Galler Hangi Dili Konuşuyor

TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ

ПАРЛАМЕНТСКИЙ СОЮЗ ТЮРКСКОГО МИРА

TÜRK DÜNYASINDAN

PARLAMENTER BAKIŞ

Парламентский Взгляд

Тюркского Мира

AZERBAYCAN ÖZEL SAYISI

Специальный выпуск “Азербайджан”

SAYI : 3

NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2019

ВЫПУСК : 3

АПРЕЛЬ- МАЙ-ИЮНЬ 2019

TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİ KURUCUSU MUSTAFA KEMAL ATATÜRK

Мустафа Кемаль Ататюрк - основатель государства Турецкой Республики

CUMHURBAŞKANI RECEP TAYYİP ERDOĞAN

Президент Реджеп Тайип Эрдоган

TBMM BAŞKANI PROF. DR. MUSTAFA ŞENTOP

Спикер ВНСТ (Великое национальное собрание Турции)

Профессор. Др Мустафа Шентоп

İLHAM ALİYEV AZERBAYCAN CUMHURBAŞKANI

Ильхам Алиев Президент Азербайджана

AZERBAYCAN MECLİS BAŞKANI OKTAY ASADOV

Октай Асадов Спикер Национального Собрания Азербайджана

TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ

TÜRK DÜNYASINDAN PARLAMENTER BAKIŞ DERGİSİ

ПАРЛАМЕНТСКИЙ СОЮЗ ТЮРКСКОГО МИРА

ПАРЛАМЕНТСКИЙ ВЗГЛЯД ТЮРКСКОГО МИРА

Sayı: 3

Nisan - Mayıs - Haziran 2019

Türk Dünyası Parlamenterler Birliği

Adına Sahibi

Nail ÇELEBİ

Sorumlu Yazı İşleri Müdürü

Nevin BALTA

Yayın Danışma Kurulu

Prof. Dr. Orhan KAVUNCU

Dursen ÖZSOY

Anargul KYDYROVA

Nazmi ÖLMEZYİĞİT

Nail TAN

Yayın Türü : Süreli Yayın

Türk Dünyası Parlamenterler Birliği

tarafından üç ayda bir yayımlanır.

Yönetim Yeri

Cumhuriyet Caddesi Atatürk Bulvarı

Bulvar İş Merkezi, No: 71/23, Kat: 5

Çankaya/ANKARA

Tel : 0-312-433 61 60

Belgegeçer: 0-312-433 80 60

Genel Ağ Sayfası www.tdpb.org.tr

E-posta [email protected]

Baskı

Çağhan Ofset Matbaacılık

İvedik Organize Sanayi Bölgesi 1341.

Cadde 1518. Sokak Mat-Sit İş Merkezi F

Girişi No: 2/15 Yenimahalle / ANKARA

Tel:0 (312) 397 71 83

Faks:0 (312) 397 86 99

Выпуск: 3

Апрель - Май - Июнь 2019

От имени Парламентского ассамблеии

тюркоязычных стран

Наиль Челеби

Ответственный редактор

Невин Балта

Консультативный совет по публикациям

Профессор Д-р Орхан Кавунджу

Дурсен Озсой

Анаргуль Кыдырова

Назми Олмезйигит

Наил Тан

Тип публикации : периодические

издания

публикуется ежеквартально

Парламентским ассамблеим

тюркоязычных стран

Место администрации

Проспект Джумурийет, бульвар Ататюрк

бульвар бизнес-центр, №: 71/23, этаж: 5

Чанкая / Анкара

Тел: 0-312-433 61 60

Факс: 0-312-433 80 60

Сайт: www.tdpb.org.tr

E-мейл: [email protected]

Издание

ЧАХАН ОФСЕТ ТИПОГРАФИЯ ООО.

Иведик ОСБ 1518. Улица Мат-Сит Бизнес

Центр 2/15 Енимахалле-АНКАРА

Тел: 0 (312) 397 71 83

(Pbx) Факс: 0 (312) 397 86 99

İÇİNDEKİLER

BAKIŞ

Содержание

HAKKIMIZDA

TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ 14-17

BİZDEN SİZE

AZERBAYCAN VE TÜRKİYE “İKİ DEVLET BİR MİLLET”

18-21

DOSYA / AZERBAYCAN

ÜÇÜNCÜ SAYIMIZ

AZERBAYCAN ÖZEL SAYISI 22-24

KAFKASLAR’IN KİLİT ÜLKESİ : AZERBAYCAN 25-28

DOSYA / SÖYLEŞİ

AZERBAYCAN CUMHURİYETİ ANKARA BÜYÜKELÇİSİ

HAZAR ZAFİR OĞLU İBRAHİM İLE SÖYLEŞİ 30-36

TÜRKİYE- AZERBAYCAN PARLAMENTOLAR ARASI

DOSTLUK GRUBU BAŞKANI ŞAMİL AYRIM İLE

SÖYLEŞİ 37-42

DOSYA / STRATEJİK HEDEFLER VE KALKINMA

Elhan ŞAHİNOĞLU

AZERBAYCAN’IN 2019 YILINDAKI YENI HEDEFLERI

44-49

DOSYA / TÜRKİYE-AZERBAYCAN İLİŞKİLERİ

Hulusi KILIÇ

TÜRKİYE-AZERBAYCAN İKİZ KARDEŞLER 50-53

Rashad SÜLEYMANOV

BİR ANANIN İKİ OĞLU VE SAVUNMA SANAYİNDE

PERÇİNLENEN İŞBİRLİĞİ 54-59

DOSYA / KARABAĞ SORUNU

Nermin Fatma GÜLCÜK - Duygu DOĞUŞ

DR. SİNAN DEMİRTÜRK İLE AZERBAYCAN DIŞ

POLİTİKASINDA YUKARI KARABAĞ SORUNU

ÜZERİNE SÖYLEŞİ 60-71

О НАС

ПАРЛАМЕНТСКИЙ СОЮЗ ТЮРКСКОГО МИРА 14-17

ОТ НАС К ВАМ

АЗЕРБАЙДЖАН И ТУРЦИЯ “ОДНА НАЦИЯ – ДВА

ГОСУДАРСТВА” 18-21

ГЛАВА / АЗЕРБАЙДЖАН

ТРЕТИЙ ВЫПУСК

СПЕЦВЫПУСК АЗЕРБАЙДЖАНА 22-24

КЛЮЧЕВАЯ СТРАНА КАВКАЗА: АЗЕРБАЙДЖАН

25-28

ДОСЬЕ / ИНТЕРВЬЮ

ИНТЕРВЬЮ C ХАЗАР ЗАФИР ОГЛУ ИБРАГИМОМ,

ПОСЛОМ ТУРЕЦКОЙ РЕСПУБЛИКИ В

АЗЕРБАЙДЖАНЕ 30-36

ИНТЕРВЬЮ С ПРЕДСЕДАТЕЛЕМ

МЕЖПАРЛАМЕНТСКОЙ ГРУППЫ ДРУЖБЫ

ТУРЦИЯ-АЗЕРБАЙДЖАН, ШАМИЛЕМ АЙРИМОМ

37-42

ДОСЬЕ / СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ЦЕЛИ И РАЗВИТИЕ

Эльхан ШАХИНОГЛУ

НОВЫЕ ЦЕЛИ АЗЕРБАЙДЖАНА НА 2019 ГОД

44-49

ДОСЬЕ / ОТНОШЕНИЯ ТУРЦИИ И АЗЕРБАЙДЖАНА

Хулуси КИЛИЧ

ТУРЦИЯ-АЗЕРБАЙДЖАН БРАТЬЯ-БЛИЗНЕЦЫ

50-53

Рашад СУЛЕЙМАНОВ

ДВОЕ СЫНОВЕЙ ОДНОЙ МАТЕРИ И

УКРЕПЛЕНИЕ СОТРУДНИЧЕСТВА В ОБОРОННОЙ

ПРОМЫШЛЕННОСТИ 54-59

İÇİNDEKİLER

BAKIŞ

Содержание

DOSYA / TEKNOLOJİ - TARIM

Prof. Dr. Yalçın BOZKURT

UYDU TEKNOLOJİLERİ VE HAYVANCILIK

SEKTÖRÜNDE KULLANIM FIRSATLARI 72-79

Dr. Süleyman KARAHAN

AZERBAYCAN TARIMININ YAPISI VE POTANSİYEL

İŞBİRLİĞİ İMKÂNLARI 80-95

DOSYA / HOCALI KATLİAMI

Prof. Dr. Orhan KAVUNCU

HOCALI KATLİAMI VE SONRASI 96-117

Gürbüz MIZRAK

HOCALI KATLİAMI 118-125

DOSYA / ERMENİ DİASPORASI

İsmail CİNGÖZ

ERMENİ DİASPORASI 126-133

DOSYA / SEYAHAT NOTLARI

Yüksel DEĞERCAN

GARDAŞ ÜLKE, CAN AZERBAYCAN 134-143

DOSYA / TÜRK DÜNYASI EDEBİYATI

Doç. Dr. Ülker Aliyeva İMANKIZI

TÜRK DÜNYASINDA KIZ KALESİ EFSANELERİ

144-155

Nevin BALTA

950. YILINDA “KUTADGU BİLİG” 156-161

YURT’TAN HABERLER

KEÇİÖREN BELEDİYESİ, HOCALI KATLİAMI’NIN

27. YILDÖNÜMÜ DOLAYISIYLA AZERBAYCAN

BÜYÜKELÇİLİĞİ İLE ORTAKLAŞA ANMA PROGRAMI

DÜZENLEDİ 162

ДОСЬЕ / КАРАБАХСКАЯ ПРОБЛЕМА

Нермин Фатма ГУЛЬЧУК - Дуйгу ДОГУШ

ИНТЕРВЬЮ С СИНАНОМ ДЕМИРТЮРКОМ О

НАГОРНО-КАРАБАХСКОЙ ПРОБЛЕМЕ ВО ВНЕШНЕЙ

ПОЛИТИКЕ АЗЕРБАЙДЖАНА 60-71

ДОСЬЕ / ТЕХНОЛОГИЯ - СЕЛЬСКОЕ ХОЗЯЙСТВО

Профессор Д-р Ялчин БОЗКУРТ

ВОЗМОЖНОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ В

СПУТНИКОВОЙ ТЕХНИКЕ И ЖИВОТНОВОДСТВЕ

72-79

Сулейман КАРАКХАН

СТРУКТУРА СЕЛЬСКОГО ХОЗЯЙСТВА

АЗЕРБАЙДЖАНА И ПОТЕНЦИАЛЬНЫЕ

ВОЗМОЖНОСТИ СОТРУДНИЧЕСТВА 80-95

ДОСЬЕ / ХОДЖАЛИНСКАЯ РЕЗНЯ

Проф.Др Оркхан КАВУНДЖУ

ХОДЖАЛИНСКАЯ РЕЗНЯ И ЕЕ ПОСЛЕДСТВИЯ

96-117

Гюрбюз МЫЗРАК • ХОДЖАЛИНСКАЯ РЕЗНЯ

118-125

ДОСЬЕ / АРМЯНСКАЯ ДИАСПОРА

Исмаил ДЖИНГЕЗ • АРМЯНСКАЯ ДИАСПОРА

126-133

ДОСЬЕ / ПУТЕВЫЕ ЗАМЕТКИ

Юксел ДЕЙЕРДЖАН

БРАТСКАЯ СРАНА, “ДЖАН” АЗЕРБАЙДЖАН

134-143

ДОСЬЕ / ЛИТЕРАТУРА ТУРЕЦКОГО МИРА

Доц. Д-р Улькер Алиева ИМАНКИЗИ

ЛЕГЕНДЫ О ДЕВИЧЬЕЙ БАШНЕ В ТУРЕЦКОМ

МИРЕ 144-155

İÇİNDEKİLER

Содержание

CUMHURBAŞKANI BAŞDANIŞMANI, GÜVENLİK VE

DIŞ POLİTİKALAR KURULU ÜYESİ PROF. DR. SEYİT

SERTÇELİK, 1915 OLAYLARINA ERZURUM’DAN IŞIK

TUTTU 163-164

DÜNYA’DAN HABERLER

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANI HEYET

MUSTAFA ŞENTOP, 6 MART’TA AZERBAYCAN CUM-

HURİYETİ’Nİ ZİYARET ETTİ 165

TÜRKİYE VE AZERBAYCAN’DAN ORTAK TATBİKAT

166

AZERBAYCAN’DAN İRAN AMBARGOSU DESTEĞİ

167

BALKANLAR’DA 2 MİLYON CİVARINDA İNSAN

TÜRKÇE KONUŞUYOR VE TÜRK DİLİNİ YAŞATIYOR

168-169

TDPB’DEN HABERLER

TDPB HOCALI KATLİAMI’NDA ERMENİLERCE

YAPILAN SOYKIRIMI LANETLEDİ 170-173

TDPB BAŞKAN VE ÜYELERİ TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET

MECLİSİ BAŞKANI PROF. DR. MUSTAFA ŞENTOP’U

ZİYARET ETTİ 173-174

TDPB BAŞKAN VE ÜYELERİ ANKARA BÜYÜKŞEHİR

BELEDİYE BAŞKANI MANSUR YAVAŞ’I ZİYARET ETTİ

174-175

TDPB BAŞKAN VE ÜYELERİ ETİMESGUT BELEDİYE

BAŞKANI ENVER DEMİREL’İ ZİYARET ETTİ 175-176

TDPB BAŞKAN VE ÜYELERİ KEÇİÖREN BELEDİYE

BAŞKANI TURGUT ALTINOK’U ZİYARET ETTİ

176-177

TÜRK DÜNYASI VE GERÇEKLER KONFERANSI

177-180

TDPB BAŞKAN VE ÜYELERİ AZERBAYCAN DOSTLUK

GRUBU BAŞKANI ŞAMİL AYRIM’I ZİYARET ETTİ 180

Невин БАЛТА

“КУТАДГУ БИЛИГ” В 950 ГОДУ 156-161

НОВОСТИ СТРАНЫ

МУНИЦИПАЛИТЕТ КЕЧИОРЕНА ОРГАНИЗОВАЛ

СОВМЕСТНУЮ ПРОГРАММУ С ПОСОЛЬСТВОМ

АЗЕРБАЙДЖАНА ПО ПАМЯТИ 27-ЛЕТИЯ

ХОДЖАЛИНСКОЙ РЕЗНИ 162

ГЛАВНЫЙ СОВЕТНИК ПРЕЗИДЕНТА, ЧЛЕН

КОМИТЕТА ПО БЕЗОПАСНОСТИ И ВНЕШНЕЙ

ПОЛИТИКЕ, ПРОФЕССОР ДР САЙИД СЕРТЧЕЛИК

ОБЪЯСНЯЕТ СОБЫТИЯ 1915 ГОДА ИЗ ЭРЗУРУМА

163-164

НОВОСТИ МИРА

В 6 МАРТЕ, ПРЕДСЕДАТЕЛЬ ДЕЛЕГАЦИИ

ВЕЛИКОЕ НАЦИОНАЛЬНОЕ СОБРАНИЕ

ТУРЦИИ, МУСТАФА ШЕНТОП, ПОСЕТИЛ

АЗЕРБАЙДЖАНСКУЮ РЕСПУБЛИКУ 165

АЗЕРБАЙДЖАН И ТУРЦИЯ, СОВМЕСТНЫЕ

УЧЕНИЯ 166

ПОДДЕРЖКА АЗЕРБАЙДЖАНА С ВОПРОСАМ

АМБАРГО ИРАНА 167

ОКОЛО 2 МИЛЛИОНОВ ЧЕЛОВЕК НА БАЛКАНАХ

ГОВОРЯТ ПО-ТУРЕЦКИ И СОХРАНЯЕТЬ ТУРЕЦКИЙ

ЯЗЫК 168-169

НОВОСТИ ПСТМ

ПСТМ ПРОКЛИНАЛ ГЕНОЦИД АРМЯН В

ХОДЖАЛИНСКОЙ РЕЗНЕ 170-173

ПРЕДСЕДАТЕЛЬ ПСТМ И ЧЛЕНЫ ПОСЕТИЛИ

ПРОФЕССОР ДР МУСТАФА СЕНТОП,

ПРЕДСЕДАТЕЛА ВЕЛИКОГО НАЦИОНАЛЬНОГО

СОБРАНИЕ ТУРЦИИ 173-174

ПРЕЗИДЕНТ И ЧЛЕНЫ ВНСТ ПОСЕТИЛИ

ПРЕЗИДЕНТ МУНИЦИПАЛИТЕТА АНКАРЫ,

МАНСУРА ЙАВАЩА 174-175

İÇİNDEKİLER

BAKIŞ

Содержание

KİTAPLIK

TÜRK DİL KURUMU “AZERBAYCAN TÜRKÇESİ

SÖZLÜĞÜ”NÜ YAYIMLADI 182

TÜRK DİL KURUMU “AZERBAYCAN HALK YAZINI

ÖRNEKLERİ” ADLI ESERİN ÜÇÜNCÜ BASKISINI

YAYIMLADI 183

“DUT AĞACI” HAFIZALARDAN ÇIKMAYACAK 184

ПРЕЗИДЕНТ И ЧЛЕНЫ ВНСТ ПОСЕТИЛИ ПРЕЗИДЕНТА

МУНИЦИПАЛИТЕТА ИМЕСГУТ, ЭНВЕРА ДЕМИРЕЛЯ

175-176

ПРЕЗИДЕНТ И ЧЛЕНЫ ВНСТ ПОСЕТИЛИ ПРЕЗИДЕНТ

МУНИЦИПАЛИТЕТА КЕЧИОРЕН, ТУРГУТА

АЛТИНОКА 176-177

ТУРЕЦКИЙ МИР ПАНЕЛЬ ФАКТЫ 177-180

ПРЕЗИДЕНТ И ЧЛЕНЫ ВНСТ ПОСЕТИЛИ ПРЕЗИДЕНТА

АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ГРУППА ДРУЖБЫ КАМИЛ

АЙРЫМ 180

КНИГА

АССОЦИАЦИЯ ТУРЕЦКОГО ЯЗЫКА ОПУБЛИКОВАЛА

СЛОВАРЬ “АЗЕРБАЙДЖАНСКОЕ ТУРЕЦКИЙ” 182

АССОЦИАЦИИ ТУРЕЦКОГО ЯЗЫКА ВЫПУСТИЛА

ТРЕТЬЕ ИЗДАНИЕ ПРОИЗВИДЕНИЯ “ПРИМЕРЫ

АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ НАРОДНОЙ ЛИТЕРАТУРЫ”

183

“ШЕЛКОВИЧНОЕ ДЕРЕВО” НЕ ЗАБУДЕТСЯ 184

HAKKIMIZDA

О НАС

TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ

ПАРЛАМЕНТСКИЙ СОЮЗ ТЮРКСКОГО МИРА

Наша ассамблея состоит из членов

Великого национального собрания Турции,

избранных членов Ппарламента Тюркоязычных

Стран и международных юридических органов,

созданных этими членами.

Парламентская

Ассамблея

Тюркоязычных Стран, был создан с целью:

Birliğimiz, TBMM üyeleri ve Türk

Dünyasını oluşturan Parlamentoların seçilmiş

üyeleri ile bu üyelerin kurmuş oldukları uluslararası

tüzel kişilikli kuruluşlardan oluşmaktadır.

Türk Dünyası Parlamenterler Birliği (TDPB);

TBMM’de ve Yasama Meclisi’nde üye olarak

görev yapmış ve yapmakta olan Parlamenterler

ile Türk Cumhuriyetleri ile Akraba Topluluklarının

yaşadıkları ülkelerde, Parlamenter olma hakkını

kazanmış olan kişiler üzerinden;

* Ülkelerimiz arasında dostluk köprüsü kurmak dil,

edebiyat, tarih, etnografya ve folklor alanlarında

manevi bağları güçlendirmek,

* Diplomasi, ekonomi, turizm ve ticaretin geliştirip,

arttırılması çalışmaları içinde yer almak,

* Üyelerin bilgi, beceri ve deneyimlerinden

toplumları yararlandırmak,

* Sosyal, kültürel, sanatsal ve bilimsel konularda

ortak tarihimizden gelen dostluk ve kardeşlik

* Строительство моста дружбы между

нашими странами, укрепление духовных

связей в области языка, литературы, истории,

этнографии и фольклора,

* Принимать участие в усиливающейся

дипломатии, экономике, туризме и торговле,

* Воспользоваться знаниями, навыками

и опытом членов в сообществе,

* Углубить дружеские и братские связи

которое приходит из нашей общей истории по

социальным, культурным, художественным и

научным вопросам,

* Способствовать продвижению

наших культурных ценностей и поддерживать

деятельность связанную с солидарностью;

* Без дискриминации по правам и

свободам человека; защищать и развивать

права человека и социальные ценности,

* Работать вместе, чтобы

развивать процессы возобновляемой

энергии с экологическими и природными

осведомленности и готовить новые проекты,

* Достижения турецкого и турецкоисламский

союз.

