Metrekare Nasıl Yazılır Tdk
nın ifadelerine getirilen ekler ise okunuş ve yazılış açısından doğru değildir. Matematik Yazımında Dikkat Edilmesi Gerekenler Virginia Commonwealth Üniversitesi Matematik Bölümü öğretim üyesi Richard Hammack’in açıklamaları, bu konuda hem aydınlatıcı hem de Türk diline de uyarlanabilecek özelliktedir: 1. Cümlelere matematiksel semboller yerine kelimelerle başlayın.1 Bunun sebebi, cümleler büyük harflerle başlar fakat matematiksel semboller büyük ve küçük harflere karşı duyarlıdır. Örneğin, x ve X sembolleri tamamen farklı anlamlar taşıyabilir. Bunları bir cümlenin başında kullanmak karmaşaya sebep olabilir. Aşağıda (× ile işaretlenmiş) kötü kullanım ve (X ile işaretlenmiş) iyi kullanım örnekleri verilmiştir: x 2 − x+2 = 0 denkleminin iki çözümü vardır. × X 2 − x+2 = 0 denkleminin iki çözümü vardır. × (ve anlamsızdır.) İkinci dereceden x 2 − x+2 = 0 denkleminin iki çözümü vardır. 2. Cümleler matematiksel bir sembol veya ifadeyle bitse bile her cümleyi nokta ile bitirin. Euler şu formülü ispatlamıştır: X∞ k=1 1 k s = Y p∈P 1 1− 1 p s × Euler şu formülü ispatlamıştır: X∞ k=1 1 k s = Y p∈P 1 1− 1 p s . X Matematiksel önermeler (denklemler vs.) özel semboller içeren cümlelerdir. Bu nedenle doğal noktalama işaretleri kullanılmalıdır. 3. Matematiksel sembolleri ve ifadeleri kelimeler ile birbirinden ayırın. Aksi hâlde, farklı ifadeler birleşip tek bir ifade gibi görünebilir. Aşağıdaki örnekleri anlaşılırlık açısından karşılaştırın. 1Bu kural, İngilizce için geçerlidir. Türkçede bunu yapmak her zaman mümkün olmayabilir. Bu cümlenin başına “mümkün oldukça” ifadesinin getirilmesi daha uygun olacaktır. Ücretsiz PDF sürümü Dolaylı İspat x 2 −1 = 0, x = 1 veya x = −1 olur. × x 2 −1 = 0 olur ve buradan x = 1 veya x = −1 bulunur. X Boş olan A ∩B, A ∪B kümesinden farklıdır. × Boş olan A ∩B kümesi, A ∪B kümesinden farklıdır. 4. Sembollerin yanlış kullanımından kaçının. Örneğin =, ≤, ⊆, ∈ ve benzeri semboller birer kelime değildir. Bunları matematiksel ifadeler için kullanmak uygun olsa da, farklı bağlamda kullanmak yersizdir. Bu iki küme = olduğu için biri diğerinin altkümesidir. × Bu iki küme eşit olduğu için biri diğerinin altkümesidir. X Boş küme her kümenin bir ⊆’sidir. × Boş küme her kümenin bir altkümesidir. X a tektir ve x tek ⇒ x 2 de tek olduğu için a 2 tektir. × a tektir ve her tek sayının karesi de tek olduğu için a 2 tektir. 5. Gereksiz sembol kullanmaktan kaçının. Matematik zaten yeterince karmaşıktır. Çamurlu suyu daha fazla bulandırmanın bir anlamı yoktur. Kardinalitesi negatif olan bir X kümesi yoktur. × Kardinalitesi negatif olan bir küme yoktur. 6. Birinci çoğul şahıs kullanın. Matematiksel metinlerde “ben” ve “sen” yerine “biz” kelimesini kullanmak daha yaygındır. Bu sanki aynı ortamda bulunan yazarın, okuyucuya ispatın detaylarını anlatmasına benzer. 7. Aktif cümleler kullanın. Bu sadece bir öneridir ancak aktif cümleler yazınızı daha canlı (ve daha kısa) bir hale getirir. x = 3 değeri, her iki tarafın 5 ile bölünmesinden elde edilmiştir. × Her iki tarafı 5 ile bölerek x = 3 buluruz. 8. Kullandığınız her yeni sembolü açıklayın. Bir ispatı yazarken, kullandığınız her yeni sembolün anlamını açıklamalısınız. Bunun yapılmaması; belirsizliğe, yanlış anlamaya ve hatalara yol açabilir. Örneğin, bir önceki satırda a ve b tanıtılmış olsun. İspatta kullanılabilecek bir cümlenin olası iki haline göz atalım. a kaynağı değiştir]
Eyüpsultan, Kemerburgaz turşusu ve Eyüpsultan güveci gibi tarihi lezzetlere de ev sahipliği yapmaktadır.[19]
Spor[değiştir XI. ULUSLARARASI BİLDİRİ KİTABI Ondokuz Mayıs Üniversitesi EKİM EDİTÖRLER Prof. Dr. Serkan ŞEN Dr. Öğr. Üyesi Mediha MANGIR SAMSUN, SAMSUN ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ XI. ULUSLARARASI DÜNYA DİLİ TÜRKÇE SEMPOZYUMU Bildiri metinlerinin içeriğinden yazarları sorumludur. Tüm hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz, aktarılamaz, çoğaltılamaz. Editörler: Prof. Dr. Serkan ŞEN Dr. Öğr. Üyesi Mediha MANGIR Takım Numarası: ISBN: Kapak Tasarımı: Özge ASLAN İletişim: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü SAMSUN Tel: () 19 19 (Dahili, ) E-posta : [email protected] Genel Ağ Adresi: seafoodplus.info Türk Dil Kurumu Yazım Kılavuzu’na Sayısal Terimler için Öneriler Dr. Öğrt. Üyesi Kürşat EFE1 Özet Beyin temelli bir algılama süreci sonucunda ortaya çıkan dinleme, konuşma, okuma ve yazma faaliyetleri fiziksel ve zihinsel bileşenlere sahip bir sürecin farklı boyutlarıdır. Okuma ve yazma sürecinde etkin rolü olan noktalama, cümle veya yan cümledeki türlü ögeleri birbirinden ayırmaya yarayan işaretlerdir. Noktalama; çeşitli duraklama veya soluklanmaları, doğru