Deyim Nedir?
Deyim: Çoğunlukla gerçek anlamından ayrı bir anlam taşıyan, en az iki sözcükten oluşan kalıplaşmış söz ya da sözcük grupları. eş. Tabir.
Deyimlerin Özü:
Genellikle gerçek anlamından sıyrılarak başka bir anlama bürünürler: Dilinde tüy bitmek, El ağzı ile kuş tutmak gibi
Kimi deyimlerde, asıl anlamlarından tamamıyla sıyrılmazlar. Yerine göre asıl anlamından da alınabilir, daha başka bir anlama da gelebilir. Bunu cümle içindeki kullanılış şeklinden anlarız.
Örneğin,
Baltayı taşa vurmak deyimiyle ilgili olarak: Gerçekten de bir balta taşa vurulabilir; bu söz asıl anlamından ayrı olarak ağzından dokunaklı, incitici bir laf kaçırmak gibi mecazlı bir anlama da gelebilir. Bunu cümle içinde sözlerin gelişinden anlarız.
• Kırk yıllık oduncu, baltasını taşa vurmasın mı? • Kendini bilmezin biri baltayı öyle bir taşa vurdu ki.
Baltayı taşa vurmak deyimi, birinci cümlede gerçek; ikinci cümlede ise mecazi anlamında kullanılmıştır.
Kimi deyimler de, sadece kendi sözlük anlamlarında (gerçek, asıl anlamında) kullanılır, başka bir anlam taşımazlar.
Örnek:
• Hem suçlu hem güçlü. • İyiye iyi, kötüye kötü demek.
Sözdizimi:
-Deyimler, söz dizimi bakımından üç grupta ele alınabilir:
1) Sonları bir mastarla (-mak/-mek) biten deyimler:
2) Cümle şekline deyimler:
3) Yukarıdaki iki türe de girmeyen, daha çok birleşik sözcüklere benzeyen deyimler:
Kalıpların Özelliği:
Deyimler kalıplaşmış sözlerdir. Şekli, söz dizimi, sözcükleri değiştirilemez. Örneğin, Yok devenin başı deyimi Devenin başı yok biçimine sokulamaz. Yine Kırdığı ceviz kırkı geçti yerine, bir sözcüğü değiştirilerek kırdığı fındık kırkı geçti denilemez.
Deyimler kalıplaşmış olmakla beraber, bazı deyimlerin kalıpları büsbütün donmuş sayılmaz. Sonları bir mastarla bağlananlarla, cümle biçiminde olan bazı deyimler, birleşik fiiller gibi çekilebilir. Çekimi göre de zamirleri değişir, sözcükleri değişmez. Örneğin, gözden düşmek deyimi: Gözden düştüm, gözden düştün, gözden düştü; gözden düştük, gözden düştünüz, gözden düştüler şeklinde çekilir.
Kalıpları büsbütün donmuş sayılan ya da tarihi bir anekdota bağlı bulunan deyimler kesinlikle çekime gelmez; eski çamlar bardak oldu gibi.
Çoğunlukla fiil olarak (funduszeue.info almak) görülen deyimler, zaman zaman sıfat (msl. Kabak kafalı), zarf (msl.öğle üzeri) biçimlerinde; bazen de soru cümlesi (msl. ne dese beğenirsin?) ve ünlem cümlesi (msl. Vay anam vay) biçimlerinde görünürler.
Deyimlerin Başka Verimlerle İlişkileri:
-Deyimler, çok kez, başka türlü halk verimlerine ve daha başka anlatım araçlarına karıştırılır; atasözlerine, birleşik sözcüklere, Türkçe terimlere ve argo denilen sözlere
Bir karşılaştırma yapacak olursak: Atasözleri, az sözcükle çok şey anlatan özlü sözlerdir. Anlattıkları denenmiş, doğruluğuna inanılmış düstur (genel kural, kaide) niteliğindedirler.