С этими целями, через депутатов

14

HAKKIMIZDA

О НАС

bağlarını derinleştirmek,

* Kültürel zenginliklerimizin tanıtılmasına

katkı sağlamak, dayanışmayla ilgili faaliyetleri

desteklemek;

* İnsan hakları ve özgürlükleri konusunda hiçbir

ayrım gözetmeksizin; halklar arası sosyal hak ve

güvenceler ile insani değerleri her yerde koruyup

geliştirmek,

* Çevre ve doğa bilinci ile Yenilenebilir Enerji

süreçlerini geliştirmede birlikte çalışmak ve yeni

projeler üretmek,

Türk Birliğinin ve Türk İslam Birliğinin

sağlanmasına katkıda bulunmak hedef ve amacıyla

kurulmuştur.

Türk Dünyası Parlamenterler Birliği

(TDPB) ayrıca; Türk Dünyası ve Akraba

Topluluklarının yararına, Türk Dünyası ve Akraba

Topluluklarındaki Milletvekillerinin arasındaki

iletişimi güçlendirmek, Vekillerimizin birbirlerini

daha da yakından tanımalarına fırsatlar sunmak,

Ülkelerimiz arasındaki siyasi ve ekonomik

işbirliğini artırmak, ortak tarihimizden gelen

dostluk ve kardeşlik bağlarını güçlendirerek,

kültürel zenginliklerimizin tanıtılmasına katkıda

bulunmak ve ortak değerlerimizin etrafında

birlik, beraberlik, sevgi, saygı, kardeşlik, dostluk

ve dayanışma duygularını geliştirmek gibi vizyona

sahip, Türk Dünyasındaki tüm Parlamenterlerin

üye olabileceği tek birliktir.

Hedef koyduğumuz manevi değerler

yolunda tek vücut olmuş tecrübeli, bilgili, güvenilir

ve güçlü kadromuzla, birlik ve beraberlik içinde

inançla yürürken Ülkemizde ki ve tüm Türk

Dünyasında ki Parlamenterlerimizi de yanımızda

görmek, bu erdemli çalışmada birlikte hareket

etmek istiyoruz.

Bu faaliyetlerin yanı sıra Dünya Devletleri

Parlamentolarına ait Parlamenterleri ile siyasi,

sosyal, bilimsel ve kültürel alanlarda birlikte

akademik araştırmalar yapmak, gelişim, değişim,

dönüşüm, bilgi ve kültür transferi gibi her türlü

bilimsel çalışmalarda, özel ve tüzel girişimcilerin iş

geliştirme projelerine katkı sağlamak tek amacımız

действующие в Великом Национальном

Собрании Турции и Законодательном

Собрании, людей которие живуть в близкие

сообществе к Турецкой Республике, где они

имеют право стать депутатами, Парламентская

ассамблея тюркоязычных стран осуществляет

свои деятельности.

Парламентская

ассамблея

тюркоязычных стран также является союзом

на благо тюркского мира и родственных

сообществах, для укрепления связи между

депутатами тюркского мира и родственными

сообществем, которое дает возможность

нашим депутатам ближе познакомиться

друг с другом, расширяает политическое и

экономическое сотрудничество между нашими

странами, укрепляет узы дружбы и братства

из нашей общей истории, способствовает

продвижению наших культурных богатств

и развивает единство, единение, любовь,

уважение, братство, дружбу и солидарность

вокруг наших общих ценностей. Это

единственный союз, где все парламентарии в

турецком мире могут стать членами.

На пути к духовным ценностям, которые

мы преследуем уверенно и твердо с нашими

опытными, знающими, заслуживающими

доверия и влиятельными сотрудниками, мы

хотим видеть членов парламента в нашей

стране и во всем турецком мире вместе с нами

и действовать вместе в этом добродетельном

деле.

В дополнение к этим мероприятиям

нашей единственной целью является

проведение научных исследований в

областях политического, социального,

научного и культурного сотрудничества с

парламентариями парламентах стран мира , а

также участие в проектах по развитию бизнеса

частных и корпоративных предпринимателей

во всех видах научных исследований, таких

как развитие, изменение, трансформация,

передача знаний и культуры.

15

HAKKIMIZDA

О НАС

olacaktır.

Dergimizin kültürler arası aranan bir

değer, beklenen ve eksikliği hissedilen bir yayın

olması için büyük bir gayretin içinde olduğumuzun

bilinmesini isteriz. Yeni sayılarımızda daha zengin

içeriklerle sizlerle buluşmak dileğindeyiz. Değerli

okuyucularımız ve takipçilerimiz eksiklerimiz

konusunda bizi uyarırlarsa müteşekkir kalırız.

İlk sayımızdaki eksiklerimizi giderme

gayretimiz, her sayıda giderek artacaktır. Büyük

bir sorumluluk yüklendiğimizin bilincindeyiz.

Dergimizin her sayısında bilgi ve belge

havuzumuzu genişletmeye özen göstereceğiz.

Bu çerçevede okuyucularımız ve destek görevini

kabullenen ve titizlikle makaleleri inceleyen

değerli meslektaşlarımıza ve yayın kurulumuza

teşekkür ediyoruz.

Dergimizi yazıları ile zenginleştiren çok

kıymetli bilim adamlarına teşekkür ediyoruz.

Değerli katkıları ile bundan sonraki yazı yelpazemizi

daha da genişleteceğimizi umuyoruz.

Yöneticilerimiz dergimizin en az hata ile

çıkması için her türlü desteği verdiler. Kendilerine

teşekkür ediyoruz. Özellikle TDPB yazı ve yayın

ilkeleri doğrultusunda dergi yayımlanmasında;

haber, fotoğraf, söyleşi, makale, mizanpaj ve

yazılım konularında görev alan ve özveri ile çalışan

arkadaşlarımıza da minnettarız.

Değerli okuyucularımız ve takipçilerimiz

eksiklerimiz konusunda bizi uyarırlarsa müteşekkir

kalırız. Zahmetlerinize olan minnettarlığımızı

şimdiden kabul ediniz.

Değerli okuyucularımız ve takipçilerimiz

Türk Dünyasından Parlamenter Bakış adlı

Türkçe-Rusça dergimiz üç ayda bir online

olarak yayınlanmak üzere internet üzerinden

12.Ocak.2019 tarihi itibari ile yayın hayatına

başlamıştır. İlk sayımız Özbekistan Özel Sayısı ve

ikinci sayımız Kazakistan Özel Sayısı idi. 3. sayımız

Azerbaycan Özel Sayısı Temmuz 2019 baskısı ile

yayınını sürdürmektedir.

Мы хотим, чтобы вы знали, что мы

прилагаем большие усилия, чтобы сделать

наш журнал востребованным, ожидаемым

и недостающым изданием о ценности

межкультурных обменов. Мы хотим встретиться

с вами, более богатым содержанием в наших

новых выпусках. Мы были бы благодарны, если

бы наши ценные читатели и последователи

предупредили нас о наших недостатках.

Наши усилия по исправлению

наших недостатков в первом выпуске

будут постепенно увеличиваться в каждом

выпуске. Мы осознаем, что несем большую

ответственность. Мы сосредоточимся на

расширении нашего информационного и

документального знаний в каждом выпуске

нашего журнала. В этом контексте мы хотели

бы поблагодарить наших читателей и наших

ценных коллег, которые приняли задачу

поддержки и тщательно изучили статьи и нашу

редакционную коллегию.

Мы хотели бы поблагодарить очень

ценных ученых, которые обогатили наш

журнал своими статьями. Надеемся, что

благодаря ценному вкладу ученых мы еще

больше расширим наш ассортимент статей.

Наши администраторы оказали

всевозможную поддержку, чтобы обеспечить

публикацию нашего журнала с минимальными

ошибками. Мы благодарим им. Особенно мы

благодарны нашим коллегам, в публикации

журнала в соответствии с принципами

написания и публикации ПАТС, также которые

работают над новостями, фотографиями,

интервью, статьями, макетами и программным

обеспечением.

Мы были бы благодарны, если бы

наши ценные читатели и последователи

предупредили нас о наших недостатках.

Пожалуйста, примите заранее нашу

благодарность за ваши усилия.

Уважаемые читатели и последователи!

16

HAKKIMIZDA

О НАС

Наш турецко-русский журнал «Парламентский

взгляд из турецкого мира» начал публиковаться

в Интернете 12 января 2019 года и будет

публиковаться ежеквартально. Первым

выпуском был спецвыпуск Узбекистана, а

вторым выпуском был спецвыпуск Казахстана.

Наш третий номер опубликован в июле 2019

года в выпуске Спецвыпуск Азербайджана.

Наш четвертый выпуск будет спецвыпуск

Кыргызстана. Мы включим все Турецкие

республики и турецкие родственные

сообшестиво в следующие выпуске.

Перейдя через линк https://www.tdpb.org.tr/edergi,

можете бесплатно обратиться к нашему

журналу.

Наш журнал можете также прочитать на

нашей веб-странице с использованием

нижеуказанных линков в формате Е-журнала и

PDF.

НАЖМИТЕ ЗДЕСЬ, ЧТОБЫ ПРОЧИТАТЬ ОДИН

НОМЕР 1,2 И 3 НАШЕГО ЖУРНАЛА

Türk Dünyasından Parlamenter Bakış

dergimizin 4. sayısı Kırgızistan Özel Sayısı’dır.

Önümüzdeki sayılarda tüm Türk Cumhuriyetleri ile

Türk Akraba Topluluklarına yer vereceğiz.

Dergimize https://www.tdpb.org.tr/edergi

adresi üzerinden ücretsiz ulaşabilirsiniz.

Dergimizi birliğimiz WEB sayfasından ve

aşağıda vereceğimiz linklerden E-Dergi ve PDF

formatlarında inceleyebilirsiniz.

DERGİMİZİN 1,2 ve 3 SAYISINI ONLİNE OKUMAK

İÇİN YAZIYA TIKLAYINIZ

17

BİZDEN SİZE

ОТ НАС К ВАМ

AZERBAYCAN VE TÜRKİYE

“İKİ DEVLET BİR MİLLET”

АЗЕРБАЙДЖАН И ТУРЦИЯ

“ОДНА НАЦИЯ – ДВА

ГОСУДАРСТВА”

Türk Dünyası Parlamenterler Birliği Genel

Başkanı

21. Dönem Trabzon Milletvekili

Nail Çelebi

Генеральный Директор Парламенского

Союза Тюркского мира

Экс-Депутат г. Трабзона

Наиль Челеби

Türk Dünyasının tüm Parlamenterleri ile

var olan içten ve kardeşçe ilişkilerimize ilaveten

“İKİ DEVLET BİR MİLLET” anlayışı ile dünya

ülkeleri arasında en iyi ekonomik ilişkilere sahip

Azerbaycan ve Türkiye’nin;

Diplomasi kültürünü yaygınlaştırarak,

geliştirmek ve üst seviyelere taşımak,

Dünyadaki bilimsel ve teknolojik

gelişmelerden ülkelerimizi sürekli haberdar

etmek,

Ülkelerarası samimi ve kalıcı diyaloglar

kurarak kültür ve sanat etkinliklerini arttırmak,

Tarım, sanayi ve ticaret alanındaki iş

ilişkilerini çeşitlendirerek fuarlar düzenlemek ve

istikrarı arttırıcı faaliyetlere destek olmak,

В дополнение к нашим искренним и

братским отношениям со всеми парламентариями

турецкого мира и между Азербайджана и Турция,

с пониманием “Одна нация – два государствa”,

имеюше лучшие экономические отношения среди

странами мира,

Распространение и развитие культуры

дипломатии на более высокий уровень,

Информировать наши страны о научнотехнических

разработках в мире,

Активизировать культурную и

художественную деятельность путем установления

искреннего и долгосрочного диалога между

странами,

Организовывать торговые ярмарки путем

диверсификации деловых отношений в сельском

хозяйстве, промышленности и торговле, а также

поддерживать деятельность, которая повышает

стабильность,

Организовывать новые акции,

конференции, панели и туры в сфере туризма,

Подготовить проекты для поддержки

существующих учебных мероприятий и проводить

18

BİZDEN SİZE

ОТ НАС К ВАМ

Turizm alanında yeni tanıtımlar,

konferanslar, paneller ve turlar organize etmek,

Mevcut eğitim faaliyetlerini destekleyici

projeler üretmek ve devam eden faaliyetleri

zenginleştirici Ar-Ge çalışmaları yapmak,

Ülkelerimiz arasında yeni köprüler kurup,

yeni talepler oluşturarak devam eden çeşitli

ilişkilere katkılar sağlamak hedef ve arzusundayız.

Amacımız, bundan sonraki süreçte,

ekonomik ilişkilerin ve işbirliğinin dinamik bir

anlayışla, daha kapsamlı ve inovatif projeler

üreterek karşılıklı çıkar ve ortak menfaatler

çerçevesinde geliştirmek ve birlikte hareket etme

yollarını çeşitlendirerek arttırmaktır.

Başta tarım, turizm, sanayi, finans, ulaşım,

haberleşme, inşaat olmak üzere çeşitli sektörlerin

Azerbaycan’da gelişmesi için bizlere büyük

görevler düşmektedir.

Bu bilinç ve amaçla çıkardığımız Türk

Dünyasından Parlamenter Bakış dergimizin 3.

sayısında sizlerle buluşmanın gurur ve heyecanını

yaşamaktayız.

İlk sayısından itibaren beklenenden çok

beğeni kazanan Türk Dünyasından Parlamenter

Bakış dergimizin 3. sayısını, siz değerli Azerbaycan

Parlamenterleri ile Azerbaycan halkına yönelik

hazırladık.

Türk Dünyasından Parlamenter Bakış

3. sayının dosya konusu Azerbaycan. Zevkle

okuyacağınız, günlük yaşamdan edebiyata, tarih

ve sanattan kültüre kadar değişik konularda farklı

gönül heyecanları yaratarak, bilgi hazinenizdeki

yerini alacaktır.

Fiziki ve elektronik ortamda dünya

da ve ülkelerimizde, hemen her gün yüzlerce

dergi, makale, bülten, broşür, katalog ve kitaplar

yayımlanıyor. Yine yazılı, görsel ve işitsel medyada

düşündüğümüzün üzerinde yoğun bilgi akışı

yaşanıyor. Yüksek hızda oluşan ve yayılan doğru,

исследования и разработки для обогащения

существующих видов деятельности,

Мы стремимся внести свой вклад в

текущие отношения между нашими странами

строя новые мосты и создавая новые требования.

Улучшние экономические отношения и

сотрудничество разрабатывая более комплексные

и инновационные проекты с динамичным

пониманием в рамках общих интересов являются

нашей целям в будуще.

Мы несем большую ответственность за развитие

различных секторов, особенно сельского хозяйства,

туризма, промышленности, финансов, транспорта,

связи и строительства в Азербайджане.

Мы гордимся и очень рады встретить вас

в третьем выпуске журнала Парламентский взгляд

из турецкого мира, с этой сознанием и цели.

Мы подготовили третий выпуск журнала

Парламентский взгляд из турецкого мира, который

получил высокую оценку в первом номере, с

уважаемых азербайджанских парламентариев

для азербайджанского народа.

Тема третьего номера Парламентский

взгляд из турецкого мира - Азербайджан.

Журнал, который вы прочитаете с удовольствием

займет важное место в вашем знаний, создавая

различные сердца волнения на разные темы - от

повседневной жизни до литературы, истории и

искусства до культуры.

Почти каждый день в мире и в нашей

стране публикуются сотни журналов, статей,

бюллетеней, брошюр, каталогов и кни публикуется

ежедневно в физической и электронной форме. В

письменных, визуальных и аудио медиа носителях

более интенсивный поток информации, чем

мы думаем. Становится все труднее следить

за правильной и неправильной информацией,

которая формируется и распространяется с

высокой скоростью, а также выбирать и получать

правильную информацию.

19

BİZDEN SİZE

ОТ НАС К ВАМ

yanlış ve yalan bilgileri yakinen takip etmek ve

doğru bilgiyi seçmek ve ulaşmak her geçen gün

daha da zorlaşıyor.

Doğru bilgiyi sizlere taşımaktan ve sizlere

yardımcı olmaktan derin bir mutluluk duyacağız.

Kurulduğumuz günden bu güne kadar

elde ettiğimiz birikimle, nitelikli, çağdaş, sürekli

kendini yenileyebilen, donanımlı ve seçilmiş yönetici

kadromuzla çalışmalarımızı hızlandırdık.

TDPB olarak tek amacımız, demokratik, laik

ve üniter bir cumhuriyet olan ve kuvvetler ayrılığı

prensibiyle yönetilen dost ve kardeş Azerbaycan ile

Türk Dünyası ve Akraba Topluluklarının gerçek bilgiye

doğru zamanda ulaşmalarına rehberlik etmektir.

İşimizi asla ödün vermeden, ilk günkü

heyecan, inanç ve sevgiyle sürdürmekte kararlıyız.

Hâlen yürütmekte olduğumuz diğer

projelerimizi de, sizlerin fikirlerine sunarak,

yapacağınız çok değerli öneriler doğrultusunda

değiştirip, geliştirmeyi de çok arzuluyoruz.

Bu günden sonra Türk Dünyası

Parlamentoları, Türk Devletleri ve Akraba Toplulukları

arasında bilgi alışverişinde bulunmak, bu konuda

yaptığımız akademik çalışmalarımızı, proje ve

uygulamalarımızı sizlere tanıtmak ve geleceğe birlikte

yürümek istiyoruz.

Dergimizin ilk sayısından itibaren, tüm

parlamenterlerimizin ve yönetici kadrolarımızın

gelecekle ilgili bilimsel çalışmalarına, hazırlayacakları

projelere ve geleceğe yön verecek görüşlerine de yer

vereceğiz.

Geçmişteki kararlı ve ilkeli adımlarımız,

bugünkü nitelikli ve güvenilir çalışmalarımızın

temelini oluşturmaktadır.

Türk Dünyasından Parlamenter Bakış

dergimizin ortaya çıkmasında emeği geçen herkese

katkılarından dolayı teşekkür eder, dergimizin gelecek

sayılarında buluşmak dileğiyle, sevgi ve saygılarımı

sunarım.

Мы будем рады предоставить

необходимую информацию и помочь вам.

Благодаря накоплению нами со дня основания, мы

ускорили нашу работу с опытными, современными,

постоянно обновляющимися, оснащенными и

отобранными управленческими кадрами.

Как TDPB, наша единственная цель

направлять правилно дружественный и братский

Азербайджан управляемой по принципу

разделения властей и которые являются

демократической, светской и унитарной

республикой, Турецкий мир и относительные

сообщества для получения реальной информации

в нужное время.

Мы стремимся продолжать нашу

работу как в первый день, не жертвуя азартом,

уверенностью и любовью.

Мы также заинтересованы в изменении

и развитии других наших проектов, которые мы в

настоящее время осуществляем в соответствии с

вашими ценными предложениями, представляя

их вашим идеям.

После этого дня мы хотим обменяться

информацией между турецкими парламентарами

мира, турецкими государствами и родственниками

сообществами , представить наши академические

исследования, проекты и практики по этому

вопросу и вместе идти в будущее.

И з первого номера нашего журнала

мы будем включать научные исследования,

проекты, и мнения всех наших парламентариев и

руководящих кадров, которые будут определять

будущее.

Наши решительные и принципиальные

шаги в прошлом составляют основу нашей

квалифицированной и надежной работы сегодня.