bir telaffuzda ifade edildiği gibi doğru miktarda veya oranda cümleler ve cümle parçacıkları arasında işaretleme sanatıdır. Gerek akademik içerikli yayınlarda gerekse ilk ve orta öğretim seviyesindeki yayınlarda sayısal bilimlerde özellikle matematik ve fizik alanlarındaki noktalama işaretlerinin kullanımı konusunda yeterince örnek ve açıklama bulunmamaktadır. Alana ait özel isimlerin ve terimlerin okunuşu ve kısaltmaların açılımı konusu bunlardan biridir. Alana özgü terimlerin yazımında Türk Dil Kurumu Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü, bu kaynakta yer almayan sözcüklerin yazımında ise ilgili bilim dalının sözlükleri esas alınmaktadır. Bilim dilinin ortak olması sebebiyle ortak terim ve kullanımlar mevcuttur. Yazım kılavuzunda sayısal bilimlerle ilgili terimlerle ilgili eksiklikler bulunmaktadır. Sayısal bilimlerdeki noktalama işaretlerinin kullanımı ile ilgili mevcut uluslararası temel birimlerin sadece sayısal içerikli sözlüklerde yer almaması gerektiğini aynı zamanda yazım kılavuzunda da gerekli açıklamalarla birlikte yer alması gerektiğini düşünmekteyiz. Yazım kılavuzu sadece Türk dili ile ilgili alan çalışması yapanların kılavuzu değildir; Türkçeyi kullanarak diğer alanlarda çalışanların da kılavuzudur. Kılavuz ve sözlükler bir milletin medeniyet seviyesini yansıtmaktadır. Bu sorun sadece orta öğretim seviyesinde değil yüksek öğretim seviyesindeki yayınlarda da kendini göstermektedir. Türkçe, eğitim ve bilim dili olabilecek yapıya ve zenginliğe sahiptir. Yazım kılavuzu elbette öncelikle sözel bilim metinleriyle ilgili olabilir lakin sayısal bilimlerin metinleri oluşturulurken de kullanılırken de yazmaya ve okumaya ihtiyaç duyulduğundan bu konudaki eksiklikler giderilmelidir. Bu çalışmada bu konudaki düşünce, tespit ve önerilerimizi ortaya koyacağız. Anahtar Sözcükler: Dil, yazım, noktalama, sayısal bilimler, terimler. Abstract Listening, speaking, reading and writing activities that result from a brain-based perception process are different dimensions of a process with physical and mental components. Punctuation, which has an active role in the process of reading and writing, are signs that distinguish between various elements in a sentence or a sub-sentence. Punctuation; it is the art of marking various pauses or breaths between sentences and sentence particles in the right amount or proportion, as expressed in a correct pronunciation. There are not enough examples and explanations about the use of punctuation marks in numerical sciences, especially in mathematics and physics, both in academic publications and in primary and secondary education publications. The reading of specific names and terms of the field and the opening of abbreviations is one of them. In the writing of the terms specific to the field, the Turkish Language Institution is based on the Main Dictionary of Science and Art Terms, and the dictionaries of the related disciplines are used in the writing of the words not included in this source. Because the language of science is common, there are common terms and uses. There are deficiencies in terms of numerical sciences in the spelling guide. We believe that the existing international basic units for the use of punctuation marks in the digital sciences should not only be included in the dictionaries with numerical content, but should also be included in the spelling guide with the 1Amasya Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Amasya/Türkiye. Elmek: [email protected] ORCID: seafoodplus.info necessary explanations. The spelling guide is not only a guide for field studies related to the Turkish language; It is also a guide for those who work in other fields using Turkish. Guides and dictionaries reflect the civilization level of a nation. This problem is manifested not only in secondary education but also in higher education publications. Turkish has the structure and richness that can be the language of education and science. The spelling guide may of course be primarily related to verbal science texts, however, deficiencies in this issue should be addressed as there is a need to write and read the texts of digital sciences. In this study, we will put forward our thoughts, findings and suggestions on this subject. Words: Language, spelling, punctuation, science, terms. 