Mehmet Gündoğdu Kemençe Okulu

1. Otantik Karadeniz Müziği Gecesi Gerçekleştirildi

İnternet sitemiz funduszeue.info Karadeniz Kültürü olarak 1. Otantik Karadeniz Müziği Gecesi sanatçılarımız, üyelerimiz ve davetlilerimizin büyük bir coşkusu ile İstanbul'da Kadıköy'de gerçekleştirildi.

Gerçekleştirilen Programın Detayı

1.Bölüm:

İlk bölümde sahne alan sanatçılarımız Selim BÖLÜKBAŞI (Kemençe ve Tulumda) ve Aydoğan TOPAL (Gitar) tarafından Rize, Artvin yörelerinden ezgiler ve otantik türküler icra edildi. Ayrıca Lazca şarkılar ile Laz müziği kültüründen de örnek sunuldu. Aclan Sezer GENÇ Kız Horon Ekibi tarafından Horon gösterisi coşkulu bir şekilde gerçekleştirildi.

Selim Bölükbaşı ve Aydoğan Topal Sahnede

Hemşin Horonu Oynayan Davetliler

Aclan Sezer Genç Kız Horon Ekibi Sahnede

2.Bölüm

Kemençe Sanatçımız Tahsin TERZİ ve Türkücü Aşık Süleyman GÖKSAL tarafından Trabzon’un Of –Sürmene-Çaykara yörelerine ait türküler ve horon havaları icra edildi. Bölüm sonunda Aclan Sezer GENÇ Erkek Horon Ekibi tekrar sahne alarak ikinci Horon gösterisi gerçekleştirildi.

Kemençe Sanatçısı Tahsin Terzi Süleyman Göksal ile sahnede

Aclan Sezer Genç ve Ekibi Horon oynarken

3.Bölüm

Yine Kemençe Sanatçılarımızdan Mehmet GÜNDOĞDU ve Davulda Mustafa ŞAFFAK eşliğinde Muhammed CİNKAYA tarafından Batı Trabzon (Şalpazarı-Ağasar) yörelerine ait türküleriyle geceye renk kattılar. Mehmet GÜNDOĞDU tarafından Giresun-Görele Horon havaları icra edildi. Programımızın sonunda ise Aclan Sezer GENÇ ve Nihat GENÇ Hocalarımız tarafından Otantik Maçka Bıçak Horonu gösterisi gerçekleştirildi. Bıçak Horonuna Cihan GENÇ Yönetiminde devam edildi.

Mustafa Şaffak, Mehmet Gündoğdu ve Muhammed Cinkaya Sahnede

Aclan Sezer Genç ve Nihat Genç Bıçak Oyunu Oynarken

"Genç"ler Bıçak oyunu oynarken..

TEŞEKKÜR:

Bu gecenin gerçekleşmesi adına emeği geçen Kemençe Sanatçılarımız Mehmet GÜNDOĞDU ve Tahsin TERZİ’ ye, Tulum’da Selim BÖLÜKBAŞI’ na, Gitar’da Aydoğan TOPAL’ a, Türküleriyle Muhammed CİNKAYA ve Aşık Süleyman GÖKSAL’ a, Davul’da Mustafa ŞAFFAK’ a, Horon Gösterileri için Aclan Sezer GENÇ ve Nihat GENÇ’ e, Kız ve Erkek Horon Ekiplerimize, bizleri bu gecede yalnız bırakmayan tüm davetlilerimize ve funduszeue.info üyelerine yine bu gecede bizlerle birlikte olan funduszeue.info ve funduszeue.info ailelerine sonsuz teşekkür etmeyi bir borç biliriz.