Я хотел бы поблагодарить, выразить свою

любовь и уважение всех тех, кто способствовал

появлению журнала Парламентский взгляд из

турецкого мира и желаю встретиться в будущих

выпусках нашего журнала.

20

BİZDEN SİZE

ОТ НАС К ВАМ

21

DOSYA

AZERBAYCAN

АЗЕРБАЙДЖАН

ДОСЬЕ

Üçüncü Sayımız / AZERBAYCAN ÖZEL SAYISI

ТРЕТИЙ ВЫПУСК / СПЕЦИАЛЬНЫЙ ВЫПУСК “АЗЕРБАЙДЖАН”

Kafkaslar’ın kilit ülkesi…

Sözün, sazın ve petrolün yurdu…

Azerbaycan’ın büyüme oranı % 2,03,

GSYİH 45.483 milyon dolar ve nüfusu 9. 940.000

ve başkenti Bakü.

Başkent Bakü Hazar’ın hemen

kıyısında. Bakü Azerbaycan’ın başkenti ve en

büyük şehri. Nüfusu 3 milyondan biraz fazla.

Azerbaycan’ın devlet dili Azerbaycan

Türkçesidir. Bununla beraber nüfusun büyük

bir bölümü akıcı biçimde Rusça konuşuyor.

Otellerde, barlarda ve şirket ofislerinde İstanbul

Türkçesi, Farsça, Gürcüce, İngilizce ve başka diller

yaygındır.

Ülkede günlük petrol üretimi ortalama

125 bin ton. Yani Türkiye’nin günlük petrol

tüketiminin yaklaşık bir buçuk katı. Denizi, sahili,

dağları petrol ve doğalgazla dolu. Azerbaycan

ekonomisinin temelini de bu iki yeraltı kaynağı

oluşturuyor. 10 milyon nüfusa yaklaşan ülkede

petrolden elde edilen gelir resmi olmayan

rakamlara göre yıllık 15 milyar dolar.Sadece

başkent Bakü’de bu sektörde çalışan sayısı 50 bin

civarında.

Azerbaycan aslında bağımsızlığını

ilk olarak 1918 yılında kazandı. Bu bağımsızlık

kolay elde edilmedi. 31 Mart 1918 yılında

Ermeniler başta Bakü olmak üzere Şamahı,

Guba, Kürdemir, Salyan ve Lenkeran şehirlerinde

büyük katliamlar yaptı. Bu nedenle 31 Mart tarihi

Azerbaycan için büyük öneme haiz. Bu katliamlar

1918 yılı Eylül ayına kadar devam etti ve Nuri

Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu’nun

Ключевая страна Кавказа…

Pодина поэзии, саз и нефти. Темпы роста в

Азербайджане составляют 2,03%, ВВП составляет 45

483 млн долларов, и население составляет 9 940 000

человек, а столица - Баку.

Столица Баку находится на берегу

Каспийского моря. Баку является столицей и

крупнейшим городом Азербайджана. Население

составляет чуть более 3 миллиона человека.

Азербайджанский язык (тюркская

группа языков) является государственным языком

Азербайджана. Однако большинство населения

свободно говорит по-русски. Турецкий (стамбульский)

, персидский, грузинский, английский и другие языки

широко распространены в отелях, барах и офисах

компаний.

Среднесуточная добыча нефти в стране

составляет 125 тысяч тонн. То есть около половины

суточного потребления нефти в Турции. Море, берег,

горы полны нефти и газа. По неофициальным данным,

в стране, которая приближается к 10 миллионам

населения, доходы от нефти в год составляют 15

миллиардов долларов. Только в столице страны Баку

численность работающих в этом секторе составляет

около 50 тысяч человек.

Независимость страны провозглашена

впервые 28 мая 1918 года. Эта независимость не

была легко достигнута. 31 марта 1918 года Армяне

совершали массовые убийства в городах Шемаха,

Губа, Кюрдамир, Сальян и Ленкорань, особенно в

Баку. Поэтому 31 марта имеет большое значение

для Азербайджана. Эти массовые убийства

продолжались до сентября 1918 года и закончились

вмешательством Кавказской исламской армии

22

DOSYA

AZERBAYCAN

АЗЕРБАЙДЖАН

ДОСЬЕ

duruma el koymasıyla sonlandırıldı. Azerbaycan

Demokratik Cumhuriyeti 28 Mayıs 1918 yılında

ilan edildi. 28 Mayıs tarihi, Azerbaycan’da

“Cumhuriyet Günü” olarak kutlanıyor.

Bağımsızlık yolundaki Azerbaycan’da

20 Ocak 1990 tarihinde Kızıl Ordu tarafından bir

katliam gerçekleştirildi. Özgürlüğün kazanılması

tabi ki kolay olmadı, bu yolda çok canlar yitirildi.

18 Ekim, bugün “Bağımsızlık Günü” olarak

coşkuyla kutlanmakta

20 Yanvar” olarak her yıl anılan bu kara gün

toplumun bilincinde büyük yer edindi. Bakü’de

“Şehitler Hıyabanı”ndaki mezarlarında huzur

içerisinde uyuyan ve bağımsızlık uğrunda şehit

düşen kardeşlerimizin ruhları şad olsun!

18 Ekim 1991’de özgürlüğüne kavuşan

Bakü hızla gelişti. Bağımsızlık sonrasında

yürütülen başarılı politikalar neticesinde petrol

ve doğalgazdan elde edilen gelirin bir bölümüyle

yüzlerce modern bina inşa edildi. Hemen her

sokağa gökdeleni andıran binalar inşa edildi. Yol

ve yeni köprüler yapıldı.

Serbest piyasa ekonomisinin uygulandığı

Azerbaycan’da son model araçlar zenginliğin

göstergesi. Bakü’de de en önemli toplu taşıma

aracı metro. Günde 500 binden fazla kişiyi taşıyor.

Metro’nun gitmediği yerlerde ise “Marşrut”

yani dolmuş kullanılıyor. Ulaşım nispeten ucuz...

Dolmuş fiyatı Türkiye’nin neredeyse 5’te biri

fiyatına, yani 50 kuruş. Benzinin litre fiyatı 1 lira.

Azerbaycan’da kişi başına düşen gelir son

verilere göre 8 bin dolar civarında. Azerbaycan’da

eğitim düzeyi oldukça yüksek. Okur yazar oranı

yüzde 99. Edebiyat son derece gelişmiş. Bakü’de

neredeyse adım başı tiyatro, opera ve bale salonu

var. Binaları oldukça görkemli Bakülülerin sanata

olan düşkünlüğünün bir göstergesi.

Heykelcilik oldukça gelişmiş ülkede.

Bakü’deki birçok meydanda ünlülerin

под командованием Нури-паши. Демократическая

Республика Азербайджан была провозглашена 28

мая 1918 года. 28 мая в Азербайджане отмечается

как «День Республики». 20 января 1990 года Красная

Армия устроила бойню в Азербайджане, в стране на

пути к независимости. Приобретение свободы было,

конечно, нелегким, на этом пути погибло много людей.

Сегодня, 18 октября, отмечается с энтузиазмом как

“День государственной Независимости”. Этот черный

день, который отмечается каждый год 20 января

как День всенародной скорби, навсегда останется в

памяти людей. Пусть радуются души наших братьев–

мучеников которые мирно спят в своих могилах в

Аллея шехидов, принявших мученическую смерть

ради независимости.

18 октября 1991 после восстановления

независимости Баку быстро развивался. В результате

успешной политики, проводившейся после обретения

независимости, были построены сотни современных

зданий с доходами от нефти и газа. Почти на каждой

улице были построены здания, напоминающие

небоскребы. Новые дороги и мосты были построены.

В Азербайджане, где применяется

свободная рыночная экономика, последние

модели автомобилей являются показателями

благосостояния. В Баку - метро является самым

важным общественным транспортом. Он перевозит

более 500 000 человек в день. Там, где метро не идет,

используется маршрутны (автобусов). Транспорт

относительно дешевый. Цена автобуса около цены

пять на 1 по сравнению с турцией---? Цена 1 литра

бензина 1 лира.

По последним данным доходы на душу

населения в Азербайджане составляет около 8 тысяч

долларов. Уровень образования в Азербайджане

очень высокий. Уровень грамотности составляет 99

процентов. Литература высоко развита. Почти на

каждом шагу в Баку есть театр, театр оперы и балета.

Величественные здания - признак артистического

энтузиазма к искусству бакинцев. Скульптура

очень развита в стране. На многих площадях в

Баку можно увидеть статую знаменитых людей.

23

DOSYA

AZERBAYCAN

АЗЕРБАЙДЖАН

ДОСЬЕ

heykelini görmek mümkün. Azerbaycan Devlet

Mezarlığı’nda ülkeye hizmeti geçen siyasetçi,

edebiyatçı, bilim adamlarının yattığı kabirlerin

hemen yanı başında heykelleri de var. Bu gelenek

Sovyetler Birliği döneminden kalma, ancak

giderek azalıyor.

Azerbaycan’da orduya büyük önem

veriliyor. 26 Haziran ise “Azerbaycan Silahlı

Kuvvetleri Günü” olarak kutlanıyor. Zira

Azerbaycan topraklarının yüzde 20’si Ermenilerin

işgali altında.Yaklaşık 1 milyon Azerbaycan Türkü

Ermenilerin işgal ettiği Azerbaycan topraklarından

göç etmek zorunda kaldı.

Ayrıca 26 Şubat 1992 tarihinde hepimizin

canını yakan Hocalı Katliamı yaşandı. Karabağ

Savaşı sırasında Azerbaycan Cumhuriyeti’nin

Dağlık Karabağ bölgesindeki Hocalı kasabasında

yaşanan sivil halk Ermeniler tarafından katledildi.

“Hocalı Katliamı” her Azerbaycanlının

ve tüm Türk Dünyasının yüreğinde büyük yaralar

açtı…

Azerbaycan’ın tek hedefi ekonomik büyüme,

bu sayede askerî açıdan güçlenme ve toprakların

bir an önce geri almak.

На Азербайджанском государственном кладбище,

рядом с могилами стоят статуи политиков, писателей

и ученых, служивших на страну. Эта традиция остался

от времен Советского Союза, но она постепенно

уменьшается.

В Азербайджане придается большое

значение армию. 26 июня отмечается как «День

Вооружённых сил Азербайджанской ». Потому что

20 процентов территории Азербайджана находится

под армянской оккупацией. Почти 1 миллион

азербайджанцев были вынуждены эмигрировать

с азербайджанских территорий, оккупированных

армянами.

26 февраля 1992 года была также совершена

Ходжалинская резня, которая нанесла всем вред.

Мирных жителей в городе Ходжалы в Нагорно-

Карабахском регионе Азербайджанской Республики

была уничтожена армянами во время Карабахской

Войны.

“Ходжалинская резня” нанесла глубокие

раны сердцам каждого азербайджанца и всего

турецкого мира... Единственная цель Азербайджана

- экономический рост, таким образом укрепление

армии и восстановление территории как можно

скорее.

24

DOSYA

AZERBAYCAN

АЗЕРБАЙДЖАН

ДОСЬЕ

KAFKASLAR’IN KİLİT ÜLKESİ AZERBAYCAN

Ключевая страна Кавказа Азербайджан

Genel Ekonomik Durum

Azerbaycan, 1991 yılında bağımsızlığını

kazandıktan sonra, önemli siyasi, askeri, sosyal

ve ekonomik problemlerle karşı karşıya gelmiştir.

SSCB döneminde sistemli olarak Cumhuriyetler

arasında bağımlılığı bir anlamda zorunlu kılan

ekonomik yapının ani çöküşü, pazar ekonomisine

geçişte; ekonomik, siyasi, hukuki bir alt yapının

olmaması, teknolojinin eski olması, serbest piyasa

modelinin bilinmemesi, Ermenilerin işgalci tutumu

sonucu topraklarının % 20’sinin kaybedilmesi, 1

milyon kişinin kendi ülkesinde mülteci durumuna

düşmesi ve benzeri nedenlerle üretim durma

noktasına gelmiş, sonuç olarak da ekonomi

üzerinde insiyatif tamamen kaybedilmiştir. Ülkede

siyasi istikrarın sağlanması ve Ermenilerle geçici

ateşkese varılmasından sonra dikkatler ekonomi

üzerinde yoğunlaşmaya başlamıştır. İşte bunun

sonucu olarak 20 Eylül 1994 tarihinde “Asrın

Anlaşması” olarak adlandırılan Azerbaycan Devlet

Petrol Şirketi ile dünyanın önde gelen petrol

şirketleri arasında “Hazar Denizinin Azerbaycan’a

ait bölümünde Azeri, Çırağ, Güneşli Yataklarının

Birlikte İşlenmesi ve Paylaşılması Hakkında” ilk

Anlaşma imzalanmıştır. Yeniliklere hızla adapte olan

Azerbaycan, SSCB’nin dağılması ile uzmanlaşma

ve işbölümüne dayalı ekonomik yapılanmanın

sona ermesine, Ermenistan savaşı ve Çeçenistan

sorunu nedeniyle, ülke sanayii için gereken ara

mallarının ithalat yollarının kapanmasına rağmen

bütün bu darboğazları aşmayı başarmıştır. Bütün

bu darboğazların aşılmasında petrol rezervleri

önemli bir rol oynamış, yıllardır petrole yatırım

yapan Azerbaycan 2005 yılından itibaren milli

gelire yansıyan petrol gelirleri ile yeni bir döneme

girmiştir. Önümüzdeki 15 yıl için 50 milyar $

petrol geliri bekleyen ülke somut ve uygulanabilir

Общая экономическая ситуация

После обретения независимости в 1991 году

Азербайджан столкнулся с важными политическими,

военными, социальными и экономическими

проблемами. Азербайджану удалось преодолеть

все трудные дни несмотря внезапный крах

экономической структуры-которая систематически

обеспечивала зависимость между республиками

в период СССР, отсутствие экономической,

политической и правовой инфраструктуры при

переходе к рыночной экономике; устаревшие

технологии, не известные модельи свободного

рынка, 1 миллиона беженца после потеря 20%

территории в результате оккупации армян, конец

экономической структуры на основе специализации

и разделения труда после распад СССР, закрытые

маршруты импорта промежуточных товаров,

необходимых для промышленности страны, изза

Армянская война и проблема Чечни. Запасы

нефти сыграли важную роль в преодоления все

трудные дни и Азербайджан, инвестирующий в

нефть годами, с 2005 года начал вступать в новую

эру в которой нефтяных доходов были отражены

в национальных доходах. В течение следующих

15 лет страна ожидает 50 миллиардов долларов

нефтяных доходов и работает над конкретными

и осуществимыми проектами, которые будут

способствовать повышению уровня жизни людей.

После войны и распада экономика

подверглась серьезному ухудшению и распаду, что

привело к отрицательному росту национального

дохода, снижению и высокой инфляции. Экономика

Азербайджана быстро росла в последнее

десятилетие, особенно в 2009 году, и этот

год, который был сложным с точки зрения

мировой экономики из-за кризиса, стал самой

25

DOSYA

AZERBAYCAN

АЗЕРБАЙДЖАН

ДОСЬЕ

projelerle bu geliri halkın yaşam standardının

yükselmesine harcayacak hedefler için

çalışmaktadır. Savaş ve dağılma sonrası ortaya çıkan

sorunlar nedeniyle ekonomide büyük bir bozulma

ve dağılma yaşanmış ve bunun sonucunda milli

gelirde negatif büyüme yani gerileme ve yüksek

enflasyon yaşanmıştır. Azerbaycan ekonomisi son

on yılda özellikle 2009 yılında hızlı büyümüş, kriz

nedeniyle küresel ekonomi açısından zorlu geçen

bu yılda dünyada GSYİH’de en çok büyüyen ülke,

yakaladığı % 9,3 artışla, Azerbaycan olmuştur.

Azerbaycan’ın 2015 yılında ise % 1,1 oranında reel

büyüme göstermiştir. Ülke ekonomisi 2016 yılında

%3,8 oranında küçülmüş, 2017 yılında tekrar

pozitife büyümeye geçerek,% 0,07 oranında

artış olmuş, 2018 yılında sabit fiyatlara göre % 2

oranında, 2019 yılında ise %3,9 oranında büyüme

beklenmektedir. Petrol fiyatlarının yüksek

seyrettiği dönemde hızla büyüyen ve parlak bir

dönem geçiren Azerbaycan, 2014’ün yarısında

görülmeye başlanan petrol fiyatlarındaki düşüşten

en çok etkilenen ülkelerin başında gelmektedir.

Gelirlerin azaldığı, bir yıl içinde %100’ü bulan

devalüasyonlar sonucunda risklerin önlenmesi ve

sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması için gerekli

olan kapsamlı bir reform hazırlığına girişilmiştir. İlk

aşamada, gümrükler, transit geçişler, bankacılık

ve vergi sistemi ile üretim ve ihracat teşviklerinde

bunun yansımaları görülmüştür. Son olarak,

Azerbaycan’ın ekonomisini çeşitlendirmek

amacıyla oluşturduğu uzmanlar grubunun uzun

süredir üstünde çalıştığı, milli ekonomiye ve on

bir farklı sektöre ilişkin stratejik yol haritaları

Cumhurbaşkanı Aliyev tarafından 6 Aralık 2016

tarihinde onaylanmıştır. Azerbaycan ekonomisinde,

sanayi sektörünün önemli bir bölümünü yaklaşık

20 yıl önce kurulan ağır sanayi oluşturmaktadır.

Ağır sanayi içinde en önemli sektörler demir,

alüminyum ve çimento olup, çoğu petrol

sanayinin gelişiminden sonra ihmal edilmiştir.

Ülke sanayisinin tekrar canlanmasına yönelik

olarak, Azerbaycan’da 2014 yılı “sanayi yılı” ilan

edilmiştir. Reel sanayi üretiminin hızla düşmesine

rağmen, konut inşası, kırsal altyapı çalışmaları

ve ulaşım altyapısının iyileştirilmesinden dolayı

быстрорастущей страной в мире с точки

зрения ВВП с ростом на 9,3%. Реальный рост

Азербайджана в 2015 году составил 1,1%. В 2016

году экономика страны сократилась на 3,8% и

начала восстанавливаться к положительному

значению в 2017 году, увеличившись на 0,07%,

ожидается экономического роста на 2% в 2018

и на 3,9% в 2019 году. Он быстро расширялся и

сверкал когда цены на нефть были высокими

но в середине 2014 года Азербайджан, является

одной из наиболее пострадавших стран в период

спада цен на нефть. В результате девальвации

на 100%, при которой доходы сократились, была

начата комплексная подготовка к реформе,

чтобы предотвратить риски и обеспечить

устойчивое развитие. На первом этапе были

включены таможенная, транзитная, банковская

и налоговая система, а также стимулирование

производства и экспорта. Группа экспертов,

созданная Азербайджаном давно работал для

диверсификации своей экономики и наконец,

6 декабря 2016 года президент Алиев утвердил

стратегические дорожные карты национальной

экономики и одиннадцати различных секторов.

Важной частью промышленного сектора в

экономике Азербайджана является тяжелая

промышленность, которая была основана

около 20 лет назад. Железо, алюминий и

цемент было наиболее важными секторами

тяжелой промышленности, большинство

из которых игнорировалось после развития

нефтяной промышленности. В целях оживления

промышленности страны 2014 год был объявлен

«годом промышленности» в Азербайджане.

Несмотря на быстрое снижение реального

промышленного производства, строительный

сектор очень быстро рос за последние два

года из-за жилищного строительства, работ

по сельской инфраструктуре и улучшению

транспортной инфраструктуры. Сфера

услуг также быстро рос благодаря развитию

транспорта и связи. Банковским сектором

управляют два государственных банка которые

составляют более половины актива. Несмотря

на увеличение инвестиций в ненефтяной сектор,

26

DOSYA

AZERBAYCAN

АЗЕРБАЙДЖАН

ДОСЬЕ

inşaat sektörü son iki senedir çok hızlı büyümüştür.