1. Giriş Konuşulan dil ifadelerini belirli kurallarla yazıya geçirme işi olan “yazım/imla” ölçünlü dilin ‘ortak yazma biçimi’dir. İmla, (yazım) Türkçe Sözlük’te “bir dilin belli kurallarla yazıya geçirilmesi” (TDK, )” olarak tanımlanan “imla, herhangi bir konuşma dilindeki sözcüklerin, mevcut alfabe dizgesine göre, nasıl yazılması gerektiğini belirleyen kurallardır (Eker, )”. Yazılı bir metinde anlamı veya duyguları daha doğru bir şekilde ifade etmek için kullanılan noktalama işaretleri cümlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere kullanılır (TDK, b). Noktalama işaretleri, bir yazılı metnin doğru bir şekilde anlaşılması için en önemli şekilsel ögelerdir. İnsanlar arasında en önemli iletişim aracı olan dil, insanların kendi duygu ve düşüncelerini başkalarına aktarmakta kullandıkları bir semboller sistemidir. Yazılı metinlerin doğru ve faydalı olması için yazım ve noktalama kurallarının doğru şekilde kullanılması gerekir. Yazım ve okunuşun doğru olması hem anlatımı hem de anlaşılmayı kolaylaştırmaktadır. Bunun için de yazım kurallarına dikkat edilmelidir. Sadece sözel bilimlerde ya da metinlerde değil sayısal bilimlerde yazım birlikteliğini sağlamak için ortak bir kaynağa başvurma konusunda da farklılıklar gözlenmektedir. Bu yazım kurallarının da bilim dallarına ve ders kitaplarına göre farklılıklar içermemesi gerekmektedir. “Yazıda noktalamaya gereken önemin verilmemesi, kılavuz kitaplarda noktalama kurallarının mantığının verilmemesi, kılavuz kitaplarda noktalama yanlışları yapılması, noktalama kurallarını takip eden ve bu kuralların pekiştirilmesini sağlayacak olan örneklerin özensiz seçilmesi, kılavuz kitaplarda bir noktalama işareti için verilen örnek içinde geçen öbür noktalama işaretlerinin yanlış kullanılması, kuralları pekiştirecek örnekler içinde noktalama yanlışlarının yapılması, yazanların noktalama kurallarını bilmemesi, önemsememesi, noktalamanın yalnızca imtihanlarda çıkacak soruları yapabilmek için öğretilmesi ve öğrenenlerce de sadece bu amaçla öğrenilmesi, aynı eser içinde noktalama işaretlerinin yerleştirilmesinde tutarsız davranılması, bir noktalama işareti yerine başka bir işaret kullanılması, gereksiz noktalama işareti kullanılması.” (Atasoy, ). Kimya ve Fizik gibi bilim dallarında çeşitli periyodik tablolar (çizelgeler) mevcuttur. Bunlar belirli ölçülere bağlı olarak dizilen birimlerin sembollerinden oluşmaktadır. Uluslararası ölçülere göre hazırlanan kuramsal nitelikte bir göstergeler bütünüdür. Ölçü birimlerinin sembolleri (System of Units= SI) bilimsel bir dil haline gelmiştir ve tüm dünyada aynı şekilde kabul görmektedir. Dünyanın çoğunda Uluslararası Birimler Sistemi (SI) tarafından standart hale getirilen metrik ölçü sistemi kullanılmaktadır. İngiliz ölçü birimleri, İngiltere’de yılında resmî olarak yerini metrik sisteme bırakmıştır. Ancak halen günlük yaşantıda eski ölçü birimlerinin aynen kullanıldığı gözlenmektedir. İngiliz ölçü birimleri Amerikan ölçü sistemine de temel teşkil etmiştir. Türkiye’de metrik sistem kullanılmaktadır. Uluslararası Birimler Sistemi (SI) tarafından tanımlanmış olan yedi temel birimden biri uzunluk birimi metredir. Sembolü ‘‘m’’ ile gösterilir. SI tarafından türetilen ölçüm birimlerin adları küçük harflerle yazılır. Kişilerle ilişkilendirilen birim adlarının birim sembolleri daima bir büyük harfle başlar (örn, Watt sembolü W olurken, metre m ile gösterilir.) Litre (L) bu uygulamanın dışındadır. Sembollerin doğru yazılması çok önemlidir. Küçük harf olunca başka, büyük harf olunca başka birim anlamına gelebilir. Örneğin, Megagram sembolü: Mg, Miligram Sembolü: mg İngiliz sisteminde ise büyük harf, küçük harf kuralı yoktur (Ocak, ). Sayılar, bazı kesir ve bölme işlemlerinin yazımı ve okunuşu ile ilgili açıklamalara kılavuzda rastlarken sayısal birim, sembol, formül, denklem, kavram, terim, kanun, teori, kesir, para, kur, oran bazı istatistiksel ifadelerin yazımı ve okunuşuna dair açıklamalar bulunmamaktadır. Simgelerin yazımı ve okunuşu ile ilgili Yazım Kılavuzu’nda iki madde yazılmıştır (bk. TDK, ). Sayısal alanlara ait özel isim, terim, simge, noktalama işareti için alan uzmanlarının alanla ilgili hazırladıkları kitaplarda yer alan açıklamalar dışında alana özgü terimlerin yazımında TDK Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü kullanılmaktadır. Lakin bu sözlük temel kaynak olarak güncelliğini korumamaktadır ve yeterli bilgi ve açıklamalara sahip değildir. Bu kaynakta yer almayan sözcüklerin yazımında ise ilgili bilim dalının sözlükleri esas alınmaktadır. Bu durumda özellikle sayısal alanlara ait özel ifadelerin yazılışı ve okunuşunda farklılıklar ortaya çıkmakta, hatalar yapılmaktadır. Bir disiplindeki yazım ve noktalama gelenekleri esas alındığı, kendi disiplini içinde değerlendirildiği, uluslararası kabul gören kurallarla Türk dilinin kullanım kuralları birleştirildiği, buna yönelik bilgi ve açıklamaların yer aldığı temel başvuru kaynağına ihtiyaç duyulmaktadır. 