Güzeli Güzel Yapan Edeptir

Edeb üç harftir. Elif, Dal, B. Eline, Diline, Beline sahip çıkmak demektir. Edeb, haddini bilmektir. Yani İslam’ın çizdiği hudûda, Allah’ın emir ve yasaklarına riayet etmektir. Edeb, Yüce Allah’ın nurundan bir taçtır. Onu giyen her beladan uzak olur. Edepli kişi hayâ sahibi insan demektir. Sözlükte utanma, çekinme, ar, namus, Allah korkusu ile günahlardan kaçınma anlamlarına gelen hayâ kelimesi bir ahlak terimi olarak, nefsin çirkin davranışlarından rahatsız olup onları terk etmesi, kötü bir işin yapılmasından veya iyi bir işin terk edilmesinden dolayı kişinin yüzünü kızartan sıkıntı hali anlamlarına gelir.

Tasavvufun temel hedefi edeb sahibi insanlar yetiştirmektir. Edeb kelimesinin çoğulu “âdâb” dır. Âdâb, davranışlardaki inceliği, güzelliği, iyi ahlaklılığı, uyumluluğu ifade eder. Âdâb sohbet, hizmet, ziyaret,yeme içme, oturup kalkma, komşuluk, arkadaşlık, söz söyleme, hasılı kişinin yaratanı ve diğer yaratılmışlar ile kendi arasında ilişkilerdeki bütün kaideleri içine alır. Her şeyin bir edebi vardır. Edebin dışa yansıyan yönü niyet, tavır ve davranışlar, özellikle söz ve ifadenin yansıdığı dildir. Burada asıl hedef bir gönül dili oluşturmaktır.

Anadolu’da eskiden anahtara “dil” denirdi. Bu isim aktarması, hem açmaya hem kilitlemeye yarayan bir nesne ile dil arasındaki irtibatı ifade eder. Gönül dili ile söylenmiş bir söz muhatabın gönlünü açıp fetheder. Gönlü taşlaşmış olanların sözleri ise başka gönülleri kilitleyip kapatan bir tesir icra eder.

Söz ile edeb arasında doğrudan irtibat vardır. Efendimiz s.a.v. “Beni Rabbim terbiye etti ve terbiyemi ne güzel sûrette yaptı” ifadesindeki “terbiye etti” cümlesi, yetirştirdi, eğitti, edeplendirdi anlamındadır. 

Bir eğitim sisteminin kalite ve doğruluk ölçülerinin önde geleni, çarkından geçirdiği kitleleri ne kadar terbiye ettiği, eğittiği, edeplendirdiği ile paraleldir. Edebin yerleşmesinde temel referans toplumun dünya görüşünde sorumluluk ve ahiretteki hesap bilincinin oluşmasıdır. Eğitim sistemi edebi idealize edemediği, kişiyi bu hayatta ve öbür dünyada başarılı ve iyi olmaya yönlendiremediği takdirde gerçek hedefinden uzak, nesilleri dejenere etmekten başka işe yaramayan bir yapıda demektir.

İdeal olan, medeniyet tasavvurunun oluşmasında, hikmet ve duygu ile insanın eğitilip terbiye edilmesi, bilgi ve becerinin ise ondan sonra öğretilmesidir. Hiyerarşik düzendeki karışıklık ve belirsizlik edebin yerine yabancılaşmanın, yozlaşmanın önünü açar ve fıtratın bozulmasına, nesillerin boş, yoz, ruhsuz, yabancı hayranı , kural-değer tanımayan, yönlendirmelere müsait yetişmesine sebep olur ki işte o zaman Necip Fazıl’lar; “Hava kirliliğinden değil, haya kirliliğinden nefes alamıyoruz.” diye isyan ederler.

Hz. Ali’nin “Edebin ne anlama geldiğini bilseydiniz Allah’dan rızık yerine edeb isterdiniz”  ifadesi Müslüman’ın sahip olması gereken özelliklerin her birinin edeb ile taçlanmasının lüzumunu belirtir. Edebin olmadığı kişide imanın,edebin olmadığı kişide adaletin, edebin olmadığı kişide ilmin eksik olacağı, hayırının olmayacağı ortadadır. Nitekim İbn. Sina’nın “Beş okka ilmi olanın, hiç olmazsa bir okka da edebi olsa gerektir.”  ifadesi çok manidardır.  Ziya Paşa ilim edeb ilişkisi ile ilgili; “İlim meclisine girdim, kıldım talep. İlim ta gerilerde kaldı, illa edeb illa edeb” beyti ile bu gerçeği çok veciz şekilde ifade etmiştir. Dergah ve Medreselerin girişinde “Edeble gelen, lutufla döner” ibaresi yazılıdır.