Hizmet sektörü de ulaşım ve komünikasyon

alanlarında yaşanan gelişmelerden dolayı hızlı

bir biçimde büyümüştür. Bankacılık sektördeki

varlığın yarısından fazlasını oluşturan iki devlet

bankası tarafından yönetilmektedir. Petrol dışı

alanlarda yapılan yatırımların artış kaydetmesine

rağmen, IMF, ülkede enerji sektörü dışında kalan

iş sektörlerinin halen oldukça zayıf göründüğüne

dikkat çekmektedir. Özellikle, gelişmemiş hukuk

sistemi, rekabet koşulları önündeki engeller ve

finansal sistemde yaşanılan sorunların petrol

dışı alanların büyümesinin önündeki en önemli

engeller olduğunu belirtmektedir. Azerbaycan’da

ekonominin büyük bir bölümü hala devlet

tarafından yönetilmektedir. Pek çok kamu

işletmesi kendi alanlarında tekeldir. Söz konusu

işletmeler yüksek fiyatlar belirlemekte ve mal

arzını kısıtlamakta olup, çoğu zaman mal alımında

da önemli bir paya sahiptir.

Dış Ticaret

Azerbaycan’ın dış ticaret politikasında

belirleyici unsur enerjidir. Petrol ve doğalgaz

Azerbaycan’ın ihracatında yüzde 90 paya sahiptir.

İthalatında ise yüzde 80 civarında mamul maddeler

yer almaktadır. 2017 yılında Azerbaycan’ın ihracatı

16,5 milyar dolara, ithalatı ise 7,6 milyar dolar

olmuştur. Azerbaycan’ın dış ticareti 8,9 milyar

dolar fazla vermiştir. Azerbaycan’ın 2017 yılında

dış ticaret hacmi ise 24 milyar dolar olmuştur.

Türkiye İle Ticaret

Türkiye’nin Azerbaycan’a ihracatı; ihraç

ürünlerinin bu ülkede tanınmaya başlaması, Türk

şirketlerinin Azerbaycan piyasasında şube açmak

suretiyle Türkiye’den ithalat yapması ve bu malları

iç piyasada pazarlaması gibi nedenlerle 1993

yılından bu yana yükselme eğilimi göstermektedir.

Ancak, yüksek gümrük vergisi oranları nedeni

ile iki ülke dış ticareti potansiyelinin gerisinde

kalmaktadır. Rusya gümrüksüz mal ihraç etmesi

nedeniyle Azerbaycan’ın ithalatında önemli

МВФ отмечает, что неэнергетический сектор в

стране все еще беден. Несмотря на увеличение

инвестиций в ненефтяной сектор, МВФ отмечает,

что неэнергетический сектор в стране все

еще выглядит довольно слабым. В частности,

слаборазвитая правовая система, препятствия

для конкурентных условий и проблемы, с

которыми сталкивается финансовая система,

являются наиболее важными препятствиями

для роста ненефтяных месторождений. Все

еще большая часть экономики в Азербайджане

управляется государством. Многие

государственные предприятия монополизируют

свои месторождения. Эти предприятия

устанавливают высокие цены и ограничивают

свои поставки товаров, и часто играют важную

роль в приобретении товаров.

Внешняя торговля

Определяющим фактором во внешней торговой

политике Азербайджана является энергетика.

Энергетика является фактором, определяющим

внешнеторговую политику Азербайджана.

Нефть и газ составляют 90 процентов экспортной

продукции Азербайджана. С другой стороны, в

импорте около 80 процентов является готовой

продукции. В 2017 году экспорт Азербайджана

составил 16,5 миллиарда долларов и импорт

Азербайджана составил 7,6 миллиарда

долларов. Внешняя торговля Азербайджана

принесла положительное сальдо в 8,9

миллиарда долларов. Объем внешней

торговли Азербайджана в 2017 году составил

24 миллиарда долларов.

Торговля с Турцией

Экспорт из Турции в Азербайджан, начало

признания экспортной продукции в этой стране,

импорт турецких компаний из Турции и продажа

этих товаров на внутреннем рынке., открыв филиалы

в азербайджанском рынке и по таким причинам,

имеет тенденцию к росту. Однако из-за высоких

ставок таможенных пошлин две страны отстают

27

DOSYA

AZERBAYCAN

АЗЕРБАЙДЖАН

ДОСЬЕ

bir avantaja sahiptir. İngiltere BP nedeniyle,

ABD petrol yatırımları nedeniyle Azerbaycan’ın

ithalatında öne çıkmaktadır. Ancak ülkemiz ürün

çeşitliliği anlamında önemini korumaktadır. Bavul

ticareti ve sınır ticareti nedeniyle istatistiklere

tam olarak yansımasa da iki ülke arasındaki

ticaret, önümüzdeki yıllarda önemli oranda artış

potansiyeline sahiptir. Türkiye’nin Azerbaycan’a

olan ihracatında makineler ve mekanik cihazlar

ve yedek parçaları, demir ve çelikten eşyalar,

elektrikli makina ve cihazlar ve yedek parçaları,

mobilya, otomotiv, optik alet ve cihazlar, motorlu

kara taşıtları ve yedek parçaları, mineral yakıtlar,

petrol ve türevleri gibi ürünler önemli paya

sahiptirler. Bunun yanı sıra Türkiye’nin tuz, kükürt,

taş, alçı ve çimento, kâğıt, karton ve mamulleri,

sabun ve müstahzarları, sebze ve meyveler

gibi birçok diğer ürünlerde ihracat potansiyeli

bulunmaktadır. Diğer taraftan, son dönemde önem

verilmeye başlanan sağlık hizmetleri alanındaki

yatırımlara bağlı olarak hasta hane ekipmanları

ve medical ekipmanlar ile çevre sağlığı konusunda

danışmanlık ve müteahhitlik alanında imkânlar

olduğu değerlendirilmektedir.

Türkiye Yaş Meyve Sebze Sektörünün

Azerbaycan’a ihracatı, Ocak-Kasım 2017

döneminde 14,1 milyon dolar olarak

gerçekleşirken, Ocak-Kasım 2018 döneminde

17,3 milyon dolara yükselmiştir. Patates, Limon,

Portakal, Mandarin ve Biber Azerbaycan’a en çok

ihraç edilen ürün grupları olmuştur

Azerbaycan’ın 6’lı GTİP bazında Toplam

Yaş Meyve Sebze ithalatı 2017 yılında 97,7

milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Başlıca

ithal edilen ürün grupları; 70190- Patates (Taze/

Dondurulmuş), 80390-Muz (Taze/Kurutulmuş) ve

80550-Limon (Citrus limon, Citrus limon) ve tatlı

limonlar.

от своего внешнеторгового потенциала. Россия

имеет значительное преимущество в импорте

Азербайджана из за беспошлинного экспорта

товаров. Великобритания выделяется в импорте

Азербайджана из-за ВР (British Petroleum), а США

- из-за нефтяных инвестиций. м не менее, наша

страна сохраняет свое значение в ассортименте

продукции. Хотя из-за торговли багажом и

приграничной торговли, торговля между двумя

странами не полностью отражена в статистике но

она может значительно увеличиться в ближайшие

годы. Машин и механические приборы и их детали,

чугунные и стальных изделия, электрические

машины и оборудование и запасные части,

мебель, автомобильные, оптические приборы и

оборудование, транспортные средства и запасные

части, минеральное топливо, нефть и.д продукты

имеют значительное преимущество из импорте

Азербайджана в Турцию. А также, соль, сера,

камень, гипс, цемент, бумага, картон и изделия,

мыло и препараты, как овощи и фрукты многие

другие продукти имеет экспортный потенциал. С

другой стороны, инвестиции в здравоохранение

важны для гигиены окружающей среды,

больничного и медицинского оборудования.

Экспорта сектор свежие фрукты и овощи

в Азербайджан из Турция в январе-ноябре

2017 года были реализованы как 14,1 миллиона

долларов а в январе-ноябре 2018 увеличился

до 17,3 миллиона долларов. Картофель, лимон,

апельсин, мандарин и перец были самыми

экспортируемыми продуктами в Азербайджан.

В 2017 году общий импорт свежих

фруктов и овощей на основе таможеннотарифного

регулирования был реализован

как 97,7 миллиона долларов. Основные

импортируемые товарные группы: 70190 -

картофель (свежий / замороженный), 80390

- банан (свежий / сушеный) и 80550 - лимон

(цитрусовый лимон, цитрусовый лимон) и

сладкий лимон.

28

29

SÖYLEŞİ

ИНТЕРВЬЮ

AZERBAYCAN CUMHURİYETİ ANKARA BÜYÜKELÇİSİ HAZAR ZAFİR OĞLU

İBRAHİM İLE SÖYLEŞİ

ИНТЕРВЬЮ C ХАЗАР ЗАФИР ОГЛУ ИБРАГИМОМ, ПОСЛОМ

РЕСПУБЛИКИ В АЗЕРБАЙДЖАНЕ

ТУРЕЦКОЙ

Azerbaycan Cumhuriyeti Ankara Büyükelçisi Hazar Zafir Oğlu İbrahim

Хазар Зафир оглу Ибрагим посол Анкары в Азербайджане

Azerbaycan ve Türkiye dostluğunu her

geçen gün sağlamlaştıran iki ülkedir. Sizce, iki

ülke arasındaki dostça ve kardeşçe ilişkilerin daha

da güçlendirilmesi adına daha hangi adımların

atılması gerekiyor?

Herkesin bildiği ve kabul etdiği gibi

dünyada bir eşi benzeri daha bulunmayan dostluk

ve kardeşlik ilişkisi olan Türkiye-Azerbaycan ilişkileri

kadim geçmişe sahiptir. Bu ilişkiler günümüzde de

hayatın her bir alanında giderek kuvvetlenmekte

ve maksimum seviyeye ulaşmaktadır. İster siyasi

isterse de ekonomik alandaki işbirlikleri, birlikte

hayata geçirilen uluslararası kapsamdaki projeler

Azerbaycan ve Türkiyeyi modern dünyanın

“Азербайджана и Турция две страны которые

укрепляют свою дружбу с каждым днем. По

вашему мнению, какие дальнейшие шаги следует

предпринять для укрепления дружественных и

братских отношений между двумя странами?

Как всем известно, турецкоазербайджанские

отношения имеют глубокие

исторические прошлое и считается без

уникальных отношений дружбы и братства в

мире. Эти отношения все еще укрепляются во

всех сферах и достигают максимального уровня.

Сотрудничество в политическое и в экономической

сфере, реализуемых проектов в международном

масштабе, Азербайджан и Турцию делает два

30

SÖYLEŞİ

ИНТЕРВЬЮ

iki önemli gücü haline getirmektedir. Tabii ki,

önümüzde görülecek daha fazla işler var. Eminiz

ki, iki ülke liderlerinin ortaya koyduğu iradeyle

bundan sonra da hayata geçirilecek plan ve

projeler iki ülkenin ekonomik açıdan güçlenmesi

ile birlikte, dostluk ve kardeşlik ilişkilerinin de

geleceğine önemli katkı sağlayacaktır.

Karabağ sorununun çözümüyle ilgili

Türkiye’nin ağırlığını koyması konusundaki

fikirler sık sık kulislerde dile getiriliyor.

Uluslararası kurum ve kuruluşların bu konularda

çifte standartlarla olaylara baktığı zaten ortada.

Acaba Bakü’nün bu konudaki resmî görüşü nedir?

Ermenistan Cumhuriyeti’nin Azerbaycan

topraklarını işgal etmesi Güney Kafkasya

bölgesindeki barış, güvenlik ve sürdürülebilir

kalkınmanın önündeki başlıca tehdit olmaya devam

ediyor. Ermenistan’ın Azerbaycan’a karşı silahlı

saldırganlığının sonucu olarak, topraklarımızın

neredeyse yüzde 20’si işgal edilmiş, çoğu çocuk,

kadın ve yaşlı binlerce masum insan öldürülmüş,

işgal olunmuş topraklarda Azerbaycan nüfuzunun

tamamı kovularak yaklaşık bir milyon göçmen

ordusu yaranmıştır.

Başta BM, AGİT, Avrupa Konseyi, İslam

İşbirliği Örgütü olmak üzere uluslararası toplumun

konumu bu konuda Azerbaycan’ın uluslararası

hukuka dayanan pozisyonunu destekliyor.

Bu nedenle BM Güvenlik Konseyi kararları

(822.853.874 ve 884) Azerbaycan’ın egemenliğini

ve toprak bütünlüğünü tanıyor, toprak edinimi

için güç kullanımının kabul edilemezliğini teyit

ediyor ve işgalci Ermeni güçlerinin koşulsuz

olarak Azerbaycan topraklarından çekilmesini

talep ediyor. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu ve

parlamento yapıları da dâhil olmak üzere diğer

uluslararası kuruluşlar da benzer bir pozisyonda

bulunuyorlar. Aynı zamanda, Ermenistan’ın işgal

ettiği Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ ve onun

etrafındaki 7 il Ermenistan dışında tüm devletler

tarafından Azerbaycan toprakları gibi tanınıyor.

Maalesef uluslararası toplum bu konuda

Azerbaycan’ın yanında pozisyon sergilese de,

важных сил современного мира. Конечно, нам еще

многое предстоит сделать. Мы уверены, что планы

и проекты, которые будут реализованы по воле

лидеров двух стран, будут способствовать будущему

отношений дружбы и братства с экономическим

укреплением двух стран.

На заднем плане часто выражаются мнения

про важность Турции в решении карабахской

проблемы. Очевидно, что международные

институты и организации смотрят на эти вопросы

по двойным стандартам. Каково официальное

мнение Баку по этому вопросу?

Оккупация территории Азербайджана

Республикой Армения все еще остается главной

угрозой для обеспечения миру, безопасности и

устойчивому развитию в регионе Южного Кавказа.

В результате вооруженной агрессии Армении

против Азербайджана было оккупировано около 20

процентов наших земель, погибли тысячи невинных

людей, в основном дети, женщины и старики,

все население Азербайджана было изгнано с

оккупированных территорий и сформировано около

миллиона эмигрантов.

Международное сообщество, в частности

ООН, ОБСЕ, Совет Европы и Организация исламского

сотрудничества поддерживают позицию

Азербайджана, основанную на международном

праве. По этой причине в резолюциях Совета

Безопасности ООН (822 853 874 и 884) признается

суверенитет и территориальная целостность

Азербайджана, подтверждается неприемлемость

применения силы для приобретения земли и

требуется безоговорочный вывод оккупационных

армянских сил с территории Азербайджана.

Генеральная Ассамблея ООН и парламентские

структуры и другие международные организации

занимают аналогичную позицию в этом вопросе. В то

же время оккупированный Нагорный Карабах и семь

районов признаны как территорией Азербайджана

за всем госсударствем, за исключением Армении.

К сожалению, хотя международное сообщество на

стороне Азербайджана, оно не пытается положить

конец оккупации Армении, которая противоречит

международному праву, не обеспечивает

31

SÖYLEŞİ

ИНТЕРВЬЮ

Ermenistan’ı uluslararası hukuka aykırı olarak işgale

son vermek için çaba harcamıyor, kabul ettikleri

yasal ve politik kararların pratikte uygulanmasını

sağlamıyor ve kendi kararlarının uygulanması için

Ermenistan’a baskı mekanizmasını kullanmıyorlar.

Uluslararası toplumun 21. yüzyılda işgal ile

toprak ele geçirmenin kabul edilmezliği ile ilgili

dayanışma göstermesine ve benzer durumda olan

diğer devletlerle ilgili somut adımlar atmasına

bakmayarak, Ermenistan’ın Azerbaycan’a karşı

tecavüzünün sonlandırılması için gereken faaliyette

bulunulmuyor.

Üzülerek bildirmek isterdim ki, uluslararası

toplumun böyle yaklaşması çifte standartlar

anlamına gelir ve tehlikeli sonuçlar yaratıyor. Bu

da tabi ki, işgalci devlet olan ve askeri eylemlerin

olumlu sonuçlarından faydalanan Ermenistan’a

işgali sürdürmek, mevcut statünü pekiştirmek ve

topraklarımızda istediğini yapmak için serbestlik

sağlıyor. Uluslararası toplumun bu konuda

kayıtsızlığı Ermenistan’a sürekli olarak barışçıl

müzakereleri engellemek şansı tanıyor. Bu açıdan

şimdiye kadar Azerbaycan’ın uluslararası hukukun

genel kabul görmüş norm ve ilkelerine dayanarak

çatışmanın en erken çözümüne yönelik siyasi

çabaları sonuçsuz kalmıştır.

Türkiye’nin Azerbaycan’a bu konuda

sağladığı destek aslında hakkın restore olunmasına

büyük katkıda bulunuyor ve bundan dolayı tüm

Azerbaycan halkı kardeş Türkiye’ye teşekkür ediyor.

Ermenistan’ın Azerbaycan’a karşı tecavüzünde

Türkiye’nin sergilediği pozisyon uluslararası

toplumun diğer üyeleri için örnek olmalı ve onları

hukuka dayanan somut adımlar atmaya teşvik

etmelidir. Uluslararası toplum Azerbaycan’ın

toprak bütünlüğü ve egemenliğinin diğer

devletlerin toprak bütünlüğü ve egemenliği ile

eşdeğer olduğunu pratik faaliyetleri ile ispatlamalı

ve uluslararası hukukun norm ve ilkelerine uygun

olarak işgalci devletin güçle toprak ele geçirme

çabalarına son verilmesi için gerekeni yapmalıdır.

Bölgenin günümüzdeki ekonomik ve

siyasi koşulları açısından Azerbaycan’ın Türkiye ile

stratejik ortaklığını nasıl değerlendiriyorsunuz?

практической реализации принимаемых им

правовых и политических решений и не использует

нужное механизмы для реализации своих решений.

Международное сообщество который считает

неприемлемы факт оккупация и захват земель в

21-м веке и предприняет конкретные шаги с другими

государствами находящимися в аналогичной

ситуации, не предпринимает необходимых

действий, чтобы положить конец изнасилованию

Армении против Азербайджана.

С сожалением хочу сказать что такой

подход международного сообщества означает

двойные стандарты и создает опасные последствия.

Это, конечно, дает Армении, оккупирующему

государству и получающей выгоду от последствий

военных действий, свободу продолжать оккупацию,

укреплять свой нынешний статус и делать то, что хочет

на нашей территории. Безразличие международного

сообщества к этому вопросу Армении всегда дает

возможность заблокировать мирные переговоры.

В этом числе пока что политические усилия

Азербайджана по скорейшему разрешению

конфликта, основанные на общепринятых нормах

и принципах международного права, потерпели

неудачу.

Поддержка Турцией Азербайджана в

этом отношении действительно является большой

помощью в восстановлении права, и поэтому весь

народ Азербайджана благодарен Турции. Позиция

Турции в отношении агрессии Армении против

Азербайджана должна быть примером для других

членов международного сообщества и должна

побуждать их предпринимать конкретные правовые

шаги. Международное сообщество должно доказать,

что территориальная целостность и суверенитет

Азербайджана равны территориальной целостности

и суверенитету других государств, и должно сделать

все возможное, чтобы положить конец агрессии

оккупирующего государства в соответствии с

нормами и принципами международного права.

Невин Балта : Как вы оцениваете стратегическое

партнерство Азербайджана с Турцией с точки зрения

экономических и политических условий региона?

Хазар Зариф Оглу Ибрагим : После распада

Советского Союза Азербайджанская Республика

32

SÖYLEŞİ

ИНТЕРВЬЮ

XX. yüzyılın sonlarına doğru Sovyetler

Birliği’nin çöküşünden sonra Azerbaycan

Cumhuriyetinin bağımsızlığını yeniden

kazanmasından geçen zaman sürecinde Ulu

önder Haydar Aliyev’le birlikte başlatılmış denge

siyaseti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev döneminde

de sürdürülerek ülkenin tarihi dostluk ve

kardeşlik çerçevesinde yakın bir diyalog içerisinde

bulunduğu Türkiye ile ilişkilerin devamlı bir gelişme

göstermesi, önemli bölgesel sonuçlar doğurması

bakımından ön plana çıktığını rahatlıkla görmek

mümkündür.

Liderlerimizin bu siyaseti neticesinde

bugün bölgemizin iki güvenilir ve barış sever ülkesi

olarak Azerbaycan ve Türkiye artık stratejik ortaklık

yönünde sistematik adımlar atarak yalnız bölge

için değil, tüm dünyada başarılı bir işbirliği modeli

örneği sergilemektedirler. Karşılıklı samimiyet ve

ekonomik gerçeklere dayanan bu ilişkiler, sadece

iki ülke halkı için değil, aynı zamanda diğer bölge

halkları için de kalkınma, refah ve iyi komşuluk

değerleri ile bütünleşme yolunda önemli fırsatlar

sunmaktadır.