2. Yöntem Çalışmada Yazım Kılavuzu yanında Matematik, Fizik, Kimya gibi bilim dallarının bilimsel kitapları, ders kitapları ve sözlükleri üzerinde doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. 3. Evren Ve Örneklem Araştırmanın evreni, bazı sayısal terim ve ifadelerin okunuşları ve yazılışlarını kapsamaktadır. Araştırmanın örneklemi ise Matematik, Fizik, Kimya gibi bilim dallarının bilimsel kitaplarında, ders kitaplarında ve sözlüklerinde yer alan terim ifadelerden oluşmaktadır. 4. Bulgular Ve Yorumlar TDK Yazım Kılavuzu’ndaki Kural ve Açıklamalar Noktalama İşaretleri2 Duygu ve düşünceleri daha açık ifade etmek, cümlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere noktalama işaretleri kullanılır. Noktalama işaretlerinden nokta, virgül, noktalı virgül, iki nokta, üç nokta, soru, ünlem, tırnak, ayraç ve kesme işaretleri ait oldukları kelimelere bitişik olarak yazılır ve kesme dışındaki işaretlerden sonra bir harf boşluğu ara verilir (TDK, ). Nokta (.) * Dört ve dörtten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur: , , vb. (TDK, ). * Matematikte çarpma işareti yerine kullanılır: =20, =72 vb. (TDK, ). Virgül (,) * Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için kullanılır: 38,6 (otuz sekiz tam, onda altı), 0,45 (sıfır tam, yüzde kırk beş) (TDK, ). 2yay ayraç ( ) ve köşeli ayraç ( [ ] ) ile ilgili maddelerde TDK Yazım Kılavuzu’nda sayısal terimler veya ifadelerle ilgili herhangi bir açıklama bulunmamaktadır. İki nokta (:) * Matematikte bölme işareti olarak kullanılır: =7, =50 vb. (TDK, ). Kısa Çizgi (-) * Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır: =30 (TDK, ). * Sıfırdan küçük değerleri göstermek için kullanılır: -2 °C (TDK, ). Eğik Çizgi (/) * Matematikte bölme işareti olarak kullanılır: 70/2=35 (TDK, ). * Fizik, matematik vb. alanlarda birimler arası orantıları gösterirken eğik çizgi araya boşluk konulmadan kullanılır: g/sn (gram/saniye) (TDK, ). Ölçü Birimleri Ölçü birimlerinin uluslararası kısaltmaları kullanılır: m(metre), mm (milimetre), cm (santimetre), km (kilometre), g (gram), kg (kilogram), l (litre), h l (heko-litre), mg (miligram), m² (metrekare), cm² (santimetrekare) vb. Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu esas alınır: cm’yi, kg’dan, mm’den, seafoodplus.info Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin veya üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır: seafoodplus.info, seafoodplus.info, seafoodplus.info; cm³e (santimetreküpe), m²ye (metrekareye), 64ten (altı üssü dörtten) vb. (TDK, ). Simgeler 1. Elementlerin simgeleri, uluslararası biçimleriyle kullanılır: C (karbon), Ca (kalsiyum), Fe (demir) vb. 2. Ekler elementlerin simgelerine değil adlarına getirilir: Au’ya değil altına, Fe’ye değil demire vb. (TDK, ). Uluslararası Birimler Sistemine Dair Yönetmeliğe Göre Bazı Temel Ölçü Birimleri 3 Madde 3- Uluslararası birimler sisteminin (Le Système International d’Unités) kısaca (SI) temel ölçü birimleri şunlardır: a) Uzunluk temel birimi, “metre”; sembolü, “m”, b) Kütle temel birimi, “kilogram”; sembolü, “kg”, c) Zaman temel birimi, “saniye”; sembolü, “s”, d) Elektrik akım şiddeti temel birimi, “amper”; sembolü, “A”, e) Termodinamik sıcaklık temel birimi, “kelvin”; sembolü, “°K”, f) Işık şiddeti temel birimi, “kandela”; sembolü, “cd”, g) Madde miktarı birimi, “mol (mole)”; sembolü, “mol”, 3 Resmî Gazete Tarihi: Resmî Gazete Sayısı: Madde Kuvvet, bir cismin üzerine tesir eden bileşke kuvvet olup o cismin momentumuna eşit; sembolü, (F) birimi Newton (kısaca “N”) dur. 1 N, 1 kg’lık bir kütleye 1 m/s2 lik ivme veren kuvvettir. Madde İş birimi jul (joui) ‘dur. 1 jul, uygulama noktası kuvvet doğrultusunda 1 m haraket eden 1 N’luk bir kuvvetin yaptığı iş olup sembolü, W (A) ve kısaca (J) ile gösterilir. (1 J= 1 N.m = 1 W. s) dır. Madde Güç birimi, watt’tir kısaca (W) ile gösterilir. Watt,1 saniyede 1 jullük iş sağlayan güçtür. 1 Kilowatt kW 1 W. Madde Gerilim birimi volt’tur ve kısaca (V) ile gösterilir. Volt, 1 amperlik sabit akım taşıyan bir iletkenin iki ucu arasında 1 watlik güç sağlayan potansiyel farkıdır. Madde Termodinamik sıcaklık birimi kelvin derecesidir ve kısaca (°K) ile gösterilir. Kelvin derecesi, suyun üçüzlü noktasının termodinamik ısısının 1/,15 idir. Uygulamada kelvin derecesine eşit olarak santigrat (Celsius) derecesi (°C) de kullanılır. Ancak, celsius eşelinin sıfır noktası , 15 °K dir. Madde Nükleer aktivite birimi küri (curi) dir ve kısaca (Ci) ile gösterilir. Küri, saniyede parçalanma sayısı 3,7x olan bir radyo aktif elemanın nükleer aktivitesidir. Nükleer aktivitesi 1 küri olan radyumun kütlesi çok yaklaşık olarak 1 gramdır (RG Sayı ). Element Simgelerinin Yazılışları Element, kimyasal çözümleme yoluyla ayrıştırılamayan ya da bireşimle elde edilemeyen madde anlamına gelmektedir. Her elemente ait bir ya da iki harften oluşan simgelerin uluslararası geçerliliği bulunmaktadır. Her element, bir ya da iki harften oluşan bir simgeyle ifade edilir ve bu simgenin ilk harfi her zaman büyük yazılır. Elementlerin yazılışında sadece birinci harf büyük yazılır: Co: Kobalt’ın simgesi. Simgelerde sıklıkla, elementin İngilizce adının ilk harfi kullanılır: H (Hidrojen: Hydrogen), C (Karbon: Carbon), N (Azot: Nitrogen)… Eğer elementin baş harfiyle simgelenen başka bir element varsa, bu elementin simgesinde baş harfin yanına, İngilizce adının ikinci harfi de eklenir: He (Helyum, Helium), Ca (Kalsiyum: Calcium), Ne (Neon: Neon)… Eğer elementin İngilizce adının ilk 2 harfi, bir diğer elementle aynıysa, simgesinde baş harfin yanına, bu kez baş harften sonraki ilk ortak olmayan sessiz harf getirilir: Cl (Klor: Chlorine) ve Cr (Krom: Chromium)… Bazı elementlerin simgelerinde de, bu elementlerin Latince ya da eski dillerdeki adları temel alınmıştır. Bu 11 elementin simgeleri ve adları şöyledir: Na (Sodyum: Natrium), K (Potasyum: Kalium), Fe (Demir: Ferrum), Cu (Bakır: Cuprum), Ag (Gümüş: Argentum), Sn (Kalay: Stannum)… (Şahin, ). Bazı Sayısal İfadelerin Yazılış ve Okunuşlarındaki Sorunlar ve Bunlara Çözüm Önerileri Bilim Dallarındaki Ortak Terimlerin Kullanılışı ve Yazılışı Kimya, Fizik gibi bilim dallarında metin içerisinde simge kullanılmaz. Formüllerde, işlemlerde, çözümlemelerde kısaltmayı göstermek için simgeler kullanılır. Birimlerin simgeleri kesindir. Kişisel isteğe ya da başka dillere çeviri sırasında değiştirilemez. 1. Birimler yalnız tekil olarak kullanılır, çoğul şekilleri hiç kullanılmaz. Örneğin: 10" F= 1 jU
nest...
XI. ULUSLARARASI BİLDİRİ KİTABI Ondokuz Mayıs Üniversitesi EKİM EDİTÖRLER Prof. Dr. Serkan ŞEN Dr. Öğr. Üyesi Mediha MANGIR SAMSUN, SAMSUN ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ XI. ULUSLARARASI DÜNYA DİLİ TÜRKÇE SEMPOZYUMU Bildiri metinlerinin içeriğinden yazarları sorumludur. Tüm hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz, aktarılamaz, çoğaltılamaz. Editörler: Prof. Dr. Serkan ŞEN Dr. Öğr. Üyesi Mediha MANGIR Takım Numarası: ISBN: Kapak Tasarımı: Özge ASLAN İletişim: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü SAMSUN Tel: () 19 19 (Dahili, ) E-posta : [email protected] Genel Ağ Adresi: seafoodplus.info Türk Dil Kurumu Yazım Kılavuzu’na Sayısal Terimler için Öneriler Dr. Öğrt. Üyesi Kürşat EFE1 Özet Beyin temelli bir algılama süreci sonucunda ortaya çıkan dinleme, konuşma, okuma ve yazma faaliyetleri fiziksel ve zihinsel bileşenlere sahip bir sürecin farklı boyutlarıdır. Okuma ve yazma sürecinde etkin rolü olan noktalama, cümle veya yan cümledeki türlü ögeleri birbirinden ayırmaya yarayan işaretlerdir. Noktalama; çeşitli duraklama veya soluklanmaları, doğru bir telaffuzda ifade edildiği gibi doğru miktarda veya oranda cümleler ve cümle parçacıkları arasında işaretleme sanatıdır. Gerek akademik içerikli yayınlarda gerekse ilk ve orta öğretim seviyesindeki yayınlarda sayısal bilimlerde özellikle matematik ve fizik alanlarındaki noktalama işaretlerinin kullanımı konusunda yeterince örnek ve açıklama bulunmamaktadır. Alana ait özel isimlerin ve terimlerin okunuşu ve kısaltmaların açılımı konusu bunlardan biridir. Alana özgü terimlerin yazımında Türk Dil Kurumu Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü, bu kaynakta yer almayan sözcüklerin yazımında ise ilgili bilim dalının sözlükleri esas alınmaktadır. Bilim dilinin ortak olması sebebiyle ortak terim ve kullanımlar mevcuttur. Yazım kılavuzunda sayısal bilimlerle ilgili terimlerle ilgili eksiklikler bulunmaktadır. Sayısal bilimlerdeki noktalama işaretlerinin kullanımı ile ilgili mevcut uluslararası temel birimlerin sadece sayısal içerikli sözlüklerde yer almaması gerektiğini aynı zamanda yazım kılavuzunda da gerekli açıklamalarla birlikte yer alması gerektiğini düşünmekteyiz. Yazım kılavuzu sadece Türk dili ile ilgili alan çalışması yapanların kılavuzu değildir; Türkçeyi kullanarak diğer alanlarda çalışanların da kılavuzudur. Kılavuz ve sözlükler bir milletin medeniyet seviyesini yansıtmaktadır. Bu sorun sadece orta öğretim seviyesinde değil yüksek öğretim seviyesindeki yayınlarda da kendini göstermektedir. Türkçe, eğitim ve bilim dili olabilecek yapıya ve zenginliğe sahiptir. Yazım kılavuzu elbette öncelikle sözel bilim metinleriyle ilgili olabilir lakin sayısal bilimlerin metinleri oluşturulurken de kullanılırken de yazmaya ve okumaya ihtiyaç duyulduğundan bu konudaki eksiklikler giderilmelidir. Bu çalışmada bu konudaki