Deyimler ise, kalıplaşmış anlatım araçlarıdır. Cümle şeklinde olanlar bile bir anlam bütünlüğü taşımaz. Asıl anlamlarını içinde bulundukları cümleden alırlar; aldıkları anlam da değişmez bir kural niteliğinde değildir.
Örneğin:
Her iki sözde bir çaresizliği belirtiyor. Ancak birinci söz inanılmış, benimsenmiş bir düşünce, değişmez bir kural. İkinci söz ise, bir anlam bütünlüğü taşımıyor. Ancak şöyle bir cümle içinde: Varını yoğunu kaybedince dört yanı deniz kesildi, tutunacak bir dal bulamadı denilirse, bir çaresizlik anlamı ortaya çıkıyor ama, bu da değişmez bir kaide değil; varını yoğunu kaybeden herkesin dört yanı deniz kesilmez ki Tutunacak bir el, tutunacak bir dal bulanlar da olur. O halde bu bir deyimdir.
Deyimleri öteki anlatım araçlarından nasıl ayırabiliriz?
Deyimler, terimlere benzer. Terimler, anlamları daraltılmış bilimsel sözlerdir Deyimler ise, anlamları genişletilmiş mecazlı sözlerdir ve en az iki sözcükten meydana gelirler.
Deyimler argoya da benzemez. Argo (bkz.), halkın geneli tarafından kullanılmayan, yalnızca belli çevrelerin kullandıkları, genel dilden ayrı, bir çeşit külhanbeyi ağzıdır. Deyimler ise, toplumun geneline mal olmuş, halk yapısı söz gruplarıdır. Bu bakımdan: Diktörgen terimdir; cızlamı çekmek argodur; deyim değildir.
(Kaynak: Murat AKINCI, Açıklamalı Edebiyat Terimleri Sözlüğü)
Türkçe Deyimler Sözlüğü
(Deyimlerin açıklamaları, cümle içerisinde kullanımları)
Sonraki sayfa
Ãykülerle Atasözleri ve Ãykülerle Deyimler serisi, zengin içeriÄi ve göz alıcı çizimlerinin yanı sıra, kitapların sonlarında yer alan sözlükleri ve özel olarak tasarlanan sınıf etkinlikleri ile genç okurların dilimizin inceliklerini ve güzelliklerini keyif alarak öÄrenmeleri için özenle hazırlanmıŠbenzersiz bir dizi. Habib BektaÅ'ın kaleme aldıÄı özgün öykülerden oluÅan kitaplar, içerdikleri renkli deyim ve atasözü seçkilerine ek olarak, deyiÅlere ve yerel söyleyiÅlere de deÄinerek dilimizi daha iyi tanımamızı saÄlayacak kapsamlı birer kaynaÄa dönüÅüyor. Ãykülerle Atasözleri: Söz KulaÄa Yazı UzaÄa, Homeros'tan Murat Orhon Arıburnu'na, mitolojiden sözlü kültürümüzün çeÅitliliÄine, bu kültürün beslendiÄi kaynaklara sırtını yaslayan eÅsiz bir çalıÅma.
Ãykülerle Deyimler: Uzun Lafın Kısası ise dilimizin zenginliklerine kapı aralarken genç okurlar için akılda kalıcılıÄı kolaylaÅtırmayı ilke edinen yapıcı bir eser. Birbirini tamamlayan bu iki kitap, öÄrencilere, öykülerin sonlarında yer alan etkinlikler sayesinde atasözlerinin ve deyimlerin baÄlam içinde nasıl kullanılması gerektiÄine dair çeÅitli ipuçları verirken, öÄretmenlere de alternatif sınıf etkinlikleri önerisinde bulunarak öÄrencileri ile keyifli ve kaliteli zaman geçirme fırsatı sunuyor.