Özellikle son yıllarda büyük bir gelişme

kaydetmiş Azerbaycan-Türkiye ekonomik ilişkileri,

yukarıda da kayd etdiyim gibi ülkelerimizin

katılımıyla gerçekleştirilmiş ve gerçekleştirilmesi

planlanan küresel ve bölgesel öneme haiz

ekonomik projelerle stratejik ortaklığımızın daha

da geliştirilmesini devam etdirecektir. İki kardeş

ülkenin örnek olabilecek bu işbirliği, bir taraftan

bölgede barış ve istikrara hizmet ederken, diğer

taraftan da Hazar, Karadeniz ve Akdeniz havzası

ülkeleri arasında işbirliği için yeni olanaklar

sunmaktadır. Enerji ve ulaşım ağırlıklı bu projeler,

hem bölgede ekonomik entegrasyon ve refaha

katkı sağlamakta, hem de bölge ülkelerinin doğal

kaynaklarının uluslararası piyasalara aktarımını

kolaylaştırmakla onların dünya ekonomisine

entegrasyonunu derinleştirmektedir.

Sayın Büyükelçi Hazar İbrahim, 2011-

2017 yıllarında Azerbaycan Cumhuriyeti NATO

Daimi Temsilcisi görevini yürütmüştünüz. NATO

Daimi Temsilciliği süresince NATO’yla Azerbaycan

восстановила свою независимость к концу 20-го

века. Начиная с этого периода балансовая политика,

начатая совместно с великим лидером Гейдаром

Алиевым, была продолжена при президенте

Ильхаме Алиеве. Таким образом, можно видеть, что

отношения Азербайджана с Турцией которая ведет

тесный диалог в рамках дружбы и братства находятся

на первом плане с точки зрения выдвижения

значительных региональных результатов.

В результате политики наших лидеров

сегодня, Азербайджан и Турция как две надежные

и миролюбивые страны предпринимают

систематические шаги в направлении

стратегического партнерства и показывают

пример успешной модели сотрудничества не

только для региона, но и для всего мира. Эти

отношения, основанные на взаимной искренности и

экономической реальности, предоставляют важные

возможности не только для народов двух стран, но и

для интеграции ценностей развития, процветания и

добрососедства для народов других регионов.

Особенно в последние годы азербайджанотурецкие

экономические отношения, о которых я

упоминал, будут продолжать дальнейшему развитию

стратегического партнерства с глобальными и

региональными экономическими проектами,

которые реализуются и запланировано с участием

наших стран. Это образцовое сотрудничество

между двумя братскими странами обеспечивает

мир и стабильность в регионе и открывает новые

возможности для сотрудничества между странами

Каспийского, Черноморского и Средиземноморского

бассейнов. Эти энергетические и транспортные

проекты способствуют экономической интеграции

и процветанию в регионе и углубляют интеграцию

страны региона в мировую экономику, способствуя

передаче природных ресурсов на международные

рынки.

Господин посол Хазар Ибрагим, вы были

постоянным представителем Азербайджанской

Республики в НАТО в 2011-2017 гг. Какой

прогресс был достигнут в отношениях между

Азербайджаном и НАТО во время постоянного

представительства НАТО?

33

SÖYLEŞİ

ИНТЕРВЬЮ

ilişkilerinde ne tür gelişmeler kaydedildi?

Azerbaycan aktif bir ortağı olarak, Avro-

Atlantik bölgesinde uluslararası barış ve güvenliğin

korunması ve bu konularda çabalara katkıda

bulunulması için Barış için Ortaklık Programı

kapsamında NATO ile işbirliği içerisindedir. Bu

bağlamda, Azerbaycan’ın NATO ile işbirliği politik

istişareler, askeri alanda ilişkiler, operasyonlara

katkı, ortak tatbikatlar, enerji güvenliyi, terörle

mücadele, insani ve bilimsel konular dâhil olmak

farklı alanları kapsıyor.

Ben de Azerbaycan Cumhurbaşkanı

Sayın İlham Aliyev tarafından 2011 yılında NATO

ile Azerbaycan arasında geniş işbirliğine katkıda

bulunmam için Azerbaycan Cumhuriyeti’nin NATO

Temsilcisi görevini getirilmiştim. 2017 yılına kadar

sürdürdüğüm bu görev zamanı en yüksek seviyede

politik istişareler için Sayın Cumhurbaşkanımız

iki defa NATO Genel Merkezini ziyaret etmiş ve

üç kez NATO Zirve Toplantılarına katılmıştır. Aynı

zamanda, bir kez de NATO Genel Sekreteri Bakü’yü

ziyaret etmiştir. Bunlarla yanı sıra, söz konusu

yıllarda dış işleri, savunma, acil durum bakanları ve

NATO Genel Sekreter yardımcıları ve diğer yüksek

düzeyde karşılıklı ziyaretler gerçekleşmiştir. Tüm

söz konusu ziyaretler Azerbaycan NATO işbirliğine

büyük ölçüde katkıda bulunmuş, ülkemin NATO

operasyonlarına katkısını çeşitlendirmiş, politikaskeri

alanda Azerbaycan’a desteği temin

etmiş ve ülkemin uluslararası alanda önemli

aktöre çevrilmesine katkıda bulunmuştur.

Azerbaycan’ın uluslararası güvenlik için önemli

aktör olduğu NATO ve Rusya tarafından da yüksek

değerlendirildiği için Bakü bir kaç kes NATO’nun

Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Komutanı ve

Rusya Genelkurmay başkanı arasında gerçekleşen

toplantılara ev sahipliyi etmiştir.

Politik alanda yanı sıra, NATO ile

askeri alanda işbirliği sayesinde Azerbaycan

Silahlı Kuvvetler’de NATO standartlarının

uygulanmasında önemli ilerlemeler kat etmiştir.

Bu açıdan Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri daha da

Эрджан Алкая, Мехмет Озерен.

Смысловые и грамматические трансформации русского языка в крымскотатарский

Современные языки тюркских народов, проживающих на территории постсоветского пространства на протяжении многих лет, претерпевают значительное влияние русского языка. Это доминирующее воздействие заметно ощущается во многих сферах жизнедеятельности тюркских народов. Наибольшему влиянию подвергается языковая среда. Это способствует возникновению двуязычных

национальных сообществ. В частности, речь идет о крымскотатарском языке и его современном состоянии. Из-за того, что в Крыму долгое время доминирующим языком является русский, в письменной и устной речи крымских татар заметно частое употребление заимствований русских слов и терминов. Несмотря на то, что эти заимствования в какой-то степени были видоизменены и адаптированы, но все же в них сохраняются элементы русской языковой ментальности. Таким образом, эти семантические, лексико-грамматические адаптации оказывают негативное, разрушающее воздействие на традиционную грамматическую структуру крымскотатарского языка. В настоящей статье обнародуются результаты исследования истории и причин заимствований из русского языка в крымскотатарский.

1 Ercan Alkaya, Prof. Dr., insani ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Qagda§ Türk Lehgeleri ve Edebiyatlari Bölümü, Firat Üniversitesi; Mehmet Özeren, Dog. Dr., insani ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Qagda§ Türk Lehgeleri ve Edebiyatlari Bölümü, Firat Üniversitesi (Elazig, Türkiye)

E. ALKAYA, M. ÖZEREN1,

E-mail: [email protected]

Kirim Tatar Turkgesinde Rusgadan Yapilan Kavram ve Gramer Qevirileri

UDC: 811.512.1

Ключевые слова: современные тюркские языки, крымскотатарский язык, русский язык, понятие, грамматика, перевод.

Erjan Alkaya, Mehmet Ozeren.

Purport and Grammar Translations from Russian in Crimean Tatar Turkish

Turkic Languagaes has been under the influence of Russian for long years. The impression of governing upon the governed made itself apparent in every field and every period and the most significant impression occurred in linguistic area and a bilingual society was created in the region.

The effective usage of Russian as literary language in every field through long ages in Qirim led to the entry of Russian elements into the contemporary Crimean Tatar Turkish. Among these elements, words and terms adapted from Russian in contemporary Crimean Tatar Turkish are frequently encountered. Such adaptations can be detected clearly. However, there are also Russian adapted elements that are not very apparent beyond the adapted words. Such adapted elements are pertinent expressions with Turkish words but to Russian linguistic worldview and linguistic logic instead of Turkish. These elements that we call Loan Translation and Grammar Translation damage the loan and grammar dimension within the overall structure of Turkish.

Loan and grammar translations occur in relation to affix, syntax and word. The meaning in affix and word, but the structure in syntax is translated.

In this study, the purport and grammar translations taken from Russian's colloquial language by Crimean Tatar Turkish are given under several titles with their reasons and characteristics.

Keywords: Turkic Languagaes, Crimean Tatar Turkish, Russian, Purport, Grammar, Translation.

Kavram ve gramer ?evirisi (ing. Loan Translation, Semantic Loan, Calque; Rus. Kal'ka, Kal'kirovanie), bir dildeki ek veya sözcügün sahip oldugu anlamin veya söz dizimi yapisinin ba§ka bir dile fevrilmesidir. Dolayisiyla bu tür fevirilerde anlam ve yapi önemli yer tutar.

Anlam (Alm. Bedeutung, sinn; Fr. Sense; Ing. Sense, meaning; Rus. Znagenie, smisl; Osm. Mänä), sözcügün tek ba§ina veya söz i?indeki öteki ögeler ile baglantili olarak zihinde yarattigi kavramlardan her biri olarak tanimlanmaktadir [Korkmaz, 2010, s. 18]. Anlamin iki yönü vardir: dilsel anlam (Ing. sense; Rus. smisl), gönderim (Ing. referans). Anlam ile baglantili bir terim olan kavram (Alm. Begriff; Fr. concept, notion; Ing. concept, notion; Rus. ponimanie, kontseptsiya), dünyadaki nesnelerin, durumlarin, hareketlerin ve tasavvurlarin dildeki ifadesi bi?iminde tanimlanmaktadir [Korkmaz, 2010, s. 143]. Dolayisiyla kavram, anlamin referans (gönderim) ya da dil di§i tecrübesi ile ilgilidir. Anlamin bir diger yönü olan sense (dilsel anlam) ise, dilsel unsurlarin karma§ik ili§kiler sistemiyle, yani sadece dil i?i ili§kilerle olu§an anlam üzerinde durdugu i?in gramer unsurlari ve anlamlarini ele alir. F.R. Palmer anlamin bu iki yönüne §öyle a?iklik getirmektedir: "Sadece tam kelimeler, bizim §imdiye kadar ilgilendigimiz türden anlama sahip görünüyorlar. §ekil kelimeleri ise, semantikten ziyade gramere ait görünüyorlar. Daha net söyleyecek olursak, bunlar, sözlükten ziyade gramere aittir. Onlarin da anlamlarinin oldugu hälä söylenebilir; fakat bu anlam, gramere ait bir anlamdir. Bununla beraber, bu anlam, söz konusu kelimenin kendi ba§ina sahip oldugu bir anlam olmayip, onun diger kelimelerle ve belki de cümlenin tamamiyla olan ili§kisinden dogan bir anlamdir" [Palmer, 2001, s. 52].

Yukaridaki a?iklamalar dogrultusunda anlam; kavramsal anlam (daha ?ok sözcükler) ve gramersel anlam (ek ve edatlar) olarak ikiye ayrilmaktadir. Dolayisiyla kavram ve gramer gevirisi iki dil arasinda ger?ekle§en anlam ile ilgili bir olaydir.

Bir dil i?in alinti sözcüklerin ötesinde daha da tehlikeli olan durum, bir dilin ba§ka bir dilden kavram gevirisi/kavram tercümesi veya anlam aktarimi/anlam

kopyasi yapmasidir2. Günay Karaaga? kavram ?evirisini, bir sözcügün anlaminin morfem morfem alici dile aktarilarak, verici dilin anlam örgüsünün özelligini ta§iyan; fakat alici dilin ses ve yapilariyla kar§ilanan alintilar olarak a?iklamaktadir [Karaaga?, 2005, s. 103]. Ahmet Buran ise kavram ?evirisini teknik bir tanimla §öyle a?iklar: "Dil göstergelerinin iki yani vardir. Bunlardan biri gösteren digeri ise gösterilendir. Gösteren daha ?ok ses ya da yazi ile temsil edilir. Gösterilen ise gösterenin kar§iladigi, temsil ettigi §eydir. Kavram tercümelerinde biz sadece gösterileni kaynak dilden aliyoruz, göstereni ise kendi dilimizin unsurlariyla kar§iliyoruz. Bu tür aktarimlardaki yabancilik di§aridan fark edilemedigi i?in, adeta bedeni bizden ruhu ba§kasindan karma bir yapi ortaya ?ikmaktadir" [Buran, 2008, s. 272]. Johanson'a göre anlam kopyalamasi (kavram ve gramer ?evirisi), bir birimin anlam özelliklerinin alici dildeki sözcüge kodlanarak onun anlaminin geni§lemesiyle, yani B blogunun sadece anlam yönünün A birligine kopyalanmasiyla olu§ur [Demir ve Aslan, 2010, s. 281]. Süer Eker ise anlam kopyalamasini dilin görünmeyen, ana dilin sözcüklerine aktarilmi§ anlam kodlari olarak tanimlayarak, bu yapilarin ilk planda algilanmasinin zor oldugunu ifade etmektedir [Eker, 2009, s. 238].

Bati Avrupa dillerinde bu türlü aktarmalara ?ok sik rastlandigini belirten Venders, buna "kalip aktarmasi" der ve zihninde iki dilin kaliplari bulunan bir kimsenin gündelik dilinde sik sik yabanci dilin kaliplarini kullandigini söyler [Vendryes, 2001, s. 81]. Mustafa Sari, "Anlam Aktarmasi ya da Tercüme Kelime" bi?imindeki alintilarda anlamin ve §eklin tamamiyla kaynak dilden alindigini ve yabanci sözcügü olu§turan unsurlarin oldugu gibi tercüme edildigini ifade eder. "Melez Kelime ya da Yari Tercüme Kelime" (Hybrid ya da Loanblend) bi?imindeki alintilarda ise anlamin tamamiyla, §eklin

2 Türkgede dilbilimsel gali§malar ancak 1970'lerden sonra ivme kazanmi§ ve ragbet görmeye ba§lami§tir. Dolayisiyla terimsel anlamda farkli kullanimlarin ve agiklamalarin olmasi dilbilim gibi dilin felsefesiyle ugra§an bir bilim dali igin gayet dogal kar§ilanmalidir. Türkiye'deki dilbilimsel gali§malar ile ilgili genel bilgi igin bk.: Kocaman, 2009, S. 365- 371.

ise kismen alici dile aktarildigini söyler [Sari, 2008, s. 49]. Zeynep Korkmaz ise kavram ve gramer fevirilerini "gevirme adlar" maddesinde §öyle a?iklar: "Bazi kavramlarin adlandirilmasinda ba§ka dillerden ?evirme yoluna ba§vurularak kar§ilanan ve anlamca o dillerdeki kar§iliklarina paralel olan sözler: gam yemek (Far. gam xorden), kendine iyi bak (Ing. take care of you) vb" [Korkmaz, 2010, s. 59].

Kavram ve gramer ?evirileri; ek, sözcük ve söz dizimi ile ilgili olarak ger?ekle§mektedir. Ek ve sözcüklerde anlam kopyalamasi, söz diziminde ise cümledeki öge düzenlerinin kopyalanmasi görülmektedir. Kavram ve gramer ?evirisinin söz dizimi ile ilgili olan yönü hakkinda Dogan Aksan'in görü§ü, bu §ekildeki etkilenmelerin daha az meydana geldigi yönündedir. Macar bilgini Zs. Simonyi ise bir dilin sentaksinda yabanci etkilerin bulunmasinin az rastlanilan bir olay olmadigini belirtmekte ve bir yabanci dilin ögrenilmesi sirasinda, ba§langi?ta ve uzun zaman, insanin kendi dilinin kurulu§larini bu dile tatbik ettigini söyler [Aksan, 1961, s. 235]. Ya§ar Önen bu etkilenmeleri yaratma sentaks terimiyle kar§ilar. Dogan Aksan'a göre, az rastlanilabilecek anlam ali§veri§i türünü te§kil eden bu yapilarin dile mal olmasi olduk?a zordur ve bu yapilar i?in "ödüng sentaks" yerine "sentaks etkilenmeleri" teriminin kullanilmasi gerekir [Aksan, 1961, s. 236-238].

Sözcüklerin ruhu sözcügün soyut tasarimidir. "Dillerin ger?ek kimlikleri, bu soyut tasarimda, mantikta, ruhta sakli oldugu i?in, verici dilin mantigini alici dilin ses göstergelerinin i?ine yerle§tirmek dilin ruhunu, mantigini, dolayisiyla özgünlügünü ortadan kaldirmaktadir." [Buran, 2008, s. 273]. Dilin özgünlügüne zarar vermeyen dilsel degi§imler, canli bir varlik olan dile ait bir özelliktir. Ancak bu degi§im dilin kendi i? yapisindan kaynaklanirsa bunun adi geli§im olur. Alintilarla bir dil geli§mez, aksine dil tehlikeye girer. Qünkü dillerin ölüm sebeplerinin temelinde ba§ka bir dilden etkilenme vardir [Buran, 2008, s. 182]. ilk önce alinti sözcüklerin kullanimi artar, daha sonra konu§urken dilden dile ge?i§ miktarinda arti§lar görülür, etkilenilen dilin özellikleri alinmaya ba§lanir [Crystal, 2007, s. 36]. Bu da bir dilin sonunu hazirlamak anlamina gelir. Bu bakimdan kavram ve

gramer gevirisi de diller arasi ili§kilerde 90k önemli bir yere sahiptir.

Türk?e; yazili belgeleri ba§langi£ noktasi olarak alindiginda Göktürk Türk?esi döneminden günümüze kadar kafinilmaz olarak yabanci diller ile kom§u olarak ya§amini sürdürdügü i?in kom§u dillerden etkilenmi§ ya da kom§u dilleri etkilemi§tir [Buran, 2010, s. 67-70]. Ancak Türk?e tarihT dönemlerinde yabanci dillerden sözcük almanin di§inda kavram ve gramer 9evirisi de yapmi§tir. Süer Eker, tarihT dönemlerde gezgin sözcükler gibi anlam kopyalarinin da (kavram ve gramer 9evirisi) yayildigini ve bunun sözcük düzeyiyle sinirli olmayip söz diziminde de görüldügünü, özellikle Fars?a dil temaslarinda en önemli sonucun anlam kopyasi oldugunu belirtmektedir. Ayrica Türk?edeki anlam kopyalamalarinin (kavram ve gramer ?evirisi) karma§ik bir ag olu§turdugunu ve bunlarin Divan-ü Lügati't-Türk'ten daha eski dönemlere götürülebilecegini söylemektedir. Anlam kopyalamalarinda hem Türk?e hem de Fars?a i?in en önemli kaynak dilin ise Arap?a oldugunu ifade etmektedir [Eker, 2009, s. 238]. Uzun yillar Arap?a ve Fars?adan kavram ve gramer ?evirisi yapmi§ olan Türk?e, günümüzde farkli cografyalarda Fars?a (Türk?enin tarihT dönemlerindeki ali§kanlikla), ingilizce ve Rus?a gibi dillerden farkina varilmaksizin kavram ve gramer 9evirisi yapmaya devam etmektedir.

1. Kirim Tatar Türkgesinde Rusgadan Yapilan Kavram ve Gramer Qevirileri

1.1. Ek ile ilgili Qeviriler

iki farkli ek sistemine sahip olan Kirim Tatar Türk?esi ve Rus?a arasinda ek ?evirisi meydana geldigi görülmektedir. Hal ekleri, iyelik ekleri, §ahis ekleri, ek-fiil, ?ogul eki, soru edati ve yapim ekleri ba§liklari altinda ele alinan bu ?evirilerde Türk?enin yapisina uygun olmayan eklerin sözcüklere eklendigi veya eklerin kullanilmami§ oldugu görülmektedir.