düşünce, tespit ve önerilerimizi ortaya koyacağız. Anahtar Sözcükler: Dil, yazım, noktalama, sayısal bilimler, terimler. Abstract Listening, speaking, reading and writing activities that result from a brain-based perception process are different dimensions of a process with physical and mental components. Punctuation, which has an active role in the process of reading and writing, are signs that distinguish between various elements in a sentence or a sub-sentence. Punctuation; it is the art of marking various pauses or breaths between sentences and sentence particles in the right amount or proportion, as expressed in a correct pronunciation. There are not enough examples and explanations about the use of punctuation marks in numerical sciences, especially in mathematics and physics, both in academic publications and in primary and secondary education publications. The reading of specific names and terms of the field and the opening of abbreviations is one of them. In the writing of the terms specific to the field, the Turkish Language Institution is based on the Main Dictionary of Science and Art Terms, and the dictionaries of the related disciplines are used in the writing of the words not included in this source. Because the language of science is common, there are common terms and uses. There are deficiencies in terms of numerical sciences in the spelling guide. We believe that the existing international basic units for the use of punctuation marks in the digital sciences should not only be included in the dictionaries with numerical content, but should also be included in the spelling guide with the 1Amasya Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Amasya/Türkiye. Elmek: [email protected] ORCID: seafoodplus.info necessary explanations. The spelling guide is not only a guide for field studies related to the Turkish language; It is also a guide for those who work in other fields using Turkish. Guides and dictionaries reflect the civilization level of a nation. This problem is manifested not only in secondary education but also in higher education publications. Turkish has the structure and richness that can be the language of education and science. The spelling guide may of course be primarily related to verbal science texts, however, deficiencies in this issue should be addressed as there is a need to write and read the texts of digital sciences. In this study, we will put forward our thoughts, findings and suggestions on this subject. Words: Language, spelling, punctuation, science, terms. 1. Giriş Konuşulan dil ifadelerini belirli kurallarla yazıya geçirme işi olan “yazım/imla” ölçünlü dilin ‘ortak yazma biçimi’dir. İmla, (yazım) Türkçe Sözlük’te “bir dilin belli kurallarla yazıya geçirilmesi” (TDK, )” olarak tanımlanan “imla, herhangi bir konuşma dilindeki sözcüklerin, mevcut alfabe dizgesine göre, nasıl yazılması gerektiğini belirleyen kurallardır (Eker, )”. Yazılı bir metinde anlamı veya duyguları daha doğru bir şekilde ifade etmek için kullanılan noktalama işaretleri cümlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere kullanılır (TDK, b). Noktalama işaretleri, bir yazılı metnin doğru bir şekilde anlaşılması için en önemli şekilsel ögelerdir. İnsanlar arasında en önemli iletişim aracı olan dil, insanların kendi duygu ve düşüncelerini başkalarına aktarmakta kullandıkları bir semboller sistemidir. Yazılı metinlerin doğru ve faydalı olması için yazım ve noktalama kurallarının doğru şekilde kullanılması gerekir. Yazım ve okunuşun doğru olması hem anlatımı hem de anlaşılmayı kolaylaştırmaktadır. Bunun için de yazım kurallarına dikkat edilmelidir. Sadece sözel bilimlerde ya da metinlerde değil sayısal bilimlerde yazım birlikteliğini sağlamak için ortak bir kaynağa başvurma konusunda da farklılıklar gözlenmektedir. Bu yazım kurallarının da bilim dallarına ve ders kitaplarına göre farklılıklar içermemesi gerekmektedir. “Yazıda noktalamaya gereken önemin verilmemesi, kılavuz kitaplarda noktalama kurallarının mantığının verilmemesi, kılavuz kitaplarda noktalama yanlışları yapılması, noktalama kurallarını takip eden ve bu kuralların pekiştirilmesini sağlayacak olan örneklerin özensiz seçilmesi, kılavuz kitaplarda bir noktalama işareti için verilen örnek içinde geçen öbür noktalama işaretlerinin yanlış kullanılması, kuralları pekiştirecek örnekler içinde noktalama yanlışlarının yapılması, yazanların noktalama kurallarını bilmemesi, önemsememesi, noktalamanın yalnızca imtihanlarda çıkacak soruları yapabilmek için öğretilmesi ve öğrenenlerce de sadece bu amaçla öğrenilmesi, aynı eser içinde noktalama işaretlerinin yerleştirilmesinde tutarsız