Ãykülerle Atasözleri ve Ãykülerle Deyimler dizisi, mizahı, nükteyi, zaman zaman absürdü de içinde barındıran içerikleriyle salt genç okurlara deÄil, yetiÅkinlere de hitap eden ve her kitaplıkta bulunması gereken benzersiz bir çalıÅma
- Deyimler; minimum olarak iki kelimeden oluşur. ''Burun kıvırmak'' örneğinde olduğu üzere deyimler minimum iki kelime kullanıp, kalıplaşmaktadır. Tek bir kelimeyle deyim oluşturulması mümkün değildir
- Mecazi olarak kullanılırlar. ''Ağzını aramak'' ifadesinin gerçek manada kullanmak mümkün değildir. Mecazi olarak bir şeyi bilmek açısından kullanılmıştır.
- Deyimler; gerçek manada kullanılanlar bulunmaktadır. ''Kara gün dostu'' buna örnek olarak verilebilir. Zor günde kişinin yanında olan biri için kullanılır.
- Deyimlerin önemli bir kısmı mastar ekleriyle biter. Örneğin; fikir yürütmek, kesenin ağzını açmak, notunu vermek gibi.
- Kalıplaşmış sözlerden oluştuğundan kelimelerin yerlerini değiştirmek veya kelimelerden birisini atmak mümkün olmaz. Örneğin; açlıktan nefesi kokmak.
- Deyimler birbirinden ayrı bir şekilde yazılan kelimelerin kalıplaşması ile oluşur. Fakat kelimelerin birleşerek oluşturdukları deyimler bulunur. Buna; soğukkanlı örneği verilebilir.
- Pek çok deyim sanatlı bir şekilde kullanılır. Kesenin ağzını açmak, deyiminde yer alan kelimeler belirli bir düzene kalıplaşmıştır. Sözcüklerin yerinin değiştirilmesi bütünlüğü bozar.
- Kaç kelimeden oluşursa oluşsun, bazı deyimler yalnızca tek durumu veya kavramı ifade ederler. Yastığa baş koymak örneği; yalnızca evliliği ifade eder.
- Kalıplaşan sözcüklerden oluşan deyimler, mecaz anlama sahip olduklarından bir başka dile çevrilmeleri kesinlikle mümkün değildir.
- Deyimler bir dilin zengin olmasını ifade etmektedir. Aynı şekilde halkın dünya görüşünü ve yaşam şeklini ifade eder.
Deyim Örnekleri Konu Anlatımı
Deyim örnekleri;
- Kusurun artırılacak olan hareketlerde bulunmak için üstüne tuz biber ekmek deyimi kullanılır.
- Fırsatın kaçırıldığını anlatmak adına atı alan Üsküdar'ı geçti deyimi kullanılır.
- Sıkıntıların anlatılması için derdini dökmek deyimi kullanılır.
- Herhangi bir işte başka birini alt etmek için suya götürüp, susuz getirmek deyimi kullanılır.
- Yapılan bir işin en mühim kısmının tamamlandığını ifade etmek için çoğu gitti azı kaldı deyimi kullanılır.
- Küplere binmek deyimi, çok sinirlendiğini anlatmak adına kullanılır.
- Burun kıvırmak; beğenmemek için kullanılır.
- Biri hakkında bir kanaate varmak, bireyin huylarını çözmek için notunu vermek deyimi kullanılır.
- Yılan hikayesi deyimi, çözümü olmayan karışık işleri tanımlar.
- Zengin olmamak, varlıklı olmayan kişiler adına beş parasız deyimi kullanılır.
- Sözü geçen kişiler için, borusu ötmek deyimi kullanılır.
- Biçilmiş kaftan deyimi; herhangi bir durumun en ideali için kullanılır.
- Yüzünü gören cennetlik deyimi, uzun zamandır ortalıkta görünmeyen bir kişi için kullanılır.
- Yağlı müşteri deyimi; çok alışveriş yapan birisi için kullanılır.
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası