu gıdaların çiğ tüketilmesi riskli olabilir. 

Deniz börülcesi gibi deniz kıyısı bitkileri zengin iyot kaynaklarıdır. Bir deniz yosunu türü olan kelp en yüksek iyot miktarına sahiptir. Süt ürünleri ve yumurta iyi birer iyot kaynağıdır. Sebze ve meyvelerin iyot içeriği yetiştikleri toprağa, sulamaya ve kullanılan gübreye göre değişkenlik gösterir.  

İyottan Zengin Besin Kaynaklarında Ortalama İyot Miktarları: 
Balık — gram: 99 mikrogram (%66)
Yaban mersini — 30 gram: 90 mikrogram (%60)
Yoğurt — 1 kase : 75 mikrogram (%50)
Patates — 1 orta boy : 60 mikrogram (%40)
Süt — 1 bardak: 56 mikrogram (%37)
Karides — gram: 35 mikrogram (%23)
Fasülye — yarım bardak : 32 mikrogram (%21)
Yumurta — 1 adet: 24 mikrogram (%16)
Kuru Siyah Erik — 5 adet: 13 mikrogram (%9)

2. Kanserden korunma – meme kanserinin önlenmesi: İyot, kanserli hücrelerin kendi kendini öldürmesi demek olan apoptoz (planlı hücre ölümü) teşvik eder. Mutasyona uğramış hücrelerin yok edilmesine yardımcı olurken sağlıklı hücrelere zarar vermez. İyottan zengin gıdaların meme tümörü gelişmesini baskıladığını gösteren kanıtlar vardır. Ayrıca Japonya gibi iyottan zengin beslenen ülkelerde kadınlar bol miktarda yosun ve deniz ürünü tükettiklerinden meme kanseri oranlarının düşük olması bu varsayımı desteklemektedir. 

3. Detoks özelliği: İyot vücuttan kurşun, civa gibi ağır metallerin ve başka biyolojik toksinlerin atılmasını sağlayabilir. İyodun meme bezlerinin sağlığı, midede yerleşen gastrit ve mide kanseri nedeni H. pylori bakterisine karşı antibakteriyel etki göstermesi, antioksidan etkileri gibi tiroid dışı birçok yararı vardır.

4. Bağışıklık: İyot bağışıklığı destekler. Serbest hidroksil radikallerini yakalar. Antioksidan aktiviteyi uyararak ve artırarak kanser ve kalp hastalığı gibi kronuk hastalıklara karşı korunmayı sağlar. Beyin hücrelerini, hücre zarındaki yağ asitlerine serbest radikallerin bağlanmasını önleyere onları oksitlenme hasarına karşı koruduğu gösterilmiştir.  

5. Cilt, saç ve diş sağlığı: Kuru, tahriş olmuş, pullanan ve enflamasyonlu bir cilt yapısı iyot eksikliğinin sık rastlanan bir belirtisidir. İyot parlak bir cilt, canlı saçlar ve sağlıklı dişler için önem taşıyan bir eser mineraldir. İyot eksikliği saç dökülmesi nedenidir. 

6. Büyüme ve Gelişme: Bebeklikte ve büyüme çağında yeterli iyot alınmaması veya hamilelerdeki iyot eksikliği önemli bir büyüme-gelişme geriliği nedenidir. İyot eksikliğinin aşırı olması kretinizm denen ağır bir gerilik tablosuna neden olur. Bu noksanlıkların önlenmesi için hamilelerde ve büyüme çağında iyot desteği önemli bir konudur. 

İyot kullunamıyla etkileşen pekçok faktör olduğundan, iyot alımının yanı sıra başka mikronütrientler (selenyum, vitamin A ve D, çinko, B vitaminleri ve omega-3 yağılarının noksanlığı), gıda alerjileri, gluten intoleransı ve soya gibi guatrojenik gıdalar iyodun vücutta kullanılmasını etkileyebilir. Ayrıca iyotun faydasını artırmak için bol egzersiz yapılması, stresin azaltılması, sauna ve Epsom tuzu içeren detoks banyoları faydalıdır. 

İyotu engelleyen florür, bromür ve klor gibi toksik halojenli bileşiklerin vücuttan atılması için iyot alımının yanı sıra yüksek doz C vitamini, rafine olmayan deniz tuzu, infrared sauna ile ter atılması tavsiye edilebilir.