Varlığınız, Varlığımızdır…

funduszeue.info Site Yönetimi

Haber ve Fotoğraflar: Meftun ŞENGÜN

Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) GİRESUN YÖRESİ KEMENÇECİLİK GELENEĞİ VE POPÜLER KÜLTÜR* Dr. Abonoz KÜÇÜK** ÖZET Bu çalışmada, Türk sözlü geleneğinde önemli bir yere sahip olan Giresun yöresi kemençecilik geleneğinin popüler kültür karşısındaki güncel durumu değerlendirilmeye çalışılmıştır. Çalışmamızda popüler kültürün gelenek üzerindeki etkilerinin tam anlamıyla değerlendirilebilmesi için, öncelikle kültür, popüler kültür ve gelenek kavramları hakkında bilgi verilmiştir. Kültür, popüler kültür ve gelenek kavramları açıklandıktan sonra Giresun yöresi kemençecilik geleneğinin popüler kültür karşısındaki güncel durumu icra, icracı, dinleyici kitlesi, icra ortamı, müzik aleti (kemençe) ve icra edilen ürünler (türküler) açısından tartışılmıştır. Yazılı ve sözlü verilere dayalı olarak şekillenen bu çalışmanın hazırlanması sürecinde yazılı kaynaklardan yararlanma ve alan araştırması yöntemleri kullanılmıştır. Çalışma ile kemençecilik geleneğinin yörede halen güçlü bir şekilde yaşamakta olduğu; yaşama gücünü işlevselliğinden aldığı; kemençe, kemençeci, türkü ve horonun yöre insanının yöresel ve kültürel kimliğinde önemli bir yere sahip olduğu; geleneğin yöre insanının maruz kaldığı değişim ve dönüşüme uyum sağladığı; meydana gelen yeni icra ortamları ile teknolojik imkânlardan azami derecede yararlandığı tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Giresun, Kemençecilik Geleneği, Kemençeci, Türkü, Kültür, Popüler Kültür. Tradition of Kemençecilik and Popular Culture in Giresun Region ABSTRACT In this study, it was tried to be evaluated that the actual position of tradition of kemençecilik in Giresun region which has an important place in Turkish oral tradition, versus the popular culture. * Bu çalışma, tarafımızca hazırlanan “Giresun Yöresi Kemençecilik Geleneği Üzerine Bir Araştırma” adlı yayımlanmamış doktora tezinden üretilmiştir. ** Balıkesir Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü/Balıkesir-TÜRKİYE Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) In our study, firstly, it was informed about the concepts culture, popular culture and tradition in order to evaluate the effects of popular culture on the tradition absolutely. After the concepts culture, popular culture and tradition had been explained, the actual position of tradition of kemençecilik in Giresun region versus the popular culture was discussed in terms of performance, performer, audience, the place of performance, the musical instrument (kemençe) and performed products (folk songs). The methods utilization from the written sources and field research were used in the process of being prepared of this study which was formed based on written and oral data. With this study, it was determined as the fact of stil living of the tradition acutely in that area; getting the vigor from its functionality; having an important position of kemençe, kemençeci, folk song and horon on the regional and cultural identity of that region’s public; accommodating of the region’s public subjected to; profiting to the utmost by the resultant new performance places and technological possibilities. Key Words: Giresun, Tradition of Kemençecilik, Kemençeci, Folk song, Culture, Popular Culture. Giriş Türk sözlü geleneğinde önemli bir yere sahip olan Giresun yöresi kemençecilik geleneği, oldukça geniş, canlı ve dinamik bir yapıya sahiptir. Geleneğin icra, icracı, dinleyici kitlesi, icra ortamı, müzik aleti (kemençe) ve icra edilen ürünler (türküler) açısından şekillenen ana özellikleri günümüzde de canlılığını devam ettirmektedir.1 Giresun yöresi kemençecilik geleneği, sözlü bir niteliğe sahip olduğundan, canlılığını dinleyici kitlesine borçludur. Sözlü geleneklerin canlılığı, dinleyici kitlesinin ihtiyaçlarına cevap verebilmesiyle doğru orantılıdır. Giresun yöresi kemençecilik geleneği, yöre insanı tarafından kültürel kimliğin ifadesi olarak görülmektedir. Yöre insanının bu algısı, geleneğin dinleyici kitlesini korumasında ve bu sayede canlılığını devam ettirmesinde birinci etkendir. Geleneğin canlılığını devam ettirmesinde etkili olan ikinci etken ise, popüler kültür etkisinde ortaya çıkan değişim ve dönüşümlere uyum sağlayabilme yeteneğidir. Geleneğin popüler kültür etkisinde ortaya çıkan değişim ve dönüşümlere uyum sağlayabilmesi, insanların değişen zevk ve ihtiyaçlarına da cevap verebilmesini sağlamıştır. Popüler kültürün önüne koyduğu elektronik kültür ortamlarından etkili bir şekilde yararlanan gelenek, bu sayede ulusal ve uluslararası alanlarda da tanınır olmuştur. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) Çalışmamızda kültür, popüler kültür ve gelenek kavramları hakkında bilgi verildikten sonra, geleneğin popüler kültür etkisinde ortaya çıkan değişim ve dönüşümlere uyum sağlayan niteliği ve bu niteliğin gelenek üzerindeki etkileri icra, icracı, dinleyici kitlesi, icra ortamı, müzik aleti (kemençe) ve icra edilen ürün (türkü) açılarından tartışılacaktır. 