1.1.1. Hal Ekleri ile ilgili Qeviriler

Rus?a ki§i zamirlerindeki edatsiz yönelme halinin (дательный падеж = datel'niy padej) etkisiyle Kirim Tatar Türk?esinde ki§i zamirleri yalin veya tamlayan hali yerine yönelme hali ile kullanilmaktadirlar. Dolayisiyla Rus?a ile birebir örtü§en Kirim Tatar Türk?esindeki bu yaygin yapilar, Rus?adan yapilan kavram ve

gramer fevirisinin bir sonucudur:

Maña ti§imni gikartmak kerek. = Mne nujno udalit' zub. = Bana di§imi fikartmak gerek. (Ben di§imi gektirmeliyim).

Maña ti§ koydirmak kerek. = Mne nujno vstavit' zub. = Bana di§ koydurmak gerek. (Ben di§ taktirmaliyim).

Maña ne a§amak mümkün? = Qto mne mojno est'? = Bana ne yemek mümkün? (Ben ne yiyebilirim?).

Maña añla§ila. = Mne ponyatno. = Bana anla§iliyor. (Ben anliyorum.)

Maña ne a§amak olmay? = Qto mne nel'zya est'? = Bana ne yemek olmaz? (Ben ne yiyemem?).

Maña bazarga barmak kerek. = Mne nado poyti na bazar. = Bana pazara gitmek gerek. (Ben pazara gitmeliyim).

Kirim Tatar Türkfesinde Rusfadaki edatsiz vasita hälinin (творительный падеж = tvoritel'niy padej) bulunma anlami etkisiyle yalin häl yerine bulunma häli ekinin kullanildigi görülmektedir23. Bu kullanim Rusfadaki fiillerin rejimiyle baglantili olarak zaman bildiren sözcüklerde meydana gelmektedir:

Sizge yazda deñiz yalisinda raatlanmak kerek. = Vam nado letom otdihat' u morya. = Size yazda deniz kenarinda dinlenmek gerek. (Siz yazin deniz kenarinda dinlenmelisiniz).

Kirim Tatar Türkfesinde Rusfadaki edatsiz vasita hälinin (творительный падеж = tvoritel'niy padej) etkisiyle yalin häl yerine vasita häli ekinin kullanildigi görülmektedir. Bu kullanim Rusfadaki fiillerin rejimiyle baglantili olarak kök veya gövde durumundaki sözcüklerde meydana gelmektedir:

Aydiñiz, deñizge barip taze avanen nefes alayik. = Poydyomte k moryu podi§at' svejim vozduhom. = Haydi, denize varip taze havayla nefes alalim. (Haydi, denize temiz hava almaya gidelim).

Kirim Tatar Türkfesinde Rusfa yalin hälin (именительный падеж = imenitel'niy padej) etkisiyle belirtme häli yerine yalin

3 Rusçada edatsiz bulunma hâli (предложный падеж = predlojniy padej) yoktur. Fakat edatsiz vasita hâli (творительный падеж = tvoritel'niy padej) bulunma anlami da taçimaktadir [Dietrich, 2004, s. 72 -73].

hâlin kullanildigi görülmektedir. Bunlarin bir kismi anlamca belirliligin oldugu Rusça kaynakli belirtme hâli yerine yalin hâldeki kullanimlardir:

Nomerniñ anahtari kayda kaldirmali? = Gde ostavit' klyuç ot nomera? = Numaranin anahtari nerede birakmali? (Odanin anahtarini nereye birakmali?).

Bir kismi ise anlamca belirliligin olmadigi Rusça kaynakli belirtme hâli yerine yalin hâldeki kullanimlardir:

Kompüter açsamz. = Vklyuçite kompyuter. = Bilgisayar açiniz. (Bilgisayari açiniz).

Kirim Tatar Tûrkçesinde Rusça yalin hâlin (именительный падеж = imenitel'niy padej) etkisiyle belirtme hâli yerine yalin hâlin kullanildigi görülmektedir. Bunlarin bir kismi anlamca belirliligin oldugu Rusça kaynakli belirtme hâli yerine yalin hâldeki kullanimlardir:

Nomerniñ anahtari kayda kaldirmali? = Gde ostavit' klyuç ot nomera? = Numaranin anahtari nerede birakmali? (Odanin anahtarini nereye birakmali?).

Bir kismi ise anlamca belirliligin olmadigi Rusça kaynakli belirtme hâli yerine yalin hâldeki kullanimlardir:

Kompüter açsamz. = Vklyuçite kompyuter. = Bilgisayar açiniz. (Bilgisayari açiniz).

Rusçada fiillerin rejimine bagli olarak kullanilan edatsiz yönelme hâlinin (дательный падеж = datel'niy padej) etkisiyle, Kirim Tatar Tûrkçesindeki sözcüklerde de belirtme hâli eki yerine yönelme hâli ekinin kullanildigi görülmektedir: Men krimtatarca laf etmege ögrenmek isteyim. = Ya hoçu nauçit'sya govorit' po-krimskotatarski. = Ben Kirim Tatarca konu^maga ögrenmek istiyorum. (Ben Kirim Tatarcasi konusmayi ögrenmek istiyorum).

Rusça ki§i zamirlerindeki edatsiz yönelme hâlinin (дательный падеж = datel'niy padej) etkisiyle Kirim Tatar TOrkçesinde ki§i zamirleri yalin veya tamlayan hâli yerine yönelme hâli ile kullanilmaktadirlar. Dolayisiyla Rusça ile birebir örtü§en Kirim Tatar TOrkçesindeki bu yaygin yapilar, Rusçadan yapilan kavram ve gramer çevirisinin bir sonucudur:

Maña tis koydirmak kerek. = Mne nujno vstavit' zub. = Bana di§ koydurmak gerek. (Ben dis taktirmaliyim).

Sizge yazda deñiz yalisinda raatlanmak kerek. = Vam nado letom otdihat' u morya. = Size yazda deniz kenarinda dinlenmek gerek. (Siz yazin deniz kenarinda dinlenmelisiniz).

Sizge añlasilami? = Vam ponyatno? = Size anlaçiliyor mu? (Siz anliyor musunuz?).

Maña añasila. = Mne ponyatno. = Bana anlaçiliyor. (Ben anliyorum).

Maña ne asamak olmay? = Çto mne nel'zya est'? = Bana ne yemek olmaz? (Ben ne yiyemem?).

Rusça ki§i zamirlerindeki edatsiz yönelme hâlinin (дательный падеж = datel'niy padej) etkisiyle Kirim Tatar Tûrkçesinde ki§i zamirleri yalin veya tamlayan hâli yerine yönelme hâli ile kullanilmaktadirlar. Dolayisiyla Rusça ile birebir örtügen Kirim Tatar Tûrkçesindeki bu yaygin yapilar, Rusçadan yapilan kavram ve gramer çevirisinin bir sonucudur:

Sizge añlasilami? = Vam ponyatno? = Size anlaçiliyor mu? (Siz anliyor musunuz?).

Maña añlasila. = Mne ponyatno. = Bana anlaçiliyor. (Ben anliyorum).

Maña ne asamak olmay? = Çto mne nel'zya est'? = Bana ne yemek olmaz? (Ben ne yiyemem?).

Maña tisimni çikartmak kerek. = Mne nujno udalit' zub. = Bana diçimi çikartmak gerek. (Ben disimi çektirmeliyim).

Maña tis koydirmak kerek. = Mne nujno vstavit' zub. = Bana di§ koydurmak gerek. (Ben dis taktirmaliyim).

Sizge yazda deñiz yalisinda raatlanmak kerek. = Vam nado letom otdihat' u morya. = Size yazda deniz kenarinda dinlenmek gerek. (Siz yazin deniz kenarinda dinlenmelisiniz).

Rusçada fiillerin rejimine bagli olarak kullanilan edatsiz yönelme hâlinin (дательный падеж = datel'niy padej) etkisiyle, Kirim Tatar Tûrkçesindeki sözcüklerde de belirtme hâli eki yerine yönelme hâli ekinin kullanildigi görülmektedir:

Men krimtatarca laf etmege ögrenmek isteyim. = Ya hoçu nauçit'sya govorit' po-krimskotatarski. = Ben Kirim Tatarca konugmaga ögrenmek istiyorum. (Ben Kirim Tatarcasi konusmayi ögrenmek istiyorum).

Kirim Tatar Tûrkçesinde Rusçadaki edatsiz vasita hâlinin (творительный

падеж = tvoritel'my padej) bulunma anlami etkisiyle yalin hâl yerine bulunma hâli ekinin kullanildigi görülmektedir 4. Bu kullanim Rusçadaki fiillerin rejimiyle baglantili olarak zaman bildiren sözcüklerde meydana gelmektedir:

Sizge yazda deniz yalisinda raatlanmak kerek. = Vam nado letom otdihat' u morya. = Size yazda deniz kenarinda dinlenmek gerek. (Siz yazin deniz kenarinda dinlenmelisiniz).

Kirim Tatar Tûrkçesinde Rusçadaki edatsiz vasita hâlinin (творительный падеж = tvoritel'my padej) etkisiyle yalin hâl yerine vasita hâli ekinin kullanildigi görülmektedir. Bu kullanim Rusçadaki fiillerin rejimiyle baglantili olarak kök veya gövde durumundaki sözcüklerde meydana gelmektedir:

Aydiniz, denizge barip taze avanen nefes alayik. = Poydyomte k moryu podiçat' svejim vozduhom. = Haydi, denize varip taze havayla nefes alalim. (Haydi, denize temiz hava almaya gidelim).

1.1.2. iyelik Eki ile ilgili Çeviriler

Kirim Tatar Tûrkçesinde, iyelik ekinin kullanilmamasi dolayisiyla isim tamlamasi olmasi gereken kelime gruplari Rusçanin etkisiyle sifat tamlamasi gibi kullanilmaktadir. Bu nedenle Kirim Tatar Tûrkçesinde bulunmasi gerekli olan iyelik ekinin kullanilmamasi Rusçadan yapilan gramer çevirisinin bir sonucudur:

içki isler idaresi. = Upravlenie vnutrennih del. = iç içler idaresi. (iç isleri idaresi).

Bu nasil kürk? = Eto kakoy meh? = Bu nasil kürk? (Bu neyin kürküdür?).

Sen nasil kitap okuysin? = Kakuyu knigu ti çitaeç'? = Sen nasil kitap okuyorsun? (Sen hangi kitabi okuyorsun?).

Bin dokuz yüz seksen dokuzinci yilda. = V tisyaça devyat'sot vosem'desyat devyatom godu. = Bin dokuz yüz seksen dokuzuncu yilda. (Bin dokuz yüz seksen dokuz yilinda).

Rusçadaki "u" (-DA) edati, "kto" (kim?) sözcügünün tamlayan hâli (родительный

4 Rusçada edatsiz bulunma hâli (предложный падеж = predlojniy padej) yoktur. Fakat edatsiz vasita hâli (творительный падеж = tvoritel'niy padej) bulunma anlami da tagimaktadir [Dietrich, 2004, s. 72-73].

падеж = roditel'niy padej) ile (kogo?) birleçerek bir nesnenin sahibini gösterir. Kirim Tatar TOrkçesinde Rusçadaki "u kogo? = kimde? (kimin?)" kalibindan dolayi tamlanan kisminda iyelik ekinin yer almadigi görülmektedir:

Sizde kusçilik fermasi barmi? = Est' li u vas ptitseferma? = Sizde kugçuluk çiftligi var mi? (Sizin kus ciftliáiniz var mi?)

Sizde balalar bagçasi barmi? = Est' li u vas detskiy sad. = Sizde çocuklar bahçesi var mi? (Sizin cocuk bahceniz var mi?)

1.1.3. §ahis Eki ile ilgili Çeviriler

Kirim Tatar TOrkçesinde §ahis ekinin kullanilmamasi, özellikle gereklilik kipinin Rusçadaki "doljen, nado, neobhodimo, nujno, nujerí' (gerek) sözcüklerinden etkilenip fiillerin mastar halde kullanilmasindan kaynaklanmaktadir. Bununla beraber Rusçadaki "mojno" (mümkün) ifadesi de fiillerin mastar halini istediginden Kirim Tatar TOrkçesi de bu sözcügü çevirirken fiilleri mastar halde kullanmaktadir. Bu kullanimlar oldukça yaygindir ve Kirim Tatar Türkçesindeki cümlelerde §ahis ekinin kullanimini sinirlandirmaktadir:

Asanov arkadasni körmek mümkünmi? = Mojno li videt' tovariçça Asanova? = Asanov arkadaçi görmek mümkün mü? (Asanov arkadasi görebilir miyim?).

Kirmek mümkünmi? = Mojno voyti? = Girmek mümkün mü? (Girebilir miyim?).

Rusça-krimtatarca lugatni kaydan tapip almak mümkün? = Gde mojno dostat' russko-krimskotatarskiy slovar'? = Rusça-Kirim Tatarca sözlügünü nereden bulup almak mümkün? (Rusça-Kirim Tatarca sözlügünü nereden bulabilirim?).

Maña ne asamak mümkün? = Çto mne mojno est'? = Bana ne yemek mümkün? (Ben ne yiyebilirim?).

0züñniñ tuvgan tiliñni sevmek kerek. = Nado lyubit' svoy rodnoy yazik. = Kendinin dogan dilini sevmek gerek. (Kendinin ana dilini sevmelisin).

Öz zenaatiñni sevmek kerek. = Svoyu professiyu nado lyubit'. = Kendi zanaatini sevmek gerek. (Kendi zanaatini sevmelisin).

Sicagirnzni bir kere daa ôlçemek kerek. = Nujno izmerit' temperaturu e§çe raz. = Sicaginizi bir kere daha ölçmek gerek. (Atesinizi bir kere daha ôlçmeliyiz).

Kan basimiñizni ôlçemek kerek. =

Nujno izmerit' krovyanoe davlenie. = Kan basincinizi ölçmek gerek. (Tansiyonunuzu ôlçmeliyiz).

Maña tisimni çikartmak kerek. = Mne nujno udalit' zub. = Bana diçimi çikartmak gerek. (Ben disimi çektirmeliyim).

Maña tis koydirmak kerek. = Mne nujno vstavit' zub. = Bana di§ koydurmak gerek. (Ben dis taktirmaliyim).

Sizge yazda deñiz yalisinda raatlanmak kerek. = Vam nado letom otdihat' u morya. = Size yazda deniz kenarinda dinlenmek gerek. (Siz yazin deniz kenarinda dinlenmelisiniz.)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Maña yuvunmak kerek. = Mne nujno umit'sya. = Bana yikanmak gerek. (Ben yikanmaliyim).

Maña bazaráa barmak kerek. = Mne nado poyti na bazar. = Bana pazara gitmek gerek. (Ben pazara gitmeliyim).

Maña resimge çikmak gerek. = Mne nujno fotografirovat'sya. = Bana resme çikmak gerek. (Ben fotograf çektirmeliyim).

Kirim Tatar TOrkçesindeki ayni kullanimlarda §ahis eklerinin yer aldigi da görülür:

Bagislañiz, men çikmak keregim. =

izvinite, mne nado vihodit'. = Af edersiniz, ben çikmak geregim. (Af edersiniz, ben inmeliyim).

Siz köz ekimine muracaat etmek kereksiñiz. = Vam nujno obratit'sya k okulistu. = Siz göz doktoruna müracaat etmek gereksiniz. (Siz göz doktoruna müracaat etmelisiniz).

1.1.4. Ek-Fiil ile ilgili Çeviriler

Kirim Tatar TOrkçesindeki ifadelerde Rusçanin etkisiyle isim cümlelerinde geni§ zaman ek-fiilinin yaygin olarak kullanilmadigi görülmektedir:

Babam yüzümci, anam ise ev bikesi. = Moy otets vinogradar', a mat' domohozyayka. = Babam üzümcü, anam ise ev hanimi. (Babam üzümcüdür, annem ise ev hanimidir).

Bu kim? = Kto eto? = Bu kim? (Bu kimdir?).

Bu ne? = Çto eto? = Bu ne? (Bu nedir?).

O ekim. = On vraç. = O doktor. (O doktordur).

Menim babam demirci. = Moy otets -kuznets. = Benim babam demirci. (Benim babam demircidir).

O çalgici. = On - muzikant. = O müzisyen. (O müzisyendir).

O kemaneci. = On - skripaç. = O kemanci. (O kemançjdir).

Fikret dagci. = Fikret - lecnik. = Fikret dagci. (Fikret dagcidir).

Onin agasi ise degirmenci. = A ego brat -mel'nik. = Onun agabeyi ise degirmenci. (Onun agabeyi ise degimencidir).

O yahsi berber. = On horoçiy parikmaher. = O iyi berber. (O iyi berberdir).

O tikici. = Ona portniha. = O dikici. (O terzidir).

Menim akayim ressam. = Moy muj hudojnik. = Benim kocam ressam. (Benim kocam ressamdir).

Onin agasi saat ustasi. = Ego brat çasavgçik. = Onun agabeyi saat ustasi. (Onun agabeyi saat ustasidir).

Onin özü oca. = Sam on prepodavatel'. = Onun kendisi hoca. (Kendisi ögretmendir).

O-sport ustasi. = On-master sporta. = O, spor ustasi. (O spor hocasidir).

O-halkara klassli sport ustasi. = On-master sporta mejdunarodnogo klassa. = O, uluslar arasi sinifli spor ustasi. (O, uluslar arasi sinifa sahip spor ustasidir).

Bu nasil kürk? = Kakoy eto meh? = Bu nasil kürk? (Bu ne kürküdür?).

Tespit ettigimiz yukaridaki örneklerde görüldügü üzere ek - fiilin geniç zaman 3. Çahis eki kullanilmiyor; ancak 1. Çahis çekiminde ek eksikligi görülmemektedir:

Men balikçim. = Ya - ribak. = Ben balikçiyim.

Men yazicilar soyuzinin azasim. = Ya

çlen soyuza pisateley. = Ben yazarlar birligi üyesiyim.

1.1.5. Çogul Eki ile ilgili Çeviriler

Kirim Tatar Türkçesindeki söylemlerde sözcüklerin çogul eki almasi, sözcügün Rusça çogul halde kullanilmasindan kaynaklanmaktadir:

isler nasil? = Kak dela? = içler nasil? (Nasilsin?).

Nasil yaniliklar bar? = Kakie novosti? = Nasil yenilikler var? (Nasilsin?).

Ogurli yollar! = Dobrie puti! = iyi yollar! (Yolunuz açik olsun).

Bos nomerler barmi? = Est' li svobodnie nomera? = Boç numaralar var mi? (Bos oda var mi?).

1.1.6. Soru Edati ile ilgili Çeviriler

Kirim Tatar Tûrkçesindeki bazi ifadelerde soru edatinin Rusçadaki "li" edatini veya vurguyla yapilan soru anlamini kargilamak üzere yaygin olarak eksiz kullanildigi görülmektedir:

Siz evlisinizmi? = Vi jenati? = Siz evlisiniz mi? (Siz evli misiniz?).

Siz bossinizmi? = Vi svaboden? = Siz bogsunuz mu? (Siz bos musunuz?).

Biz daa körüsecekmizmi? = Mi egçe uvidimsya? = Biz yine görügeceqiz mi? (Biz yine görüsecek miyiz?).

Siz mina bu foto resimni büyüklestirip olursinizmi? = Mojete li vi uveliçit' vot etu fotografiyu? = Siz igte bu fotografi büyültüp olursunuz mu? (Siz iste bu fotografi büyültebilir misiniz?).

Sen oni begenesinmi? = On tebe nravitsya? = Sen onu begeniyorsun mu? (Sen onu begeniyor musun?).

Sen krimtatarca laf etip olasinmi? = Ti moje?' govorit' po krimskotatarski? = Sen Kirim Tatarca konugup olasin mi? (Sen Kirim Tatarcasi konusabiliyor musun?).

Siz gazeta ve jurnallar alasinizmi? = Poluçaete li vi gazeti i jurnali? = Siz gazete ve dergiler aliyorsunuz mu? (Siz gazete ve dergiler aliyor musunuz?).

Siz gimnastikanen ograsasinizmi? = Zanimaetes' li vi gimnastikoy? = Siz jimnastikle ugragiyorsunuz mu? (Siz jimnastikle ugrasiyor musunuz?).

