Ünsüz Yumuşamasına Aykırı Sözcük

1 SELMA ÇİMEN Altıncı sınıf Ses bilgisi ünitesi içinde yer alan Ünsüz yumuşaması konusunu ve bu konu hakkındaki testleri içeren bir sunumdur.

2 1 Sessiz değişimi" ya da "sessiz yumuşaması" olarak da bilinir. Türkçede sözcük sonlarında süreksiz yumuşak harfler (b, c, d, g) bulunmaz; bu ünsüzlerin sert karşılıkları olan "p, ç, t, k" bulunur. Ağaç, dört, kıraç, dolap, ayak, ekmek Bazı sözcüklerin sonunda "b, c, d, ğ" ünsüzleri bulunabilir.

3 2 "Ad, sac, yağ, ağ, yad, hac, ab" "p, ç, t, k" sert ünsüzleri ile biten sözcüklere ünlü ile başlayan ekler geldiğinde bu ünsüzler yumuşayarak "b, c, d, g, ğ" olur. C-ç olur K-ğ olur P-b olur İlaç-ilacı Ağaçağaca Çocukçocuğu Durakdurağa Kitapkitaba Çorapçorabı

4 3 Bazı durumlarda ünsüz yumuşamasına aykırı kullanımlar ortaya çıkar. Şu durumlarda ünsüz yumuşaması olmaz. Tek heceli sözcüklerden sonra ünlüler geldiğinde, yumuşama genellikle olmaz. Örnek: "at-ı, çöp-e, ot-u, it-i, ak-ı, tek-i, kırkı, kork-u, sap-ı, yap-ı, üç-ü, saç-ı"

5 4 Ancak kimi tek heceli sözcüklerde yumuşama olayı gerçekleşir. Örnek: çok-u çoğu, cep-e cebe gök-ü göğü, taç-ı tacı geç-ik gecik-(mek) "Ak" ve "aç" gibi bazı sözcükler, çekim eki geldiğinde yumuşamaz, yapım eki eklendiğinde yumuşar.

6 5 * Sert ünsüzle biten özel isimlere ünlüyle başlayan ekler geldiğinde sözcüğün sonundaki sert ünsüz yumuşamaz. (Söyleyişte yumuşar.) Örnek: Mehmet-e Mehmet&#;e Pamucak-a Pamucak&#;ar Irak-ı Irak&#;ı

7 6 Sert ünsüzle biten yabancı asıllı sözcüklere ünlü ile baş layan ek geldiğinde bu sözcüklerin sonundaki sert ün süzler de yumuşamaz. Örnek: kaset-i kaseti, millet-e millete kast-et kastetmek, piramit-i piramiti hukuk-u hukuku, pilot-a pilotu

8 7 "-t, -it, -it" yapım ekiyle türetilmiş sözcüklerde de genel likle yumuşama olmaz. taşıt-a, kanıt-ı, anıt-ın, konut-u, karşıt-ı, yanıt-ı "Geçit" sözcüğü ek aldığında, sondaki "t" yumuşar: geçit-i geçidi. "-t" eki çatı eki olarak kullanıldığında da yumuşama olmaz: "anlat-an, korkut-ucu, dedirt-en, okut-ur, taşıt-ır"

9 8 Ünsüz yumuşaması, genellikle iki ünlü arasında kalan sert ünsüzün yumuşaması şeklinde olur. Sonu "nk" ya da "rt" ile biten sözcükler ünlü ile biten ek aldığında bu sözcüklerin sonundaki "k" ve "t" yumuşayıp "g" ve "d" olur. cenk-e cenge renk-i rengi art-ı ardı dört-ü dördü

10 9 1.Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin hangisinde hem ünsüz yumuşaması hem de benzeşmesi kuralı vardır? A) Bu yapının işçiliği Mimar Sinan a aittir. B) Bu toprağa bol gübre vermeliyiz. C) Dün dişçiden randevu aldım. D) Bu baskının başka bir örneği yok.

11 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşaması vardır? A) Bugünlerde seni çok özlüyorum. B )Her akşam bir şeyler yazıyorum. C) Arkadaşımın cevabını beğenmedim. D) Aklını kullanmasını bilmelisin. 3.Aşağıdaki sözcüklerin hangisinde ünsüz yumuşaması olayı vardır? A) Milleti B) Adalete C) Pirincin D) Atı 10

12 4.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşaması vardır? A)Yurdumu çok seviyorum. B)Çocuklar küçük yaşlarda eğitilir. C)Akşam olunca kocası işten gelir. D)Burası doğal güzellikleriyle tanınır. 5.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşamasına uğramış bir kelime yoktur? A) Bu soğuğa dikkat edelim. B) Anahtarı bulamayınca kilidi kırdılar. C) Böceği sen gördün mü? D) Kardeşim merdivenlerden çıktı. 11

13 6.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşaması vardır? A) Sokaktaki kedi miyavlayarak uzaklaştı. B) Yapılan yöresel yemeklerin tadı çok güzelmiş. C) Gelecek güzel günler için çalışmalıyız. D) Su, bu topraklar üzerinden akıyor. 7.p,ç,t,k sert ünsüzleriyle biten sözcükler,ünlüyle başlayan ekle birleşince b,c,d,g,ğ ünsüzlerine dönüşür. Buna ünsüz yumuşaması denir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşamasına örnek vardır? 13

14 13 A) Cevabını bilmediğin soruları öğretmenine sor! B)Açıkça söylüyorum, be gelemem. C)Talihsiz bir açıklama yaptınız. D)Sorunlarınızı başka şekilde çözmeye çalışın! 8.Aşağıdaki cümlelerin hagisinde ünsüz yumuşamasına uğramış bir kelime yoktur? A)Anahtarını bulamayınca kilidi kırdılar. B)Kardeşim kızamığa yakalandı. C)Barışmaları için kardeşim aracı oldu. D)Masadaki kitabı bana verir misin?

15 14 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşaması yoktur? A) Bu yaz tatile gideceğim. B) Hediye aldığıma çok sevindi. C) Akşam, ekmeği fazla yedi. D) Sessizce eve geldi. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşaması olmamıştır? A) Derdimi kimseye söylemek istemiyordum B) Hukuka uygun hareket etmeliyiz. C) Kadının bebeği ağlıyordu. D) Sandığın içindekileri merak ediyorum.

16 15 p, ç, t, k sert ünsüzleriyle biten sözcük veya eklere, ünlüyle başlayan bir ek ya da sözcük getirildiğinde bu ünsüzler yumuşayarak b, c, d, g-ğ biçimlerine dönüşür. Bu olaya ünsüz yumuşaması denir. dolap ın dolabın SERT YUMUŞAK p b ünsüz yumuşaması ilaç ım ilacım SERT YUMUŞAK ç c ünsüz yumuşaması

17 16 kanat ı kanadı SERT YUMUŞAK t d ünsüz yumuşaması gözlük üm gözlüğüm SERT YUMUŞAK k ğ ünsüz yumuşaması

18 Türk Dili (Muharrem ERGİN)