İslam’da amelin kabulü için de riayet edilmesi gereken temel vasıflardan biri edeptir. Davranıştan tüccar mantığı ile karşılık beklenmesi, bir kısım kişisel beklentilerin amelin merkezine yerleştirilmesi edeb’den uzak bir itikad ürünüdür. Enes bin Malik r.a. “Amelde edeb, onun kabulüne işarettir” buyurur. Bu demektir ki ibadetlerde edebe riayet ne kadar fazla olursa kabulüne dair ümit de o derece fazla olur. Büyükler tavsiyelerinde Âdâba riayetin önemini anlatırken “Âdâba riayet edeni Allah c.c. Peygamberin sünnetine uymakla mükafatlandırır. Peygamberin sünnetine riayet edeni Allah c.c. Farzları yerine getirmekle mükafatlandırır. Farzları yerine getireni de mârifetullahla (Allah’ı bilmekle) mükâfatlandırır.“ düsturunu telkin ederler. Bu hakikatin tersten okunuşu çok enteresan bir tabloyu ortaya koyar. Yani bu demektir ki; Âdâba riayet etmeyeni Allah c.c. Peygamberin sünnetinden uzaklaştırmakla cezalandırır. Peygamberin sünnetinden uzak olanı Farzlardan mahrum etmekle cezalandırır. Farzlardan uzak olanı de Mârifetullah’dan mahrumiyetle cezalandırır anlamı çıkar. O halde âdâpsızlık insanın dünya ve ahiret felaketini hazırlar.

Edeb insanı, dolayısı ile toplumu nezakete, zerafete, estetiğe, söz, iş ve davranışlarında ölçülü olmaya, düşünerek hareket etmeye, Allâh’a yönelişlerde ihlâs ve samimiyete, İnsanlar arası ilişkilerde sevgi, saygı, ağırbaşlılık, adalet, güven ve merhamete davet eder. Sözün özü, gerçek mânâda insan olmaya çağırır. Hz. Mevlânâ’nın “İnsanın aklı kadar edebi, edebi kadar ederi vardır” sözü Edebin insan için ne kadar önemli ve lüzumlu olduğunu gösterir. Edep kalbin ahlakıdır.

Konumuzla ilgili önemli bir tavsiye ile yazımızı hıtâma erdirelim. “İnsanı edebine göre seç! Edebli insanın aklından ihyâ olursun. Edepsiz ise yürü geç, yanında durdukça rezil rüsvâ olursun.”

&#;&#;Güzeli Güzel Yapan Edeptir. Edep İse O Güzeli Sevmeye Sebeptir.&#;&#; Sözü İle İlgili Kompozisyon Yazınız.

Bir insanın güzelliği sadece dış görünüş ile belli olmaz . İnsanı insan yapan en önemli özellik dış güzellik değil , iç güzelliktir . Yani edepli olması , ahlaklı  olması ve erdemli olmasıdır . Kişi edepli biri ise o kimse zaten herkes tarafından sevilmeye başlar . Çünkü edepli insanlar  gözümüze daha güzel görünür ve böyle kişilere hayran kalırız ve onlar gibi olmak isteriz . Edep ortamının olduğu yerde saygı vardır, olgunluk vardır.

Edepli insan konuşmasına dikkat eden , kalp kırmayan , iki yüzlü olmayan , insanların özel konularına girmeyen ve çevresindeki her canlıya saygı ile yaklaşan kimsedir . Yani haddini bilen insandır . İşte bu güzel özellikler insanı edepli kılar ve o kişinin de edepli olması kendisinin sevilmesini sağlar . Edepten yoksun bir kimse ise  üslubuna dikkat etmez , haddini bilmez ve ağzına gelen her türlü kötü sözü söyler . Çünkü edepsiz kimseler düşünmeden yoksun , erdemli olmayan insanlardır . Bunun için edepten yoksun bir insan olmamalıyız . Edepli , görgülü insan olmalıyız . Kaba konuşmamalıyız , kalbimizi  temiz tutmalıyız ve dilimize sahip çıkmalıyız .  Bir ortamda çok fazla konuşmamalıyız , yeri geldiği zaman utanmasını bilmeliyiz  ve kendimize olan saygımızı da kaybetmemeliyiz . İşte böyle olduğumuz zaman kendimizi hem sevmiş oluruz hem başka insanlar tarafından seviliriz . Edep ile ilgili şu sözü de unutmamalıyız :

&#;&#; Her şey çoğaldıkça ucuzlar. Fakat edep çoğaldıkça  değeri artar.&#;&#; Çünkü edepli olan kimseler her zaman gözde insanlar olur ve bu kimseler tıpkı bir altın gibi değerli olurlar. Onun için de değerleri hiç bir zaman kaybolmaz.