Uzakka ketesinizmi? = Daleko li vi edete? = Uzaga gidiyorsunuz mu? (Uzaga gidiyor musunuz?).

Siz pirinç asraysinizmi? = Razvodite li vi ris? = Siz pirinç yetigtiriyorsunuz mu? (Siz pirinç yetistiriyor musunuz?).

Siz rusça laf etesinizmi? = Vi govorite po-russki? = Siz Rusça konuguyorsunuz mu? (Siz Rusça konusuyor musunuz?).

Siz meni anlaysinizmi? = Vi menya ponimaete? = Siz beni anliyorsunuz mu? (Siz beni anliyor musunuz?).

Siz ukrainsinizmi? = Vi ukrainets? = Siz Ukraynalisiz mi? (Siz Ukraynali misiniz?).

Siz tasçisinizmi? = Vi kamengik? = Siz tagçisiniz mi? (Siz tasçi misiniz?)'.

Kirim Tatar Tûrkçesinde bazi fiil çekimlerinin olumsuz soru gekli kurulurken gahis eki soru edatina degil, olumsuzluk ekine eklenmektedir. Bu da Rusça "ne"

olumsuzluk ekinin etkisiyle meydana gelmektedir [Alkaya, 2007, s. 47].

Kösterip olamazsiñizmi? = Ne smogli bi pokazat'? = Gösterip olamazsiniz mi? (Gösteremez misiniz?).

Unutmazsiñizmi? = Ne zabudete? = Unutmazsiniz mi? (Unutmaz misiniz?).

Maña seer musafirhanesini kösterip olamazsiñizmi? = Vi ne mojete pokazat' mne gorodskuyu gostinitsu? = Bana §ehir misafirhanesini gösteremezsiniz mi? (Bana sehir misafirhanesini gösteremez misiniz?).

Körmeysirnzmi? = Ne vidite? = Görmüyorsunuz mu? (Görmüyor musunuz?).

1.2. Söz Dizimi ile ilgili Çeviriler

Rusçanin etkisi ile Kirim Tatar TOrkçesindeki bazi ifadelerde yüklemlerin cümle sonunda degil, cümle baçinda kullanildiklari görülmektedir:

Yüriñiz biznen. = Poydemte s nami. = Yürüyünüz bizle. (Bizimle yürüyünüz).

Kirim Tatar TOrkçesindeki bazi ifadelerde sözcük gruplarinin kendi içerisindeki siralamasinin Türkçeye uygun olarak degil, Rusçaya uygun olarak kullanildiklari görülmektedir:

Avaniñ dimligi doksan protsentkece bara. = Vlajnost' vozduha dohodit do devyanosto protsentov. = Havanin nemi doksan yüzdeye kadar gidiyor. (Havanin nemi yüzde doksana kadar ulasiyor).

1.3. Rusça Ön Eklerin Çevrilmesi

1.3.1. "pri-" Ön Ekinin Çevrilmesi

Rusçadaki "pri-" ön eki, hareket fiillerine geldiginde amaci baçarmaya yönelik "gelme, varma" anlamlari kazandirir. Rusçadaki "pri-" ön eki almi§ fillerin Kirim Tatar TOrkçesine anlamca çevrildigi görülmektedir:

Yas bir kadin kirip keldi. = Molodaya jençina prisla. = Genç bir kadin girip geldi. (Genç bir kadin girdi).

1.3. 2. "pro-" Ön Ekinin Çevrilmesi

Rusçada fiillerin önüne gelen "pro-" ön eki bitmiçlik durumunda "geçmek, bitirmek" anlami taçir. Rusçada bu ön eki alan fiillerin anlami Kirim Tatar TOrkçesine çevrilmiçtir:

Keciñiz! = Prohodite! = Geçiniz! (Geliniz!).

1.3.3. "vi-" Ön Ekinin Çevrilmesi

Rusçada "vi-" ön eki fillerin önüne gelerek

di§ari dogru yapilan hareketi anlatir [Dietrich, 2004, s. 169]. Rusçada bu ön eki alan fiillere kar§ilik Kirim Tatar Tûrkçesinde di§ari yönlü eylemleri anlatan "çik-" anlamindaki fiillerin kullanilmasi Rusçadan çevirinin bir sonucudur:

Bagislarïiz, men çikmak keregim. = izvinite, mne nado vjhodit'. = Af edersiniz, ben çikmak geregim. (Af edersiniz, ben inmeliyim).

1.4. Rusça Edatlarin Çevrilmesi

1.4.1. "do" Edatinin Çevrilmesi

Rusçadaki "do" (-A kadar) edati tamlayan hâli (родительный падеж = roditel'niy padej) ile kullanilir ve hareketin mesafesini, zamanini ve ne zamana kadar yapildigini ifade eder [Dietrich, 2004, s. 53]. Bu edatin anlamca Kirim Tatar Tûrkçesine kopyalandigi görülmektedir:

Yaringace! = Do zavtra! = Yarina kadar! (Yarin görüsürüz!).

Kene körüskence! = Do novih vstreç! = Yine görü§ene kadar! (Yine görüsürüz!).

Körüskence! = Do vstreçi! = Görü§ene kadar! (Görüsürüz!).

1.4.2. "na" Edatinin Çevrilmesi

Rusçadaki "na" (-A; -DA) edati iki hâl ekiyle kullanilabilmektedir. Birincisi, "na" (-A) edati belirtme hâli (винительный падеж = vnitel'niy padej) ile kullanildiginda hareketin yönünü veya yerini göstermek, zaman göstermek, eylemin devam ettigi süreci göstermek, amaç belirtmek ve nesneler arasi farki vurgulamak amaci ta§ir [Dietrich, 2004, s. 40-41]. Bu edatin anlamca Kirim Tatar Tûrkçesine kopyalandigi görülmektedir:

Uzun mesafege çapuv. = Beg na dlinnie distantsii. = Uzun mesafeye ko§ma. (Uzun mesafe kosusu.)

ikincisi "na" (-DA) edati bulunma hâli (предложный падеж = predlojniy padej) ile kullanildiginda yer göstermek, hareketin hangi ula§im araciyla yapildigini göstermek, zaman ve yön göstermek amaci ta§ir [Dietrich, 2004, s. 83-84]. Bu edatin anlamca Kirim Tatar Tûrkçesine kopyalandigi görülmektedir:

Men krimtatar tilinde laf etem. = Ya govoryu na krimskotatarskom yazike. = Ben Kirim Tatar dilinde konuçuyorum. (Ben Kirim Tatar dili konusuyorum).

Men tek ukrain tilinde laf etem. = Ya

govoryu tol'ko na ukrainskom yazike. = Ben tek Ukrayna dilinde konuçuyorum. (Ben sadece Ukrayna dili konusuyorum).

1.4.3. "ne" Edatinin Çevrilmesi

Rusçadaki "ne" (-sIz, yok, degil) edati, olumsuzluk edati olarak hem fiil çekimlerinde hem de isimlerde kullanilmaktadir. Bu edatin anlamca Kirim Tatar Türkçesine kopyalandigi görülmektedir:

Bizge terciman kerek degil. = Nam ne nujen perevodçik. = Bize tercüman gerek degil. (Bize tercüman gerekmez).

Bu gruppaga terciman kerek degil. = Etoy gruppe perevodçik ne nujen. = Bu gruba tercüman gerek degil. (Bu gruba tercüman gerekmez).

1.4.4. "pered" Edatinin Çevrilmesi

Rusçadaki "pered" (ön) edati vasita hâli (творительный падеж = tvoritel'my padej) ile kullanilir. Rusçada yer veya zaman gösterirken, bir çeyin ya da bir kimsenin karçisinda yapilan hareketi ifade ederken bu edat kullanilir [Dietrich, 2004, s. 76]. Bu edatin anlamca Kirim Tatar TOrkçesine kopyalandigi görülmektedir:

Siznin ögünizde pek büyük borcim bar. = Ya vam oçen' obyazan pered vami. = Sizin önünüzde pek büyük borcum var. (Ben size çok minnettarim).

1.4.5. "s" Edatinin Çevrilmesi

Rusçadaki "s" (ile) edati vasita hâli (творительный падеж = tvoritel'my padej) ile kullanildiginda hareketin birlikteligini, bir nesnenin ne tür oldugunu, hareketin tarzini ve kutlamalari ifade eder [Dietrich, 2004, s. 78-79]. Bu edatin Kirim Tatar TOrkçesine anlamca kopyalandigi görülmektedir:

Siznen lafetken Alsu. = S vami govorit Alsu. = Sizinle konuçan Alsu. (Ben Alsu). (Telefonda)

Canimnen! = S udovol'stviem! = Memnuniyet ile! (Memnun olurum!).

Memnunliknen! = S udovol'stviem! = Memnuniyet ile! (Memnun olurum!).

1.4.6. "u" Edatinin Çevrilmesi

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Rusçadaki "u" (-DA) edati tamlayan hâli (родительный падеж = roditel'my padej) ile yaygin olarak bir nesnenin sahibini gösterirken kullanilir. Ayrica bir çeyin ya da bir kimsenin yaninda, önünde olan nesneyi,

kiçiyi ifade ederken de bu edat kullanilir [Dietrich, 2004, s. 55]. Bu edatin anlamca Kirim Tatar TOrkçesine kopyalandigi görülmektedir:

Sizde kusçilik fermasi barmi? = Est' li u vas ptitseferma? = Sizde kuççuluk çiftligi var mi? (Sizin kus çiftliginiz var mi?).

Sizde balalar bagçasi barmi? = Est' li u vas detskiy sad. = Sizde çocuklar bahçesi var mi? (Sizin çocuk bahçeniz var mi?).

1.4.7. "v" Edatinin Çevrilmesi

Rusçadaki "v" (-A) edati belirtme hâli (винительный падеж = vnitel'my padej) ile kullanildiginda hareketin yönünü, eylemin ne zaman gerçekleçtigini, eylemin süresini belirtmiç olur [Dietrich, 2004, s. 39-40]. Bu edatin anlamca Kirim Tatar TOrkçesine kopyalandigi görülmektedir:

Men buna eminim. = Ya uveren v etom. = Ben buna eminim. (Ben bundan eminim).

Uzunlikka sekirüv. = Prijki v dlinu. = Uzunluga atlama. (Uzun atlama).

Yükseklikke sekirüv. = Prijki v visotu. = Yükseklige atlama. (Yüksek atlama).

1.5. Rusça Ad - Ad Soylu Sözcüklerin Çevrilmesi

1.5.1. "bol'soy" (büyük) Sözcügünün Çevrilmesi

Rusçadaki "bol'çoy" (büyük) sifati niteleyici görevli bir sifattir ve çoklugu, geniçligi anlatmak için kullanilabilmektedir. TOrkçede ise "büyük" anlamindaki sözcük çokluk ve geniçlik için degil, boyut ile ilgili olarak kullanilmaktadir. Ancak Rusça kullanimin anlamca Kirim Tatar TOrkçesine çevrildigi görülmektedir:

Sizin korantaniz büyükmi? = U vas bol'çaya sem'ya? = Sizin aileniz büyük mü? (Sizin aileniz genis mi?).

1.5.2. "delo" (is) Sözcügünün Çevrilmesi

Rusçada karçilaçilan kiçinin içinde bulundugu durum, vaziyet soruldugunda "i§" (delo) anlamindaki sözcük kullanilmaktadir. TOrkçede ise "iç" sözcügü kullanilmadan soru sorulmaktadir. Rusçadaki ifadenin anlamca Kirim Tatar TOrkçesine çevrildigi görülmektedir:

isler nasil? = Kak dela? = içler nasil? (Nasilsin?).

1.5.3. "doljen, nado, neobhodimo, nujno, nujen" (gerek) Sözcügünün

Çevrilmesi

Kirim Tatar TOrkçesinde gereklilik kipi yerine "(yönelme hâli alan ad veya zamir; yalin ad) + mastar halde fiil + gerek anlamindaki sözcük" kalibinin kullanilmasi Rusça etkisi ile oluçmaktadir [Özkan - Musa, 2004, s. 126]:

Özüñniñ tuvgan tiliñni sevmek kerek. = Nado lyubit' svoy rodnoy yazik. = Kendinin dogan dilini sevmek gerek. (Kendinin ana dilini sevmelisin).

Öz zenaatiñni sevmek kerek. = Svoyu professiyu nado lyubit'. = Kendi zanaatini sevmek gerek. (Kendi zanaatini sevmelisin).

Sicagiñizni bir kere daa ökemek kerek. = Nujno izmerit' temperaturu e§çe raz. = Sicaginizi bir kere daha ö^mek gerek. (Atesinizi bir kere daha öi£mejjyiz).

Siz köz ekimine muracaat etmek kereksiñiz. = Vam nujno obratit'sya k okulistu. = Siz göz doktoruna müracaat etmek gereksiniz. (Siz göz doktoruna müracaat etmelisiniz).

Yigitke oni bayagi beklemek kerek oldi. = Mujiku doljno bilo jdat' ego. = Yigide onu bayagi beklemek gerek oldu. (Yigit onu çokça beklemelidir).

Kan basimiñizni ökemek kerek. = Nujno izmerit' krovyanoe davlenie. = Kan basincinizi ö^mek gerek. (Tansiyonunuzu öl£meüylz).

Maña tisimni çikartmak kerek. = Mne nujno udalit' zub. = Bana diçimi çikartmak gerek. (Ben disimi çektirmeliyim).

Maña tis koydirmak kerek. = Mne nujno vstavit' zub. = Bana dis koydurmak gerek. (Ben dis taktirmaliyim).

Sizge yazda deñiz yalisinda raatlanmak kerek. = Vam nado letom otdihat' u morya. = Size yazda deniz kenarinda dinlenmek gerek. (Siz yazin deniz kenarinda dinlenmelisiniz).

Maña yuvunmak kerek. = Mne nujno umit'sya. = Bana yikanmak gerek. (Ben yikanmaliyim).

1.5.4. "gde" (nerede) Sözcügünün Çevrilmesi

Soru sözcükleriyle yan cümle kurulmasi Türkçeye uygun bir kullanim degildir. Ancak Rusçadaki "gde" sözcügünün baglaç göreviyle kullanilmasi Kirim Tatar TOrkçesini de etkilemiç oldugundan Gagavuz Türkçesinde benzer örnekler oluçturmuçtur:

Nomernirï anahtari kayda kaldirmali? =

Gde ostavit' klyuç ot nomera? = Numaranin anahtarini nerede birakmali? (Odanin anahtarini nereye birakmali?).

1.5.5. "Kak-oy,-aya,-oe,-ie?" (nasil?) Sözcügünün Çevrilmesi

"Kak-oy,-aya,-oe,-ie?" sözcügü Rusçada sifatlari sormak için kullanilir. Kirim Tatar Tûrkçesine de bu sözcügün anlamca kopyalandigi görülmektedir:

Sizirï ana tilirïiz hangi til? = Kakoy yazik va§ rodnoy yazik? = Sizin ana diliniz hangil dil? (Sizin ana diliniz nedir?).

Nasil yarïiliklar bar? = Kakie novosti? = Nasil yenilikler var? (Nasilsin?).

Krimda nasil tedaviyhaneler bar? = Kakie leçebnitsi est' v Krimu? = Kirim'da nasil tedavi yerleri var? (Kirim'da hangi tedavi yerleri var?).

Sizirï respublikada nasil kurortlar bar? = Kakie kurorti imeyutsya u vas v respublike? = Sizin Cumhuriyet'te nasil kaplicalar var? (Sizin Cumhuriyet'te hangi kaplicalar var?).

Sizde nasil stol örtüleri bar? = Kakie u vas est' skaterti? = Sizde nasil masa örtüleri var? (Sizde hangi masa örtüleri var?).

Bu nasil kürk? = Kakoy eto meh? = Bu nasil kürk? (Bu neyin kürküdür?).

Bagçasarayda nasil muzeyler bar? = Kakie muzei est' v Bahçisarae? = Bahçesaray'da nasil müzeler var? (Bahçesaray'da hangi müzeler var?).

Sizirï universitet nasil mutehassislar azirlay? = Kakih spetsialistov gotovit va§ universitet? = Sizin üniversite nasil uzmanlar hazirliyor? (Sizin üniversite hangi uzmanlari yetistiriyor?).

Kabul sartlari nasil? = Kakovi usloviya priyoma? = Kabul çartlari nasil? (Kabul sartlari nelerdir?).

Sen nasil kitap okuysirï? = Kakuyu knigu ti çitaeç'? = Sen nasil kitap okuyorsun? (Sen hangi kitabi okuyorsun?).

Esap nasil? = Kakoy sçot? = Hesap nasil? (Skor kaç?).

Bu nasil stantsiya? = Eto kakaya stantsiya? = Bu nasil istasyon? (Bu hangi istasyon?).

Bu nasil tseh? = Kakoy eto tseh? = Bu nasil atölye? (Bu hangi atölye?).

Siz nasil yer akkinda aytasirïiz? = O kakom meste vi govorite? = Siz nasil yer

hakkinda söylüyorsunuz? (Siz nereden bahsediyorsunuz?).

Kolhoznin keliri nasil? = Kakoy dohod kolhoza? = Kolhozun geliri nasil? (Kolhozun geliri nedir?).

Nasil gübrelerden faydalanasiniz? = Kakie vi ispol'zuete udobreniya? = Nasil gübrelerden faydalaniyorsunuz? (Hangi gübrelerden faydalaniyorsunuz?).

1.5.6. "Kem?" (kim olup?, kim olarak?) Sözcügünün Çevrilmesi

"Kto?" (kim?) sorusunun vasita hâli ile kurulmuç olan bu sözcük, Kirim Tatar TOrkçesine de anlamca kopyalanmiçtir:

Kim olip çalisasiniz? = Kem vi rabotaete? = Kim olup çaliçiyorsunuz? (Ne olarak çalisiyorsunuz?)

1.5.7. "krovyanoe davlenie" (kan basinci) Sözcügünün Çevrilmesi

Rusçada tansiyon için kullanilan "kan basinci" anlamindaki sözcügün Kirim Tatar Türkçesine anlamca kopyalandigi görülmektedir:

Kan basiminizni ôlçemek kerek. = Nujno izmerit' krovyanoe davlenie. = Kan basincinizi ölçmek gerek. (Tansiyonunuzu ôlçmeliyiz).

1.5.8. "kto?" (kim?) Sözcügünün Çevrilmesi

Rusçadaki soru zamirlerinden biridir. Rusçada insan, böcek ve hayvanlar için "kto?" (kim?), bitkiler ve cansizlar için "çto?" (ne?) soru zamirleri sorulur. Dolayisiyla "kto?" (kim?) sorusu da canliyi buldurmaya yarayan eril bir soru sözcügüdür5. Rusçadaki "kto?" (kim?) soru zamiri anlam olarak Kirim Tatar TOrkçesine kopyalanmiçtir:

Milletiniz kim? = Kto po natsional'nosti? = Sizin milletiniz kim? (Sizin milletiniz nedir?).

1.5.9. "mojno" (mümkün) Sözcügünün Çevrilmesi

Rusçada izin anlatmak için "mümkün" anlamindaki sözcük kullanilmaktadir. Kirim

5 Çünkü Eski Rusçada kto (kim?) sorusu "Kto est' M? = Kim vardi?" erkek geçmig zaman eylemiyle; çto (ne?) sorusu "Çto est' biio? = Ne vardi?" orta geçmig zaman eylemiyle kullanilmigtir [Dietrich, 2001, s. 67-68].

Tatar TOrkçesine Rusçadaki bu sözcügün anlamca kopyalandigi görülmektedir:

Asanov arkadasni körmek mümkünmi? = Mojno li videt' tovarigça Asanova? = Asanov arkadagi görmek mümkün mü? (Asanov arkadasi görebilir miyim?).

Kirmek mümkünmi? = Mojno voyti? = Girmek mümkün mü? (Girebilir miyim?).

Tütün yakmak mümkünmi? = Mojno zakurit'? = Tütün yakmak mümkün mü? (Sigara içilebilir mi?).

Kiyip ölçep bakmak mümkünmi? = Mojno primerit'? = Giyip ö^üp bakmak mümkün mü? (Denenebilir mi?).

Bakmak mümkünmi? = Mojno posmotret'? = Bakmak mümkün mü? (Bakilabilir mi?).