1. Kültür, Popüler Kültür ve Gelenek Kültür kavramı, antropologlar tarafından ilk defa yüzyılın sonlarında geliştirildi. İlk açık ve kapsamlı tanımlama, İngiliz antropolog Sir Edward Burnett Tylor’a aittir. Tylor, ’deki yazılarında kültürü, “kişinin, toplumun bir üyesi olarak kazandığı bilgi, inanç, sanat, hukuk, ahlak, adet, gelenek, alışkanlık ve yeteneklerin karmaşık bütünü” olarak tanımlar. Tylor’ın döneminden beri kültür tanımları hızla çoğalmış ve çeşitlenmiştir (Haviland ve diğerleri, ). Kültür, Malinowski’nin ifadesiyle, kullanım ve tüketim maddelerinden, çeşitli halk gruplarının yapısal hak ve görevlerinden, insan düşünce ve becerilerden, inanç ve alışkanlıklarından oluşan bir bütündür. Malinowski’ye göre, ister çok basit, ilkel bir kültürle, ister olağanüstü karmaşık ve gelişmiş bir kültürle uğraşılsın, her zaman, büyük, kısmen maddi, kısmen insanlardan oluşan, kısmen de manevi bir aygıtla karşılaşılır. Malinowski, bu aygıtın insanın karşı karşıya kaldığı özel ve somut problemlerle başa çıkmasını sağladığını ifade ederek, bu problemlerin, insanın çeşitli organik ihtiyaçların boyunduruğunda olan bir bedene sahip olması gerçeğinden ve ona işlemesi için gerekli hammaddeyi vererek hem en iyi dostu, hem de birçok düşman gücü içinde saklayarak en tehlikeli rakibi olan bir çevrede yaşaması olgusundan doğduğuna dikkat çekmiştir (Malinowski, 66).2 Geçmişteki ve günümüzdeki pek çok kültürü karşılaştıran antropologlar, bütün kültürlerin paylaştığı bazı temel özellikler olduğu sonucuna varmışlardır. Bu sonuca göre kültürün özellikleri şöyledir: Kültür paylaşılır, kültür öğrenilir, kültür simgelere dayalıdır, kültür tümleşiktir ve kültür devingendir (Haviland ve diğerleri, ). Kültürün paylaşımcı ve devingen özelliği, diğer kültür dairelerinde olduğu gibi, halk kültürü ile popüler kültürün de belli noktalarda birbiriyle kesişmesi sonucunu doğurmuştur. Halkbilimi merkezli çalışmalarda sıkça görülen halk kültürünün popüler kültür etkisiyle zayıfladığına ya da yok olduğuna dönük yaklaşımlar, kültürün devingen Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) özelliğini kısmen de olsa göz ardı etmekten kaynaklanmaktadır. Halk kültürü, kalıplaşmış özelliklere sahip olmakla birlikte, o kalıpların dışına çıkması yasak olan bir yapıya sahip değildir. Diğer kültür dairelerinde olduğu gibi, halk kültürü de paylaşıma, değişim ve dönüşüme açık bir yapıya sahiptir. Bu yapı, halk kültürünün değişen şartlara uyum sağlayarak varlığını sürdürebilmesinde en önemli etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Popüler kültürün ne anlama geldiğini izah edebilmek için öncelikle popüler kelimesi üzerinde durmak gerekmektedir. Popüler kelimesi, ortaçağda “halkın”, günümüzde ise “çoğunluk tarafından sevilen ve seçilen” anlamında kullanılır (Rowe, 21; Erdoğan, 9; Erdoğan ve Alemdar, ; Güllüoğlu, 66; TS3, ). Popüler sözcüğünün iki farklı tanımı vardır. Günümüzde yaygın olarak kullanılan birinci tanıma göre popüler, “yaygın olarak beğenilen”, “tüketilen” anlamına gelmektedir. Bu tanım, sosyal bilimciler tarafından ticari tanım olarak da adlandırılmaktadır. İkinci tanımda ise popüler sözcüğü, kökeni yüzyıla kadar dayandırılan ve “halkın beğendiği her şeyi kapsayan” anlamına gelmektedir. Birinci tanımı çıkış noktası yapanlar, popüler kültüre olumsuz bir yaklaşım sergileyen ve kültürel seçkinciliği savunan kesimdir. İkinci tanım ise, popüler kültürün toplumda olumlu açılımlara da zemin hazırlayabileceği görüşünde olan kesimin düşüncelerine açılım sağlar (Özbek, ). Edgar ve Sedgwick’e göre ’lar ve ’larda Amerikan ve Avrupa sosyolojisinde egemen olan kitle kültürü kuramları, popüler kültürü endüstriyel üretim bağlamında ve halk kültürünün karşısında konumlandırma eğiliminde oldu. Halk kültürü, halkın kendiliğinden üretimi olarak görülürken, kitle toplumu kuramları, endüstriyel üretim ve dağıtım vasıtalarına tabi sinema, radyo ve pop müzik gibi popüler kültür formları üzerinde odaklandı ve bunları halka empoze edilen şeyler olarak kurumsallaştırdı. Dolayısıyla bu yaklaşım, seyircileri, onları bir türlü kabul ettirilen ürünlerin pasif tüketicileri olarak varsayma eğilimi gösterdi. Bu ürünlerin mesaj ve hedefi, az ya da çok sofistike bir ideoloji kuramı bağlamında yorumlandı ve sonuçta halk kitlesi, yeni kitle iletişim araçları yoluyla yönlendirilen bir şey olarak görüldü. Bu yaklaşımın belki de en sofistike versiyonu, Edgar ve Sedgwick’e göre, Frankfurt Okulu’nun kültür endüstrisi4 kavramında bulunur. ’lerden itibaren medya sosyolojisi ve kültürel araştırmaların gelişmesiyle ve özellikle Hoggart ve Birmingham Çağdaş Kültürel Araştırmalar Merkezi’nin çalışmalarıyla birlikte, popüler kültürün tüketicileri gittikçe daha aktif olarak görülmeye Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) ve dolayısıyla popüler kültürün mesajının iletildiği süreç, gittikçe daha karmaşık olarak değerlendirilmeye başlandı (Edgar ve Sedgwick, ). Halkın faaliyeti, iki düzeyde teşhis edilebilir. Birincisinde halk, popüler kültürün üreticileri olarak teşhis edilir (öyle ki, popüler kültür, bir sanayi toplumunun halk kültürü haline gelir). Daha sofistike olan ikinci düzeyde halk bu kültürün yorumcusudur. Böylece, mesela hegemonya kuramına başvurmak suretiyle kitle kültürünün yayılması, endüstriyel üretim ve dağıtım tekniklerine rağmen bir mesajın seyirciye basitçe empoze edilmesi olarak görülmez. Daha ziyade seyirci, kültürel ürün veya metinleri kendi kullanımı için yorumlayacak, tartışacak, kullanacak ve kendi ortamı ile hayat tecrübesi dahilinde onları anlamlandıracaktır (Edgar ve Sedgwick, ). Jordon Bychkov ve Domosh’a göre popüler kültür, halk kültürünün tersine çoğunlukla şehirlerde toplanmış olan büyük heterojen insan gruplarında meydana gelir. Popüler maddi eşyalar fabrikalarda makineler tarafından seri şekilde üretilir ve para ekonomisi hüküm sürer. İnsanlar arasındaki ilişkiler sayıca çok olmasına karşılık, halk kültüründekine göre daha az kişiseldir ve aile yapısı zayıftır. İnsanlar daha hareketli, yere ve çevreye daha az bağlıdır. Uzmanlaşmış meslek ve işlerin çokluğunu yansıtan belirgin bir iş bölümü toplumun hayatını kazanma şeklini karakterize eder ve birçok insanın kullanabileceği oldukça boş zamanı vardır. Laik güvenlik kurumları (polis, ordu ve mahkemeler gibi) düzeni sürdürmede din ve ailenin yerini alır. Bireyselcililik oldukça gelişmiştir. Eğer popüler kültürün tek bir belirleyici özelliğini söylemek gerekirse, o da değişimdir. (Jordon Bychkov ve Domosh, 34).5 Popüler kavramı “halk”, “nüfusun büyük çoğunluğu”, “halk/çoğunluk için”, “halk/çoğunluk tarafından” terimlerini içine alır. Dolayısıyla, kavramın ilk bakışta verdiği anlama göre popüler kültür, belli bir grubun ürünü değildir, belli bir grubun sahipliğini içermez. Popülerdir, yani herkesin olmasa bile, hemen herkesindir. Kavram kitle kültürü, folklor, işçi sınıf kültürü ve alt grupların kültürü ile şaşırtıcı derecede çakışır. Kavram aynı zamanda din, edebiyat, danslar, bilim-kurgu, korku filmleri, halk türküleri/şarkıları, kırsal/köylü gazelleri ve güfteleri gibi geniş alanı kaplar. Popüler kültürün bu şekilde ele alınmasıyla karşımıza en yaygın (ve yanlış) olan tanımı çıkar: Popüler kültür, modern toplumda devam eden “halkın” (yerelin) kültürüdür. Nasıl ki fabrikada çalışan işçinin “bizim fabrika” dediği yer onun değil, fakat onun varoluş biçiminin Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) belirlendiği yer ise, popüler kültür ürünlerini tükettiği için, satın alıp kullandığı ve “benim” dediği için, popüler kültür o sınıfa ait olmaz (Erdoğan ve Alemdar, 33). Popüler kültürün modern toplumda devam eden halk kültürü olduğuna yönelik yaklaşımlara karşı çıkan İrfan Erdoğan, popüler kültürle halk kültürünün birbiriyle kesişen noktaları olduğuna da dikkat çeker. Popüler kültür, dünyada meydana gelen siyasi, sosyal, ekonomik, teknolojik gelişmeler paralelinde ortaya çıkmıştır. Temeli halk kültüründen ziyade yukarıda sıralanan etkenlere bağlı bir şekilde ortaya çıkan unsurlara dayanmaktadır. Bu nedenle, popüler kültürün, halk kültürünün devam eden bir şekli olarak değerlendirilmesi bizce de anlamsızdır. Modern dünya şartlarında halk kültürü, popüler kültürün temeli olmaktan ziyade, onun vasıtasıyla kendini güncelleyen ve varlığını devam ettiren bir yapıya sahiptir. Bu husus, Giresun yöresi kemençecilik geleneğinde sıkça karşımıza çıkmakta olup, ilerleyen kısımlarda detaylı bir şekilde değerlendirilecektir. Kültür ve popüler kültür kavramlarından sonra bu kısımda üzerinde durulacak bir diğer husus, gelenek kavramıdır. Gelenek, Marshall’ın tanımıyla, belirli davranışsal norm ve değerleri benimseyip aşılayan, gerçek ya da hayali bir geçmişle süreklilik gösteren ve genellikle yaygın biçimde benimsenen ritüeller ya da başka sembolik davranış biçimleriyle ilişkili toplumsal pratikler kümesidir (Marshall, ). Gelenek, geniş anlamıyla “bir kuşaktan ötekine geçirilebilen bilgi, tasarım, boş inanç, yaşantı biçimi; daha geniş anlamıyla maddi olmayan kültürdür (Ancak belirli maddi kültür öğelerini ayrı tutmak gerekir; çünkü bunlar ya manevi kültür öğeleriyle bağlantılıdır ya da onlarla simgelenmiştir). Dar anlamda ise, kuşaklar boyunca bir toplumun, örneğin kutsal ya da politik işleri gibi önemli konulardaki görüşleridir (Örnek, ). Yukarıdaki tanımlardan da anlaşılacağı üzere gelenek, kültürel bir olgu paralelinde zamanla belirginleşen, kendine has özellikleri olan bir kültür unsurudur. Gelenek, kültür dairesinin ana hatlarının oluşumunda doğrudan katkı sağlar. Gelenekler, hayatın her alanında karşımıza, toplumun değişip dönüşmesine ve beklentilerine bağlı bir şekilde değişim ve dönüşüme uğrayarak çıkabilir. Toplumsal değişim ve dönüşüme bağlı bir şekilde yaşadığı değişim ve dönüşüm, geleneğin işlevlerini sürdürmesini, yeni kuşaklara hitap etmesini sağlar. Elbette, yaşanan her değişim ve dönüşümün, toplum için olumlu sonuçlar doğurduğunu söylemek mümkün değildir. Değişim ve dönüşümden Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) kaynaklanan olumsuz sonuçlar, bazı geleneklerin zayıflamasına, hatta işlevlerini yitirmelerine neden olabilmektedir. Özellikle de toplumların kendi iç dinamiklerinden çok, dış dinamiklere bağlı bir şekilde maruz kaldıkları hızlı değişim ve dönüşümler, geleneksel yapıyı zora sokmakta, geleneklerin işlevlerini eskisi kadar güçlü bir şekilde yerine getirmelerini güçleştirmektedir. Diğer pek çok toplum gibi, Türk toplumu da iç ve dış dinamiklerden kaynaklanan hızlı bir değişim ve dönüşüm sürecini yaşamaktadır. Bu hızlı değişim ve dönüşüm, geleneği zayıflatmakla birlikte, onu, işlevlerini sürdürebilmek adına ortaya çıkan yeni şartlara uyum sağlamaya, yeni araç ve gereçlerden yararlanmaya itmektedir. Bu çalışma ile yaşanan hızlı değişim ve dönüşümün, özellikle de popüler kültürün Türk gelenekleri üzerindeki etkileri, Türk sözlü kültür ortamının bir ürünü olan Giresun yöresi kemençecilik geleneği üzerinden tespit edilip yorumlanmaya çalışılacaktır. 2. Giresun Yöresi Kemençecilik Geleneğinin Popüler Kültür Etkisindeki Güncel Durumu Çalışmamızın bu kısmında tarihi milattan önceki dönemlere kadar uzanan Giresun’da6 yaşam alanı bulan kemençecilik geleneğinin popüler kültür etkisindeki güncel durumunu değerlendirmeden önce kemençe adlı müzik aleti hakkında kısaca bilgi verilecektir. Geleneğe adını veren kemençe adlı müzik aletinin kökeni hakkında birbirinden farklı görüşler mevcuttur. Kemençe kelimesi, Türkçe Sözlükte “yayla, diz üzerinde çalınan, kemana benzer, üç teli olan küçük bir çalgı” olarak anlamlandırılmış ve kaynağının Farsça “kemançe” kelimesi olduğu belirtilmiştir (TS, ). Ahmet Say, kelimenin kaynağını Farsça keman “yay” kelimesi ve Türkçe –çe küçültme ekinin bir araya gelmesine bağlamaktadır (Say, ). Say’ın bu görüşü, –çe küçültme ekinde Türkçenin belirleyici olduğu anlamına gelmez. Çünkü Farsçada da –çe küçültme eki bulunmaktadır. Mahmut Ragıp Gazimihal’e göre ilk Oğuz yaylı sazına XII. ve XIII. yüzyıllarda münhasıran Türkçe olarak “Iklığ” denilmekteydi. Iklığ adı (oklu) , oku olan demek olduğu için, kemençe adı da ondan çevrilmişe benzemektedir. Çünkü Anadolu Türkçesinde önce ıklığ sazının yayına keman, onu çalana da kemancı denildiği; kemençe adının Anadolu’da XV. yüzyıldan sonra tedricen kullanıldığı rivayet olunmaktadır (Gazimihal, ). Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) Kemençenin ilk şeklinin ıklık7 olduğunu belirten Bahaeddin Ögel, bu çalgının hayvan tırnağı, kabak veya oyulmuş kutlu ağaçlardan yapıldığını ve gövdesine tay veya deve derisi geçirildiğini ifade etmektedir. Iklık kelimesi Şor Türklerinde “ık”; Hakas Türklerinde “ıyık, ıık”; Altay Türklerinde “ikili”; Tuva Türklerinde “igil” şeklinde adlandırılmaktadır (Ögel, , , ). Necati Demir, Rize ve yöresinde yapmış olduğu saha çalışmalarında kemençeye “cili, cilili” denildiğini tespit etmiştir. Bu durum, iklig kelimesinin bölgede önce iğliğ biçimine geldiğini, daha sonra da ön seste bir –y ünsüzünün türediğini göstermektedir. Belki de arkaik Türkçede kelimenin başında –b ünsüzü bulunmaktaydı. –ğ, -ğ seslerinin erimesi veya düşmesi ile de yili/cili biçimine dönüştüğünü tahmin etmek zor değildir. Rize ve yöresi ağızlarında kullanılan kelime, bu çalgının Orta Asya’da iklik/ığlığ/yiğliğ/cığlığ/cili/cilili ismiyle getirildiğini, bu bölgede isimlendirmede değişiklik yapılarak kemençeye dönüştürüldüğünü açıkça ortaya koymaktadır. (Demir, 80). Iklık/Iklığ kelimesi, Giresun yöresi yer adlarında da karşımıza çıkmaktadır. Öyle ki Giresun’un Dereli İlçesine bağlı Iklıkçı Köyü8 günümüzde halen mevcudiyetini devam ettirmektedir. Iklık kelimesinin Giresun yöresinde yer adı olarak karşımıza çıkması, kemençecilik geleneğinin tarihi arka planı hakkında ipucu vermesi açısından önemlidir. Bu bilgi, Giresun yöresi kemençecilik geleneğinin geçmişten günümüze devam eden aktif yapısının ve Giresun’un kemençecilik geleneğin merkezi olduğu yönündeki iddiaların tesadüf olmadığını ortaya koymaktadır. Rasonyi, XII-XV. yüzyılda Kuman Türklerinin kemençe9yi müzik aleti olarak kullandığını bildirmektedir. Ayrıca bu sözcüğü şahıs adları arasında da saymaktadır (Rasonyi, ). Macar Kralı Laszlo’yu öldüren Kumanlardan birinin adı Kemenche’dir. Kumanların iskân ettiği Kırım yarımadasında Kemençe, Küçük Kemençe, Murtazar Kemençe isimli köyler bulunmaktadır (Bilgin, 98). Gagavuz Türkleri de bu çalgı aletine kemençe adını vermekte ve hora/horu oyunlarını onun eşliğinde icra etmektedirler. Kemençe çalan kişiye Türkiye’deki gibi kemençeci demektedirler (Güngör ve Argunşah ). Günümüzde biri klasik Türk müziğine ait armudi kemençe (İstanbul kemençesi), diğeri Doğu Karadeniz halk müziğine ait Karadeniz kemençesi olmak üzere iki çeşit kemençe vardır. Özellikle klasik Türk müziğine ait armudi kemençenin benzer varyasyonlarını farklı milletlerde de görmekteyiz. Bu noktada Yugoslavlarda “gusle”, Çinlilerde “hu chin”, Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) Farslarda “kemanje”, Bulgarlarda “gadulka”, İsveçlilerde “nykelharpa”, Fransızlarda “hurdy-gurdy”, Hintlilerde “sarinda”, Abhazlarda “apkhertse”, Macarlarda “hegedü”, Gürcülerde “skripta” ve Yunanlılarda “lira” adlı çalgı örnek verilebilir (Duman, ). Giresun yöresi kemençecilik geleneği içerisinde kullanılan Görele kemençesinin bilinen ilk üreticisi, aynı zamanda icracı da olduğu söylenen Kuyucuoğlu ()’dur. Görele kemençesi üç tellidir. İnce tele zil (ince ve tiz) adı verilir. İkinci telin adı, sağır teldir. Üçüncü tel de bam teli olarak bilinir. Kemençe yapımında en çok kullanılan ağaçlar ardıç, erik, dut, kiraz, akçaağaç ve cevizdir. Son yıllarda erik, dut, kiraz, ardıç ağaçları daha çok kullanılmaktadır. Yay çubuğu gürgen, akçaağaç, kayın, çet (cef), kızılcık ağacından yapılır. Yay uzunluğu, kemençe boyu kadardır. Bazı ustalar kemençeden cm uzun yaparlar. Yayda at kuyruğu kılı kullanılır. Yay kıllarına mutlaka reçine sürülür. Görele kemençesinin tekne ağırlığı gr, yay ağırlığı ise gr arasındadır. Görele kemençesi ses niteliğini kaybetmemesi için nemden özellikle korunur. Bu koruma işlemi ahşaptan yapılan özel saklama (sandık) kabına konularak yapılır. Saklama kabı yapılırken tercih edilen ağaç türü genellikle cevizdir. Görele kemençesinin toplam uzunluğu 56 cm, tekne uzunluğu 41 cm ve tekne yan yüksekliği 2,5 cm kalınlığında, tutma yeri (sap) boyu 8,5 cm uzunluğundadır. Kapak olarak budaksız ladin ağacı kullanılır. Görele kemençesi, fiziki farklılıklarından doğan tiz sesi ile kulağa daha fazla hoş gelmekte horon ezgilerini icra etmede, kıvrak nağmeleriyle özellikle tercih edilmektedir (Günay ve diğerleri, ). Yukarıda ana özellikleri sunulan müzik aleti (kemençe) paralelinde gelişim gösteren Giresun yöresi kemençecilik geleneğinde icracıların güncel durumuna bakıldığında, geçmişe oranla icracı sayısında büyük bir artış yaşandığı söylenebilir. Bu artış, geleneğin radyo, televizyon ve internet gibi elektronik kültür ortamları sayesinde dışa açılmasıyla doğru orantılı bir gelişim kaydetmiştir. Elektronik kültür ortamının icracılara sunmuş olduğu popüler olabilme imkânı, kemençecilerin artışında doğrudan etkilidir. Bahsi geçen nedenden ötürü geleneğin icracı sayısında yaşanan bu artış, geleneğin güncel gelişmelere uyum sağlayarak varlığını devam ettirmesinde etkili olmuştur. Ancak şunu da söylemeliyiz ki, bu durum, niteliksiz kemençecilerin ortaya çıkışına da neden olmuştur. Yörenin usta kemençecileri, genç kemençecilerin geleneksel ürünleri layıkıyla çalabildikten sonra dışa açılmaları gerektiğini Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) söylemektedirler. Onlara göre, geleneğin özünü bilmeden farklı alanlara yönelmek, gelenek açısından zararlı sonuçlar doğurabilir (KK-4, KK-5, KK- 6, KK-9). Bu hususta dinleyici kitlesinin büyük çoğunluğu da icracılarla aynı görüşe sahiptir (KK-7, KK-8). Günümüzde gelenek içerisinde usta kemençecilerin bahsi geçen görüşlerine uyan kemençecilerin oluşu, geleneğin özünü muhafaza eder bir şekilde popüler kültüre uyum sağlayarak varlığını devam ettirmesinde ana etkendir. Bu noktada gençler arasında bu hususu en fazla dikkate alan isimler olarak Mehmet Gündoğdu ve Haşim Torun gibi isimleri zikredebiliriz. Giresun yöresi kemençecilik geleneğinde icracı sayısındaki artış dışında, icracıyla doğrudan bağlantılı usta-çırak ilişkisi, doğaçlama (irtical)-usta malı, kollar (ekoller), icracıların sosyal statüsü ve işlevleri gibi hususlara da bakmak gerekmektedir. Giresun yöresi kemençecilik geleneğinde usta-çırak ilişkisinin günümüzde de yaygın bir şekilde devam ettiğini görmekteyiz. Varlığını devam ettiren bu özellik, güncel gelişmeler karşısında olumlu yönde gelişim kaydetmiştir. Eskiden kemençeci adayı bir veya birkaç ustaya ulaşabilme imkânına sahipken, günümüzde hemen her ustadan ders alabilmektedir. Ders alamasa dahi elektronik kültür ortamları vasıtasıyla onlardan faydalanabilmektedir. Teknolojik gelişmeler, geleneğin usta malı ezgi ve türkülerinin kayıt altına alınmasında yarar sağlamıştır. Özellikle kemençeci adaylarının geleneğin en eski ve özgün şeklini tanıyabilmelerinde teknolojik aletler önemli bir rol üstlenmiştir. Genç kemençeciler arasında kendine önemli bir yer edinen Mehmet Gündoğdu ve Haşim Torun, Osman Gökçe (Piçoğlu)’nin ezgi ve türkülerini orijinal bir şekilde icra edebilmektedirler. Bu beceride, kendi kabiliyetlerinin yanı sıra, Osman Gökçe (Piçoğlu)’nin eserlerini okuduğu plakları dinleyebilme imkânı bulmuş olmalarının da önemli bir yeri vardır. Günümüz kemençecilerinin hemen hepsi, usta malı ürünlerin bir kaçını veya tamamını icra edebilmektedirler. Gelenekte usta malı icra edebilme dışında, doğaçlama ürün ortaya koyabilme kabiliyeti de önem arz etmektedir. Özellikle horon oynanan ortamlarda bu husus sıkça karşımıza çıkmakta ve varlığını devam ettirmektedir. Geleneğin dinleyici kitlesi, doğaçlama bir şekilde icrada bulunabilen kemençecilere daha fazla itibar etmektedir. Doğaçlama icrada, Katip Şadi ve onun ekolünü devam ettiren öğrencileri oldukça ustadır. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) Geleneğin kolları (ekolleri), günümüze kadar gelen süreçte sağlam temellere oturtulabilmektedir. Ancak teknolojik gelişmeler ve ulaşım imkânlarının artması gibi nedenlerden ötürü günümüzdeki durum için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Günümüzdeki duruma bakıldığında kemençeci adaylarının farklı kollara (ekollere) mensup birden fazla ustadan faydalanabilmesi nedeniyle bağlı bulundukları kollar (ekoller) hususunda karmaşa yaşandığını söylenebilir. Bu durumun, gelenek açısından olumlu ve olumsuz etkileri eşit düzeydedir. Olumlu yönü, genç icracıların birden fazla kolu (ekolü) tanıma ve icra edebilme imkânı bulabilmesidir. Olumsuz yönü ise kolların (ekollerin), yaşanan karmaşa neticesinde belli bir noktadan sonra takip edilemez bir hal alabilmesi ihtimalidir. Geçmişten günümüze icracıların sosyal statülerine bakıldığında, usta olarak kabul edilen icracıların günümüzde de dinleyici kitlesi tarafından saygı duyulan şahsiyetler oldukları söylenebilir. Yöre insanı, geleneksel törenlerini yöneten bir kimliği olan kemençeciye günümüzde de büyük itibar gösterir. Ancak usta olarak kabul edilmeyenlere fazla kıymet vermezler. İcracı, geçmişte olduğu gibi, günümüzde de aynı işlevlere sahiptir. Popüler kültür, icracının yerine getirdiği işlevlerde bir bozulmaya neden olmamış, aksine elektronik kültür ortamları sayesinde işlevlerin hitap ettiği kitleyi genişletmiştir. Geleneğin dinleyici kitlesi, elektronik kültür ortamları sayesinde oldukça genişlemiş, ulusal ve uluslararası bir niteliğe kavuşmuştur. Ancak popüler kültürün en yoğun şekilde etkisinde bulunan genç nüfus, geleneğe çok fazla itibar etmemektedir. Bu nedenle gelenek, son dönemlerde genç nüfusun da beğenisine hitap edebilir bir değişim ve dönüşüme tabi tutulmuştur. İcracılar, gelenekle pop müzik ve arabesk unsurları bütünleştirerek genç nüfusu tekrar dinleyici kitlesine katmaya çalışmaktadırlar. Bu hususta Trabzon ve Rize kemençecileri oldukça başarılıdırlar. Giresun kemençecileri de bahsi geçen duruma yeni uyum sağlamaya çalışmakta olup, henüz bir Selçuk Balcı veya Onay Şahin gibi ismi piyasaya sürememişlerdir. Giresun’da görüşülen kaynak kişilerin büyük çoğunluğu geleneğin, kemençe icrasında yöre dışında da tanınan çok önemli isimler yetiştirmiş olduğunu, ancak türkü yorumculuğunda aynı başarıyı gösteremediğini ifade etmektedirler (KK-2, KK-3, KK-5). Karadeniz müziği ile kemençenin tanıtımında çok önemli görevleri yerine getiren Kamil Sönmez, İbrahim Can, Kazım Koyuncu, Volkan Konak gibi isimler Giresun’dan Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) yetişmemiştir. Bu durum, yöre insanı tarafından çok fazla yadırganmamaktadır. Kaynak kişiler, bu hususla alakalı olarak yörede “kemençeyi Görele çalar, horonu Tonya oynar, türküyü Ağasar (Şalpazarı) söyler” şeklinde bir tanımlamanın bulunduğunu ifade ederler (KK-1, KK-2, KK-3, KK10). Bu tanımlama, yöre insanının yukarıda eksikliğini dile getirdiğimiz hususun farkında olduğunu göstermesi açısından önemlidir. Geleneğin günümüzdeki icra ortamlarına bakıldığında, elektronik kültür ortamı olarak adlandırdığımız yeni bir alan kazandığını görmekteyiz. Bu ortamın en önemli işlevi, geleneğin ve gelenek bağlamında ortaya çıkan türkü repertuarının kayıt altına alınması ve tanıtılmasını sağlamasıdır. Özellikle türkü repertuarının anılan icra ortamında, kemençeciler dışındaki popüler yorumcular (İbrahim Can, Kazım Koyuncu, Volkan Konak gibi) tarafından da dinleyici kitlesine sunulabilmesi, geleneğin ulusal ve uluslararası alanda tanıtımına çok büyük katkılar sağlamıştır. Toplumsal, teknolojik, ekonomik vb. gelişmeler, geleneğe yeni ortamlar kazandırmasının yanında, bazı ortamların eski gücünü kaybetmesi ya da kaybolmasında da etkili olmaktadır. Günümüzde geleneğin kaybetmiş olduğu en önemli icra ortamı, imecelerdir. Geleneğin geçmişinde, özellikle ekin kazma imeceleri