davranılması, bir noktalama işareti yerine başka bir işaret kullanılması, gereksiz noktalama işareti kullanılması.” (Atasoy, ). Kimya ve Fizik gibi bilim dallarında çeşitli periyodik tablolar (çizelgeler) mevcuttur. Bunlar belirli ölçülere bağlı olarak dizilen birimlerin sembollerinden oluşmaktadır. Uluslararası ölçülere göre hazırlanan kuramsal nitelikte bir göstergeler bütünüdür. Ölçü birimlerinin sembolleri (System of Units= SI) bilimsel bir dil haline gelmiştir ve tüm dünyada aynı şekilde kabul görmektedir. Dünyanın çoğunda Uluslararası Birimler Sistemi (SI) tarafından standart hale getirilen metrik ölçü sistemi kullanılmaktadır. İngiliz ölçü birimleri, İngiltere’de yılında resmî olarak yerini metrik sisteme bırakmıştır. Ancak halen günlük yaşantıda eski ölçü birimlerinin aynen kullanıldığı gözlenmektedir. İngiliz ölçü birimleri Amerikan ölçü sistemine de temel teşkil etmiştir. Türkiye’de metrik sistem kullanılmaktadır. Uluslararası Birimler Sistemi (SI) tarafından tanımlanmış olan yedi temel birimden biri uzunluk birimi metredir. Sembolü ‘‘m’’ ile gösterilir. SI tarafından türetilen ölçüm birimlerin adları küçük harflerle yazılır. Kişilerle ilişkilendirilen birim adlarının birim sembolleri daima bir büyük harfle başlar (örn, Watt sembolü W olurken, metre m ile gösterilir.) Litre (L) bu uygulamanın dışındadır. Sembollerin doğru yazılması çok önemlidir. Küçük harf olunca başka, büyük harf olunca başka birim anlamına gelebilir. Örneğin, Megagram sembolü: Mg, Miligram Sembolü: mg İngiliz sisteminde ise büyük harf, küçük harf kuralı yoktur (Ocak, ). Sayılar, bazı kesir ve bölme işlemlerinin yazımı ve okunuşu ile ilgili açıklamalara kılavuzda rastlarken sayısal birim, sembol, formül, denklem, kavram, terim, kanun, teori, kesir, para, kur, oran bazı istatistiksel ifadelerin yazımı ve okunuşuna dair açıklamalar bulunmamaktadır. Simgelerin yazımı ve okunuşu ile ilgili Yazım Kılavuzu’nda iki madde yazılmıştır (bk. TDK, ). Sayısal alanlara ait özel isim, terim, simge, noktalama işareti için alan uzmanlarının alanla ilgili hazırladıkları kitaplarda yer alan açıklamalar dışında alana özgü terimlerin yazımında TDK Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü kullanılmaktadır. Lakin bu sözlük temel kaynak olarak güncelliğini korumamaktadır ve yeterli bilgi ve açıklamalara sahip değildir. Bu kaynakta yer almayan sözcüklerin yazımında ise ilgili bilim dalının sözlükleri esas alınmaktadır. Bu durumda özellikle sayısal alanlara ait özel ifadelerin yazılışı ve okunuşunda farklılıklar ortaya çıkmakta, hatalar yapılmaktadır. Bir disiplindeki yazım ve noktalama gelenekleri esas alındığı, kendi disiplini içinde değerlendirildiği, uluslararası kabul gören kurallarla Türk dilinin kullanım kuralları birleştirildiği, buna yönelik bilgi ve açıklamaların yer aldığı temel başvuru kaynağına ihtiyaç duyulmaktadır. 2. Yöntem Çalışmada Yazım Kılavuzu yanında Matematik, Fizik, Kimya gibi bilim dallarının bilimsel kitapları, ders kitapları ve sözlükleri üzerinde doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. 3. Evren Ve Örneklem Araştırmanın evreni, bazı sayısal terim ve ifadelerin okunuşları ve yazılışlarını kapsamaktadır. Araştırmanın örneklemi ise Matematik, Fizik, Kimya gibi bilim dallarının bilimsel kitaplarında, ders kitaplarında ve sözlüklerinde yer alan terim ifadelerden oluşmaktadır. 4. Bulgular Ve Yorumlar TDK Yazım Kılavuzu’ndaki Kural ve Açıklamalar Noktalama İşaretleri2 Duygu ve düşünceleri daha açık ifade etmek, cümlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere noktalama işaretleri kullanılır. Noktalama işaretlerinden nokta, virgül, noktalı virgül, iki nokta, üç nokta, soru, ünlem, tırnak, ayraç ve kesme işaretleri ait oldukları kelimelere bitişik olarak yazılır ve kesme dışındaki işaretlerden sonra bir harf boşluğu ara verilir (TDK, ). Nokta (.) * Dört ve dörtten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur: , , vb. (TDK, ). * Matematikte çarpma işareti yerine kullanılır: =20, =72 vb. (TDK, ). Virgül (,) * Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için kullanılır: 38,6 (otuz sekiz tam, onda altı), 0,45 (sıfır tam, yüzde kırk beş) (TDK, ). 2yay ayraç ( ) ve köşeli ayraç ( [ ] ) ile ilgili maddelerde TDK Yazım Kılavuzu’nda sayısal terimler veya ifadelerle ilgili herhangi bir açıklama bulunmamaktadır. İki nokta (:) * Matematikte bölme işareti olarak kullanılır: =7, =50 vb. (TDK, ). Kısa Çizgi (-) * Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır: =30 (TDK, ). * Sıfırdan küçük değerleri göstermek için kullanılır: -2 °C (TDK, ). Eğik Çizgi (/) * Matematikte bölme işareti olarak kullanılır: 70/2=35 (TDK, ). * Fizik, matematik vb. alanlarda birimler arası orantıları gösterirken eğik çizgi araya boşluk konulmadan kullanılır: g/sn (gram/saniye) (TDK, ). Ölçü Birimleri Ölçü birimlerinin uluslararası kısaltmaları kullanılır: m(metre), mm (milimetre), cm (santimetre), km (kilometre), g (gram), kg (kilogram), l (litre), h l (heko-litre), mg (miligram), m² (metrekare), cm² (santimetrekare) vb. Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu esas alınır: cm’yi, kg’dan, mm’den, seafoodplus.info Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin veya üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır: seafoodplus.info, seafoodplus.info, seafoodplus.info; cm³e (santimetreküpe), m²ye (metrekareye), 64ten (altı üssü dörtten) vb. (TDK, ). Simgeler 1. Elementlerin simgeleri, uluslararası biçimleriyle kullanılır: C (karbon), Ca (kalsiyum), Fe (demir) vb. 2. Ekler elementlerin simgelerine değil adlarına getirilir: Au’ya değil altına, Fe’ye değil demire vb. (TDK, ). Uluslararası Birimler Sistemine Dair Yönetmeliğe Göre Bazı Temel Ölçü Birimleri 3 Madde 3- Uluslararası birimler sisteminin (Le Système International d’Unités) kısaca (SI) temel ölçü birimleri şunlardır: a) Uzunluk temel birimi, “metre”; sembolü, “m”, b) Kütle temel birimi, “kilogram”; sembolü, “kg”, c) Zaman temel birimi, “saniye”; sembolü, “s”, d) Elektrik akım şiddeti temel birimi, “amper”; sembolü, “A”, e) Termodinamik sıcaklık temel birimi, “kelvin”; sembolü, “°K”, f) Işık şiddeti temel birimi, “kandela”; sembolü, “cd”, g) Madde miktarı birimi, “mol (mole)”; sembolü, “mol”, 3 Resmî Gazete Tarihi: Resmî Gazete Sayısı: Madde Kuvvet, bir cismin üzerine tesir eden bileşke kuvvet olup o cismin momentumuna eşit; sembolü, (F) birimi Newton (kısaca “N”) dur. 1 N, 1 kg’lık bir kütleye 1 m/s2 lik ivme veren kuvvettir. Madde İş birimi jul (joui) ‘dur. 1 jul, uygulama noktası kuvvet doğrultusunda 1 m haraket eden 1 N’luk bir kuvvetin yaptığı iş olup sembolü, W (A) ve kısaca (J) ile gösterilir. (1 J= 1 N.m = 1 W. s) dır. Madde Güç birimi, watt’tir kısaca (W) ile gösterilir. Watt,1 saniyede 1 jullük iş sağlayan güçtür. 1 Kilowatt kW 1 W. Madde Gerilim birimi volt’tur ve kısaca (V) ile gösterilir. Volt, 1 amperlik sabit akım taşıyan bir iletkenin iki ucu arasında 1 watlik güç sağlayan potansiyel farkıdır. Madde Termodinamik sıcaklık birimi kelvin derecesidir ve kısaca (°K) ile gösterilir. Kelvin derecesi, suyun üçüzlü noktasının termodinamik ısısının 1/,15 idir. Uygulamada kelvin derecesine eşit olarak santigrat (Celsius) derecesi (°C) de kullanılır. Ancak, celsius eşelinin sıfır noktası , 15 °K dir. Madde Nükleer aktivite birimi küri (curi) dir ve kısaca (Ci) ile gösterilir. Küri, saniyede parçalanma sayısı 3,7x olan bir radyo aktif elemanın nükleer aktivitesidir. Nükleer aktivitesi 1 küri olan radyumun kütlesi çok yaklaşık olarak 1 gramdır (RG Sayı ). Element Simgelerinin Yazılışları Element, kimyasal çözümleme yoluyla ayrıştırılamayan ya da bireşimle elde edilemeyen madde anlamına gelmektedir. Her elemente ait bir ya da iki harften oluşan simgelerin uluslararası geçerliliği bulunmaktadır. Her element, bir ya da iki harften oluşan bir simgeyle ifade edilir ve bu simgenin ilk harfi her zaman büyük yazılır. Elementlerin yazılışında sadece birinci harf büyük yazılır: Co: Kobalt’ın simgesi. Simgelerde sıklıkla, elementin İngilizce adının ilk harfi kullanılır: H (Hidrojen: Hydrogen), C (Karbon: Carbon), N (Azot: Nitrogen)… Eğer elementin baş harfiyle simgelenen başka bir element varsa, bu elementin simgesinde baş harfin yanına, İngilizce adının ikinci harfi de eklenir: He (Helyum, Helium), Ca (Kalsiyum: Calcium), Ne (Neon: Neon)… Eğer elementin İngilizce adının ilk 2 harfi, bir diğer elementle aynıysa, simgesinde baş harfin yanına, bu kez baş harften sonraki ilk ortak olmayan sessiz harf getirilir: Cl (Klor: Chlorine) ve Cr (Krom: Chromium)… Bazı elementlerin simgelerinde de, bu elementlerin Latince ya da eski dillerdeki adları temel alınmıştır. Bu 11 elementin simgeleri ve adları şöyledir: Na (Sodyum: Natrium), K (Potasyum: Kalium), Fe (Demir: Ferrum), Cu (Bakır: Cuprum), Ag (Gümüş: Argentum), Sn (Kalay: Stannum)… (Şahin, ). Bazı Sayısal İfadelerin Yazılış ve Okunuşlarındaki Sorunlar ve Bunlara Çözüm Önerileri Bilim Dallarındaki Ortak Terimlerin Kullanılışı ve Yazılışı Kimya, Fizik gibi bilim dallarında metin içerisinde simge kullanılmaz. Formüllerde, işlemlerde, çözümlemelerde kısaltmayı göstermek için simgeler kullanılır. Birimlerin simgeleri kesindir. Kişisel isteğe ya da başka dillere çeviri sırasında değiştirilemez. 1. Birimler yalnız tekil olarak kullanılır, çoğul şekilleri hiç kullanılmaz. Örneğin: 10" F= 1 jU
nest...