Baálslañlz, poçtaga nasil barmak mümkün? = Prostite, kak mojno proyti na poçtu? = Af edersiniz, postahaneye nasil gitmek mümkün? (Af edersiniz, postahaneye nasil gidilebilir?).

Gazetalarga kayda abune olmak mümkün? = Gde mojno vipisat' gazeti? = Gazetelere nerede abone olmak mümkün? (Gazetelere nerede abone olunabilir?).

Posilka kutusini kaydan satin almak mümkün? = Gde mojno priobresti yagçik dlya posilki? = Posta kutusunu nereden satin almak mümkün? (Posta kutusu nereden satin alinabilir?).

Rusça-krimtatarca lugatni kaydan tapip almak mümkün? = Gde mojno dostat' russko-krimskotatarskiy slovar'? = Rusça-Kirim Tatarca sözlügünü nereden bulup almak mümkün? (Rusça-Kirim Tatarca sözlügünü nereden bulabilirim?).

Maña ne asamak mümkün? = Çto mne mojno est'? = Bana ne yemek mümkün? (Ben ne yiyebilirim?).

Bu ilyacni retsepsiz almak mümkünmi? = Mojno li poluçit' eto lekarstvo bez retsepta? = Bu ilaci reçetesiz almak mümkün mü? (Bu ilaç reçetesiz alinabilir mi?).

Saat ustasini kaydan tapmak mümkün? = Gde mojno nayti çasovogo mastera? = Saat ustasini nereden bulmak mümkün? (Saat ustasi nereden bulunabilir?).

1.5.10. "nomer" (numara) Sözcügünün Çevrilmesi

Rusçada "oda" (komnata) sözcügü bulunmasina ragmen otel ile ilgili söylemlerde odalarin numarasina vurgu

yapilmakta ve "numara" anlamindaki sözcük kullanilmaktadir. Türkçede ise "oda" anlamindaki sözcükler kullanilmaktadir. Fakat Kirim Tatar T^kçesinde Rusçanin etkisiyle "numara" sözcügü hem anlam hem de biçim olarak kullanilabilmektedir:

Bos nomerler barmi? = Est' li svobodnie nomera? = Bo§ numaralar var mi? (Bos oda var mi?).

Bizge eki kisilik nomer kerek. = Nam nujen nomer na dvoih. = Bize iki kiçilik numara gerek. (Bize iki kisilik oda gerek).

Bu nomerni men begendim. = Etot nomer mne nravitsya. = Bu numarayi ben begendim. (Bu odayi ben begendim).

Nomernirï anahtari kayda kaldirmali? = Gde ostavit' klyuç ot nomera? = Numaranin anahtarini nerede birakmali? (Odanin anahtarini nereye birakmali?).

1.5.11. "noviy" (yeni) Sözcügünün Çevrilmesi

Rusçada günlük olaylarla ilgili haberi anlatmak için "yeni" anlamindaki sözcük kullanilmaktadir. Rusçadaki bu kullanimin etkisi ile Kirim Tatar TOrkçesinde de "yeni" anlamindaki sözcük kullanilmaktadir:

Nasil yarïiliklar bar? = Kakie novosti? = Nasil yenilikler var? (Nasilsin?).

Gazetada nasil yarïiliklar bar? = Kakie novosti v gazete? = Gazetede nasil yenilikler var? (Gazetede hangi haberler var?).

1.5.12. "puti" (yol) Sözcügünün Çevrilmesi

Rusçada seyahat için iyi dilek dilerken "yol" anlamindaki sözcük kullanilmaktadir. TOrkçede ise yapilan i§e göndermede bulunularak "yolculuk" un iyi geçmesi istenmektedir. Ancak Kirim Tatar TOrkçesinde Rusça etki dolayisiyla "yol" anlamindaki sözcük kullanilmiçtir:

Ogurli yollar! = Dobrie puti! = iyi yol! (iyi yolculuklar; yolunuz açik olsun!).

1.5.13. "rodnoy" (dogma, dogmus) Sözcügünün Çevrilmesi

Rusçadaki bu sifat, "rojdat' " (dogurmak) fiilinden türemi§tir. Sifat olarak kullanildiginda somut bir akrabaliktan ziyade manevi yakinlik ve insanlari birbirlerinin kan bagiyla bagli akrabalari kilan karçilikli organik bag anlami taçimaktadir [Demiriz, 2009, s. 103]. Dil ile baglantili olarak kullanildiginda da

bu baga içaret edilmektedir. TOrkçede ise "ana dil" ifadesi kullanilir ve bununla dilin ilk çevreden edinildigi kaynaga yani anneye içaret edilmektedir. Ancak Rusçanin etkisiyle Kirim Tatar TOrkçesinde de "dogmak" fiilinden türeyen sifat, "ana" yerine kullanilmaktadir:

Özüñniñ tuvgan tiliñni sevmek kerek. = Nado lyubit' svoy rodnoy yazik. = Kendinin dogan dilini sevmek gerek. (Kendinin ana dilini sevmelisin).

1.5.14. "temperatura" (sicaklik, isi) Sözcügünün Çevrilmesi

Rusçada insan rahatsizliginin bir içareti olan vücut isisi için "sicaklik, isi" anlamindaki sözcük kullanilmaktadir. Rusçadaki kullanimin Kirim Tatar TOrkçesine de anlamca kopyalandigi görülmektedir:

Siziñ sicagiñiz bar. = U vas temperatura. = Sizin sicaginiz var. (Sizin atesiniz var).

Sicagiñizni bir kere daa ö^emek kerek. = Nujno izmerit' temperaturu e§çe raz. = Sicaginizi bir kere daha ö^mek gerek. (Atesinizi bir kere daha ölçmeliyiz).

1.6. Rusça Fiillerin Çevrilmesi

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1.6.1. "bivat' - bit' " (olmak) Fiilinin Çevrilmesi

Rusçada bir yerde bulunmayi ya da bir durumdan baçka bir duruma geçmiç olmayi anlatmak için "olmak" anlamindaki fiil kullanilmaktadir. Rusçadaki kullanimin Kirim Tatar TOrkçesine anlamca kopyalandigi görülmektedir:

Aç oldim. = Ya bjj. goloden. = Aç oldum. (Aciktim).

1.6.2. "gotovit' " (hazirlamak) Fiilinin Çevrilmesi

Rusçada çeçitli meslek kollarina eleman yetiçtirilmesini anlatmak için "hazirlamak' anlamindaki fiil kullanilmaktadir. Rusçadaki kullanimin Kirim Tatar T^kçesine anlamca kopyalandigi görülmektedir:

Siziñ universitet nasil mutehassislar azirlay? = Kakih spetsialistov gotovit va§ universitet? = Sizin üniversite nasil uzmanlar hazirliyor? (Sizin üniversite hangi uzmanlari yetistiriyor?).

1.6.3. "idti - hodit' " (gitmek; gelmek, varmak, yürümek) Fiilinin Çevrilmesi

Rusçada sikça kullanilan bu fiilin, Kirim

Tatar Türkpesine anlamca kopyalandigi görülmektedir:

Muzikali drama teatrinde bugün ne kete? = Qto idet segodnya v muzikal'no - dramatipeskom teatre? = Müzikli drama tiyatrosunda bugün ne gidiyor? (Müzikli drama tiyatrosunda bugün ne var?).

1.6.4. "mestit' " (yerles(tir)mek) Fiilinin Qevrilmesi

Ruspada "mesto" (yer) sözcügünden türetilmi§ olan "yerle§(tir)mek" anlamindaki fiil, Kirim Tatar Türkpesine anlam olarak kopyalanmi§tir:

Meni hastahanege yerlestirmeñizni rica etem. = Ya pro§u pomestit' menya v bol'nitsu. = Beni hastaneye yerle^tirmenizi rica ediyorum. (Beni hastaneye yatirmanizi rica ediyorum).

1.6.5. "mog' " (-ebilmek) Fiilinin Qevrilmesi

Kirim Tatar Türkpesinde "olmak anlamindaki fiilin yardimci fiil olarak kullanilmasinda Ruspadaki "mog' " yardimci fiilinin etkisi vardir:

Oña yardim etip olamaycaqima yaziksinam. = Sojaleyu pto ne mogu emu pomop'. = Ona yardim edip olamayacagima üzülüyorum. (Ona yardim edemeyeceqim igin üzülüyorum).

Siz mina bu foto resimni büyüklestirip olursiñizm i? = Mojete li vi uvelipit' vot etu fotografiyu? = Siz i§te bu fotografi büyültüp olursunuz mu? (Siz iste bu fotoqrafi büyültebilir misiniz?).

Sen krimtatarca laf etip olasiñmi? = Ti mojeg' govorit' po krimskotatarski? = Sen Kirim Tatarca konu^up olasin mi? (Sen Kirim Tatarcasi konusabiliyor musun?).

Alip olamayim. = Ne mogu vzyat'. = Alip olamiyorum. (Alamiyorum).

Kösterip olamazsiñizmi? = Ne smogli bi pokazat? = Gösterip olamazsiniz mi? (Gösteremez misiniz?).

1.6.6. "rabotat' " (galismak) Fiilinin Qevrilmesi

Ruspada, bir i§ yerinin pali§maya ba§layacagi saati ögrenmek ipin "gali§mak" anlamindaki fiil kullanilmaktadir. Türkpede ise bu eylem "agilmak anlamindaki fiil ile kar§ilanmaktadir. Ancak Ruspadaki fiilin Kirim Tatar Türkpesine anlam olarak

kopyalandigi görülmektedir:

Pocta ne vakit calisa? = Kogda rabotaet popta? = Postahane ne vakit pali^iyor? (Postahane ne zaman aciliyor?).

1.6.7. "stavit' " (birakmak, koymak) Fiilinin Qevrilmesi

Ruspada ayirmayi ya da herhangi bir §eyin üzerine dikey olarak bir §ey koymayi anlatmak ipin kullanilan "stavit' - postavit'" (dik veya ayak üzerine koymak) fiilinin Kirim Tatar Türkpesine anlam olarak kopyalandigi görülmektedir:

Maña tis koydirmak kerek. = Mne nujno vstavit' zub. = Bana di§ koydurmak gerek. (Ben dis taktirmaliyim).

1.6.8. "vzvesti" (cekmek) Fiilinin Qevrilmesi

Ruspada agirlik ölpüm i§i ipin "gekmek' anlamindaki fiil kullanilmaktadir. Türkpede ise bu eylem "tartmak anlamindaki fiil ile kar§ilanmaktadir. Ancak Ruspadaki fiilin Kirim Tatar Türkpesine anlam olarak kopyalandigi görülmektedir:

Bir kilo elva cekseñiz. = Vzves'te kilogramm halvi. = Bir kilo helva pekseniz. (Bir kilo helva tartiniz).

Uzun süre Ruspanin etkisinde kalmi§ olan Kirim Tatar Türkleri, etkileyen dil konumundaki Ruspadan kavram ve gramer pevirileri yapmaktadirlar. Bu peviriler, gramer unsurlarina bagli olarak farklilik gösterdikleri gibi, konularina göre de farklilik göstermektedirler.

Ruspa ile uzun süredir ip ipe ya§ayan Kirim Tatar Türkpesi, Ruspadan birpok sözcük almi§tir. Bunlarin bir kismi Kirim Tatar Türkpesinin ses yapisina uygun häle getirilmi§, bir kismi ise Ruspa bipimiyle kullanilmi§tir. Ancak bu tür alintilarin ötesinde, Ruspa sözcüklerin kavramsal olarak Kirim Tatar Türkpesine kopyalandigi kavram pevirilerinde, sözcüklerin ses boyutlari veya görünen kisimlari Kirim Tatar Türkpesinden, ruhlari ise Ruspadan olu§maktadir.

Kavram pevirilerinin bir kismi, Kirim Tatar Türkpesine yeni bir §ey kazandirmakta ve lehpeleri zenginle§tirmektedir. Bir kisim kavram pevirileri ise, kavramin kar§iligi Kirim Tatar Türkpesiyle kar§ilanabilecek durumdayken Ruspa dilsel dünya görü§üne uygun olarak gerpekle§tigi ipin dile zarar

vermektedir. Fakat her iki durumda da Rusça mantikla dü§ünme gerçekleçmektedir.

Kirim Tatar TOrkçesi konuçurlari, günlük hayatta kendi lehçeleri ile Rusçayi birlikte kullandiklari için, iki dilli bir toplum durumundadirlar. Dolayisiyla günlük hayatta kendi lehçeleri ile konuçurken sikça Rusçaya geçiçler yapmakta veya kavram ve gramer çevirisi yaparak kendi lehçeleriyle konuçmaktadirlar. Yazi diline göre kisitli ancak belli söylemlerin daha sik kullanildigi bir dil olan konuçma dilinde bu tür çevirilerin yogun olmasi, Kirim Tatar TOrkçesindeki anlatim yolu kullanimini ve Türkçe dü§ünmeyi sinirlandirmaktadir.

Kirim Tatar TOrkçesindeki Rusçadan yapilan kavram ve gramer çevirileri, dilde Rusça yapiya benzer ortak kullanimlar ortaya çikarmaktadir. Bu yapilarin niceligi fazla degilse de niteligi bir dil için önemlidir.

Çünkü bu yapilar dil içinde ikili kullanimlar oluçturmakta ve Türkçenin genel yapisina ve içlerligine zarar vermektedir.

Rusçadan yapilan kavram ve gramer çevirileri nedeniyle, Rusçadan hiç etkilenmeyen veya daha az etkilenen çagdaç Türk lehçeleri ile daha yogun olarak etkilenen çagdaç Türk lehçeleri arasinda aktarma problemleri veya zorluklari ortaya çikmakta ve lehçeler arasi anlaçilirlik düzeyinde dü§meler meydana gelmektedir.

Rusçadan yapilan kavram ve gramer çevirileri, belli noktalarda yogunlaçtigindan, Kirim Tatar Tür^esinin tüm gramer yapisina yayilmiç degillerdir. Bu nedenle yogunlaçmanin oldugu noktalara dikkat edilerek TOrkçe yapiya uygun çözümler bulunmali ve bunlar uygulanmalidir.

Kaynaklar:

1. Aksan D. Anlam Aliçveriçi Olaylari ve Tûrkçe. TDAYB. Ankara: TDKYay., 1961.

2. Aksan D. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. 3.C., Ankara: TDK Yay., 2007.

3. Aksan D. Türkiye Tûrkçesinin Dünü, Bugünü, Yarini. Ankara: Bilgi Yay., 2005.

4. Alkaya E. iki Dillilik Ve Rusçadan Tatar Tûrkçesine Geçen Kavram Tercümeleri. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic. Volume 2/2, Spring 2007, S. 2, Www.Turkishstudies.Net, (Ed. Prof. Dr. Gürer Gülsevin- Dr. Mehmet Dursun Erdem), 2007.

5. Balkan Ö. Yabanci Dil Ögretimi ilkeler ve Çôzûmler. istanbul: Multilingual Yay., 2006.

6. BinerI. Russko-Ba§kirsko-Turetskiy Razgovornik. Moskva: Rossiyskiy Fond Kul'turi, insan, 1994.

7. Buran A. Çok Dilli Toplumlarda Dil iliçkileri ve iletiçim Sorunlari. Makaleler (Yay. Haz. Ercan Alkaya - S. Kaan Yalçin - Murat Çengûl). Ankara: Turkish Studies Publication, 2008. S.182-205.

8. Buran A. Dil iliçkileri ve Kavram Tercümeleri Üzerine Bir Degerlendirme. Makaleler (Yay. Haz. Ercan Alkaya - S. Kaan Yalçin - Murat Çengûl). Ankara: Turkish Studies Publication, 2008. S. 269-274.

9. Buran A. Türk Dünyasinda Dil iliçkileri, Çok Dillilik ve Dil Degiçtirme. Türk Kültürü. Sayi: 272. Cilt: 30. Nisan 2010. S. 67-70.

10. Crystal D. Dillerin Katli. (Çev. Gökhan Cansiz). istanbul: Profil Yay., 2007.

11. Demir N. TOrkçede Varyasyon Üzerine. DTCF Türkoloji Dergisi. Cilt Xvii, Sayi 2, Ankara: Ankara Ünv. Basimevi, 2010. S. 93-106.

12. Demir N., Aslan S. Siklik Kopyasi Örnegi Olarak istek Kipi -(Y)A. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic. Volume 5/4 Fall 2010. S. 276-290.

13. Demiriz E.N. Rusça ve TOrkçe: iki Dil, iki Kültür. istanbul: Multilingual Yay., 2009.

14. Dietrich A.P. Eski Rusça Dilbilgisi. istanbul: Multilingual Yay., 2001.

15. Dietrich A.P. Rusça Dilbilgisi. istanbul: Multilingual Yay., 2004.

16. EkerS. Divanü Lugäti't-Türk ve iran Dillerinden Kopyalar Üzerine I. International Journal Of Central Asian Studies. (Editor in Chief: Choi Han-Woo), The International Association Of Central Asian Studies Korea University Of International Studies, "The Festschrift For 80th Year Of Talat Tekin's Birthday" Volume 13 2009. Seoul. S. 233-284.

17. Jankowski H. Orta Asya Türk Dillerinin Bazi Ortak Özellikleri. DTCF Türkoloji Dergisi. Cilt Xvii, Sayi 2, Ankara: Ankara Ünv. Basimevi, 2010. S. 131-142.

18. Karaagag G. Dil, Tarih Ve insan. Ankara: Akpag Yay., 2005.

19. Killi G. Hakas Türklerinde Kod Kaydirimi. Qagda§ Türklük Ara§tirmalari Sempozyumu (810 Mayis 2002), Ankara: DTCF Yay. 2002. No: 395. S. 166-181.

20. Kocaman A. Dilbilim ve Türkpe incelemeleri. International Journal Of Central Asian Studies. (Editor in Chief: Choi Han-Woo), The International Association Of Central Asian Studies Korea University Of International Studies, "The Festschrift For 80th Year Of Talat Tekin's Birthday" Volume 13. 2009. Seoul. S. 365-371.

21. Korkmaz Z. Gramer Terimleri Sözlügü. Ankara: TDK Yay., 2010.

22. Murtazaoglu F. Ruspa Upebnik Russkogo Yazika. Trabzon: Derya Kitabevi, 2006.

23. MustafaevE., §erbinin V.G. Büyük Ruspa-Türkpe Sözlük. istanbul: Multilingual., 1996.

24. Özeren M. Hakas Türkpesindeki Kavram ve Gramer Qevirileri. III. Uluslararasi Dünya Dili Türkpe Sempozyumu (16-18 Aralik 2010). izmir. 2011. S. 727-736.

25. Özeren M. Altay / Oyrot Türkpesinin Ruspadan Yaptigi Kavram Qevirileri. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic. Prof. Dr. Ahmet Buran Armagani. Sayi 4/8 Güz 2009. S. 1964-1985.

26. Özeren M. Qagda§ Türk Lehpelerinde Ruspadan Yapilan Kavram ve Gramer Qevirileri. Ankara: Akpag Yay., 2019.

27. Özkan F., Musa, B. Yabanci Dillerin Türkpenin Söz Dizimi Üzerindeki Etkisi. Bilig. Yaz. 2004. Sayi 30. S. 95-139.

28. Palmer F.R. Semantik Yeni Bir Anlambilim Projesi. (Qev. Ramazan Ertürk). Ankara: Kitäbiyät, 2001.

29. Sari M. Türkpenin Bati Dilleriyle ili§kisi. Ankara: TDK Yay., 2008.

30. Usta H.I. Yabancila§manin Söz Dizimindeki Görünümleri. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. Temmuz 1990. C: 1990/II, S: 463. S. 56-63.

31. Vardar B. Dilbilim Apisindan Qeviri. Türk Dili, Qeviri Sorunlari Özel Sayisi. Ankara: TDK Yay., Sayi: 322. Temmuz 1978. S. 60-71.

32. Vendryes J. Dil Ve Dü§ünce. (Qev. Berke Vardar). istanbul: Multilingual Yay., 2001.

33. VelievA. Russko-Krimtatarskiy Razgovornik. Assosiatsia-Konsortsium im. 1.Gaspinskogo krymskikhtatar, Ta§kent, 1991.

o\

<N