önemli bir icra ortamı olarak karşımıza çıkar. Bu ortamın kaybolmasında, şehirlere göç ile birlikte köylerdeki genç nüfusun azalması ve arazilerin miras yoluyla bölünerek küçülmesi etkili olmuştur. Yayla şenlikleri, mayıs yedisi (Hıdırellez) şenlikleri, kına, nişan ve düğün törenleri gibi icra ortamlarının günümüz şartlarına uyum sağlamış, kendini güncellemiş bir şekilde varlıklarını devam ettirdikleri söylenebilir. Bu icra ortamları içerisinde yaşanan en büyük değişimlerden biri, icra süresinin eskiye oranla oldukça kısa olmasıdır. Geçmişte üç gün süren düğün törenlerinin günümüzde saatlik bir zaman diliminde tamamlanması, bu hususta çarpıcı bir örnektir. Geleneğe adını veren kemençe aletinin yapımında Enver Topal, Ali Kol gibi isimler, geleneksel yöntemleri halen uygulamaktadırlar. Bunların yanında teknolojik imkânlardan faydalanan, kemençeyi klasik ölçülerinin dışına çıkaran ustalar da ortaya çıkmaya başlamıştır. Burada karşımıza Yunus Gülşen ve Temel Karademir çıkmaktadır. Yunus Gülşen, kemençenin CNC sistemiyle seri üretimini yapmaktadır. Temel Karademir ise kemençeyi, klasik ölçülerinin ve şeklinin dışına çıkarmıştır. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) Popüler kültür unsurlarının etkileri, geleneğin meydana getirdiği türkülerde de görülmektedir. Türkülerde şekil açısından bir değişim görülmeyip, muhteva ve dil açısından etki altında kalındığı gözlemlenmektedir. Türkülerde popüler kültüre has konular da işlenmeye başlanmış olup, bu husus, yabancı kelime kullanımının artması sonucunu da beraberinde getirmiştir. Ayrıca şive kullanımından kaçınmaya dönük bir yaklaşım da sergilenmeye başlanmıştır. Türkülerin popüler kültür etkisindeki durumuna, İbrahim Gülpınar’a ait olan Feysbuk adlı türkü örnek olarak verilebilir. Popüler kültür ürünü olan Facebook adlı sosyal ağ, geleneğin yeni konularından biri olmayı başarabilmiştir. Gelenekte bunun örnekleri oldukça fazladır. Facebook’un yaygınlaşmasını ve köydeki yaşlılar tarafından bile kullanılır olmasını mizahi bir dille anlatan türkü, dinleyici kitlesi tarafından da çok beğenilmiştir. Görüldüğü gibi popüler kültür, geleneği etkilemektedir. Ancak bu etkileşim geleneğin yok olmasından çok, değişim ve dönüşüme uyum sağlayarak varlığını devam ettirebilmesini sağlamaktadır. Popüler kültür, insanlarda yeni zevkler ve ihtiyaçlar ortaya çıkarmıştır. Geleneksel yapılar, bu yeni zevk ve ihtiyaçlara cevap verebildiği sürece canlılığından bir şey kaybetmeyecektir. Sonuç Giresun yöresi kemençecilik geleneği de diğer geleneksel yapılar gibi popüler kültürün etkisine maruz kalmaktadır. Ancak bu etki, geleneğin yok oluşu gibi bir durumu beraberinde getirmemektedir. Sadece geleneği değişim ve dönüşüme zorlamaktadır. Yukarıda da ifade ettiğimiz üzere, Giresun yöresi kemençecilik geleneği, popüler kültürün beraberinde getirdiği değişim ve dönüşümlere uyum sağlayabilen bir nitelik arz ettiğinden, canlılığını halen korumaktadır. Popüler kültürün önüne koyduğu elektronik kültür ortamlarından etkili bir şekilde yararlanan gelenek, bu sayede ulusal ve uluslararası alanlarda da tanınır olmuştur. Kemençe, kemençe eşliğinde icra edilen türküler ile horonun yöre kimliğinin yaşatılması ve ifadesinde güçlü bir yere sahip oluşu da kemençecilik geleneğinin popüler kültür karşısında güçlü bir şekilde durmasında etkili olmuştur. Sonuç olarak çalışmamızda elde edilen verilerden hareketle, geleneğin yörede halen güçlü bir şekilde yaşamakta olduğunu; yaşama gücünü işlevselliğinden aldığını; kemençe, kemençeci, türkü ve horonun Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) yöre insanının yöresel ve kültürel kimliğinde önemli bir yere sahip olduğunu; geleneğin yöre insanının maruz kaldığı değişim ve dönüşüme uyum sağladığını; meydana gelen yeni icra ortamları ile teknolojik imkânlardan azami derecede yararlandığını söyleyebiliriz. NOTLAR 1 Giresun yöresi kemençecilik geleneği hakkında ayrıntılı bilgi için bk. (Ekici, ), (Günay, ), (Günay, ), (Çiçek, ), (Özdemir, ), (Akpınar, ), (Gündoğdu, ), (Akat, ),(Gündoğdu, ), (Küçük, ). 2 Kültür kavramı ile ilgili olarak ayrıca bk. (Güvenç, ). 3 Türkçe Sözlük. 4 Kültür endüstrisi kavramıyla ilgili geniş bilgi için bk. (Adorno, ). 5 Popüler kültürle ilgili olarak ayrıca bk. (Oktay, ), (Fiske, ), (Storey, ), (Gans, ), (Owen, ). 6 Giresun’un tarihi, coğrafi ve kültürel özellikleri hakkında ayrıntılı bilgi için bk. (Karaibrahimoğlu, ), (Emecen, ), (Emecen, ), (Gökdağ, ), (Tellioğlu, ), (Altınkaynak ve diğerleri, ), (Yüksel, ), (Kaya, ), (Küçük, ). 7 Iklık ile ilgili olarak ayrıca bk. (Gazimihal ). 8 Bu köyün günümüzdeki adı Güzelköy’dür. 9 Kemençe kelimesinin Türkçe kökenli olup olamayacağı hususundaki görüşler hakkında ayrıntılı bilgi için bk. (Demir ), (Demir ). KAYNAKLAR Yazılı Kaynaklar: Adorno, Theodor W (), Kültür Endüstrisi Kültür Yönetimi, (Çeviren: Nihat Ülner vd.), İstanbul: İletişim Yayınları. Akat, Abdullah (), Doğu Karadeniz Bölgesinde Çepniler ve Müzik, Trabzon: Serander Yayınevi. Akpınar, Ömer (), Giresun Türküleri ve Oyun Havaları, Hazırlayan: Hüseyin Akpınar. İstanbul: Kitabevi Yayınları. Altınkaynak, Erdoğan ve diğerleri (), Giresun Kent Kültürü, Ankara: BRC Basım. Bilgin, Mehmet (), Doğu Karadeniz, Trabzon: Serander Yayınları. Çiçek, Seyfullah (), Kemençenin Ordinaryüsü Picoğlu Osman, İstanbul: Melisa Matbaacılık. Demir, Necati (), “Trabzon ve Yöresinde Kemençe”, Karadeniz Araştırmaları Balkan, Kafkas Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi, S. 4, s. Çorum. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) (), “Türk Yaylı Sazı Kemençe ve Dünya Kültürüne Etkisi”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish or Turkic, C. 2, S. 4, s. Duman, Mustafa (), Kemençemin Telleri Karadeniz Kemençesi, Kemençeciler ve Türküleri, İstanbul: Trabzon Araştırmaları Merkezi Vakfı Yayınları. Edgar, Andrew ve SEDGWICK, Peter (), Kültürel Kuramda Anahtar Kavramlar Sözlüğü, (Çeviren: Mesut Karaşahan), İstanbul: Açılım Kitap. Ekici, Savaş (), “Giresun İli Halk Müziği Üzerine Bir Araştırma”, Milli Folklor, C.1, S. 6, Haziran, s. Emecen, M. Feridun (), “Giresun Maddesi”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 14, s. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları. (), “Giresun Tarihinin Bazı Meseleleri”, Giresun Tarihi Sempozyumu (Giresun Mayıs ) Bildiriler, s. İstanbul: Giresun Belediyesi Kültür Yayınları. Erdoğan, İrfan (), “Popüler Kültürün Ne Olduğu Üzerine”, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi Popüler Kültür ve Gençlik Özel Sayısı, S. 57, Kasım, s. ve Alemdar, Korkmaz (), Popüler Kültür ve İletişim, Ankara: Pozitif Matbaacılık. Fiske, John (), Popüler Kültürü Anlamak, (Çeviren: Süleyman İrvan), Ankara: Ark Yayınları. Gans, Herbet J. (), Popüler Kültür ve Yüksek Kültür, (Çeviren: Emine Onaran İncirlioğlu), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Gazimihal, Mahmut Ragıp (), Asya ve Anadolu Kaynaklarında Iklığ, Ankara: Ses ve Tel Birliği Yayınları. (), Musiki Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Gökdağ, Bilgehan Atsız (), “M.Ö. ’li Yıllardan Günümüze Türk Varlığı”, Giresun Tarihi Sempozyumu (Giresun Mayıs ) Bildiriler, s. İstanbul: Giresun Belediyesi Kültür Yayınları. Güllüoğlu, Özlem (), “Bir Kitle İletişim Aracı Olarak Televizyonun Popüler Kültür Ürünlerini Benimsetmesi ve Yayma İşlevi Üzerine Bir Değerlendirme”, Global Media Journal, C. 2, S. 4, Bahar, s. Günay, Hayrettin (), “Görele’de Kemençe ve Kemençeciler”, Giresun Kültür Sempozyumu Mayıs Bildiriler, s. İstanbul: Giresun Belediyesi Kültür Yayınları. (), “Görele’de Sözlü ve Sözsüz Halk Musikisi”, Cumhuriyetin Yılında Görele Kültür Sanat Sempozyumu Bildiriler (20 Aralık ), s. İstanbul: Melisa Matbaacılık. ve diğerleri (), Görele Kemençesi, s. (Yayımlanmamış Makale). Gündoğdu, Sultan Mehmet (), Karadeniz Kemençe Sanatçısı Katip Şadi ve Tekniği, (Danışman: Recep Uslu), İstanbul Teknik Üniversitesi, Türk Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) Musikisi Devlet Konservatuarı, Müzikoloji Anabilim Dalı. (Yayımlanmamış Bitirme Çalışması) Gündoğdu, Mehmet (), Mihr-i Kemençevi Piçoğlu Osman Efendi, İstanbul: Arı Sanat Yayınevi. Güngör, Harun ve Argunşah, Mustafa (), Gagauz Türkleri Tarih-Dil-Folklor ve Halk Edebiyatı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Güvenç, Bozkurt (), İnsan ve Kültür, İstanbul: Remzi Kitabevi. Haviland, William A. ve diğerleri (), Kültürel Antropoloji, (Çeviren: İnan Deniz Erguvan Sarıoğlu), İstanbul: Kaknüs Yayınları. Jordon Bychkov, Terry G. ve Domosh Mona (), The Human Mosaic A Thematic Introduction to Cultural Geography, New York: W. H. Freeman and Company. Karaibrahimoğlu, Sacit (), Giresun (Bütün Yönleri Ve Kazaları İle), Ankara: Alkan Matbaası. Kaya, Mevlüt (), Çepniler Tarihi Serüveni ve Giresun Espiye Yöresinin Kültür Kökenleri, İstanbul: Togan Yayıncılık. Küçük, Abonoz (), Giresun Çepnileri Tarih-Halk Edebiyatı-Halkbilimi, Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları. (), Giresun Yöresi Kemençecilik Geleneği Üzerine Bir Araştırma, (Danışman: Prof. Dr. Mehmet Aça), Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Balıkesir. (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Malinowski, Bronislaw (), Bilimsel Bir Kültür Teorisi, (Çeviren: Saadet Özkal), İstanbul: Kabalcı Yayınları. Marshall, Gordon (), Sosyoloji Sözlüğü, (Çeviren: Osman Akınhay vd.), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları. Oktay, Ahmet (), Türkiye’de Popüler Kültür, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Owen, M. Trefor (), “Folklor ve Popüler Kültür” Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, (Çeviren Selcan Gürçayır), s. , Ankara: Geleneksel Yayınları. Ögel, Bahaeddin (), Türk Kültür Tarihine Giriş, C. 9, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Örnek, Sedat Veyis (), Türk Halk Bilimi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Özbek, Meral (), Popüler Kültür ve Orhan Gencebay Arabeski, İstanbul: İletişim Yayınları. Özdemir, Erdem (), “Giresun Müziğinde Tür Çeşitliliği”, Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sempozyumu Bildirileri ( Ekim ), C. 2, s. Ankara: Giresun Belediyesi Yayınları. Rasonyi, Laszlo (), Tarihte Türklük, Ankara. TKAE Yayınları. Rowe, David (), Popüler Kültürler: Rock ve Sporda Haz Politikası, (Çeviren: Mehmet Küçük), İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Say, Ahmet (), Müzik Ansiklopedisi, C. 3. Ankara: Başkent Yayınları. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar - 1 (1) Storey, John (), Popüler Kültür Çalışmaları, (Çeviren: Koray Karaşahin), İstanbul: Babil Yayınları. Tellioğlu, İbrahim (), Osmanlı Hakimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de Türkler, Trabzon: Serander Yayınları. Türkçe Sözlük (), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Yüksel, Ayhan (), Doğu Karadeniz Araştırmaları, İstanbul: Kitabevi Yayınları. Sözlü Kaynaklar: KK Ahmet Torun, Görele , Yüksekokul Mezunu, Emekli Öğretmen. (Görüşme: ) KK Harun Yöndem, Görele , Üniversite Mezunu, Yapımcı-Yönetmen. (Görüşme: ) KK Hayrettin Günay, Görele , Üniversite Mezunu, Emekli Öğretmen. (Görüşme: ) KK Katip Şadi, Görele , İlkokul Mezunu, Kemençeci. (Görüşme: ) KK Mehmet Karadeniz, Çanakçı , İlkokul Mezunu, Kemençeci. (Görüşme: ) KK Mehmet Sırrı Öztürk, Görele , İlkokul Mezunu, Kemençeci. () KK Mehmet Tural, Görele , Yüksekokul Mezunu, Emekli Öğretmen. (Görüşme: ) KK Muhammet Usta, Görele , Ortaokul Mezunu, Muhtar. (Görüşme: ) KK Sami Günay, Görele , İlkokul Mezunu, Kemençeci. (Görüşme: ) KK Yunus Gülşen, Görele , Lise Mezunu, Emekli Memur. (Görüşme: )