göktürk yazıtları hangi döneme aittir / TUR149 Türk Dili Tarihine Giriş: Köktürkçe Yazıtlar

Göktürk Yazıtları Hangi Döneme Aittir

göktürk yazıtları hangi döneme aittir

kaynağı değiştir]

Ana madde: Bilge Kağan Yazıtı

Bilge Kağan yazıtı Kül Tigin yazıtından birkaç santimetre daha yüksektir. Ancak, bu yazıt Kül Tigin yazıtına göre daha kötü durumdadır. Yazıtın doğu yüzünde 41 satırlık, çok daha dar olan kuzey ve güney yüzlerinde ise on beşer satırlık Türkçe yazıt bulunmaktadır. Bilge Kağan yazıtının batı yüzünde de Kül Tigin yazıtında olduğu gibi, Çince bir yazıt vardır. Ancak bu yazıt büyük ölçüde tahribata uğradığından çok az kısmı okunabilmiştir.

Bilge Kağan yazıtının kuzey yüzündeki yazıt son 7 satırı dışında Kül Tigin yazıtının güney yüzündeki ile birebir aynıdır. Yazıtın doğu yüzündeki 2. ve 24. satırlar da ufak farklarla Kül Tigin yazıtının doğu yüzündeki 1. ve 30. satırlarla aynıdır.

Bu yazıt, ıt yıl onunç ay altı otuzka yani "köpek yılının onuncu ayının yirmialtısında" ölen hükümdar Bilge Kağan anısına dikilmiştir. Bilge Kağan'ın ölüm tarihi Bazin'in hesaplamalarına göre 25 Kasım 734'tür. Bilge Kağan'ın cenaze töreni yine yazıta göre laģzin yıl bişinç ay yiti otuzka yani "domuz yılının beşinci aynın yirmiyedisine" denk gelen 22 Haziran 735'te yapılmıştır. Bazin, yazıtın batı yüzündeki Çince yazıtın 19 Ağustos 735 tarihinde yazıldığından ve Türkçe yazıtların otuzdört günde tamamlandığından hareketle Bilge Kağan yazıtının 20 Eylül 735 tarihinde dikilmiş olduğunu tespit etmiştir.[72]

Bilge Kağan yazıtı, Bilge Kağan'ın küçük oğlu Tenri Kağan tarafından diktirilmiştir.

Bilge Kağan yazıtında yer alan ve yazıtların en ünlü kısmı:

« Türk Oğuz Beyleri, işitin! Üstte gök çökmedikçe, altta yer denizi delinmedikçe, ilini töreni kim bozabilir?

Ey Türk ulusu! Kendine dön. Seni yükseltmiş Bilge Kağanı'na, özgür ve bağımsız ülkene karşı hata ettin, kötü duruma düşürdün.

Ulusun adı, sanı yok olmasın diye, Türk ulusu için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Kardeşim Kül Tigin ve iki Şad ile ölesiye, bitesiye çalıştım... »

(Bilge Kağan yazıtından)

Tonyukuk yazıtı[değiştir kaynağı değiştir]

  1. ^abcErdem,KONUR,"ORHUN YAZITLARINDA SOSYAL VE SİYASİ MESAJLAR 11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.",Edebiyat ve Sanat Akademisi
  2. ^abcdeProf. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2002, s. XVI-XXII ISBN 975-451-017-4
  3. ^Inscriptions de l'lènissèi, recuilles et publièes par la Sociètè finlandaise d'Archeologie (Fransızca ve Fince) (1889 bas.). Helsingborg. 
  4. ^Anciens caractères trouvès sur des pierres et des ornements au bor de l'Orkhon (Fransızca) (1890 bas.). Sankt-Peterburg. 
  5. ^Heikel, Axel Olai. Inscriptions de l'Orkhon (1892 bas.). Helsingborg: Recuilles par l'expèdition finnoise 1890 et publièes par la Sociètè finno-ougrienne. 
  6. ^Radlof, Wilhelm (1892-1899). Atlas der Altertümer der Mongolei (Rusça) (Sankt-Peterburg bas.). 
  7. ^Thomsen, Vilhelm. Dèchiffrement des inscriptions de l'Orkhon et de l'lènissèi, Notice prèliminare (Fransızca) (1893 bas.). Kopenhag: Bulletin de l'Acadèmie Royale des Sciences et des Lettres de Danemark. ss. 185-299. 
  8. ^Radlof, Wilhelm. "I". Die Alttürkischen inschriften der Mongolei, Erste Lieferung (Rusça) (1894 bas.). Sankt-Peterburg. 
  9. ^Thomsen, Vilhelm. Inscriptions de l'Orkhon dèchiffrèes (1896 bas.). Helsingborg. 
  10. ^Thomsen, sy. 7-44
  11. ^Thomsen, sy. 44-54
  12. ^Thomsen, sy. 57-96
  13. ^Thomsen, sy. 97-134
  14. ^Thomsen, sy. 135-211
  15. ^Thomsen, sy. 212-216
  16. ^Thomsen, Vilhelm, "The Deceased Köl Tegin's Tablet"
  17. ^Radlof, Vasili. "II". Die Alttürkischen inschriften der Mongolei, Neue Folge (Rusça ve Fransızca) (1897 bas.). Sankt-Peterburg. 
  18. ^Melioranski, Platon Mihayloviç. Pamyatnik v çest Kyul Tegina (Rusça) (1899 bas.). Sankt-Peterburg. ss. 1-114. 
  19. ^Radlof, Vasili. "II". Die Alttürkischen inschriften der Mongolei, Zweite Folge (Rusça) (1899 bas.). Sankt-Peterburg. 
  20. ^Radlof, sy. 1-27
  21. ^Radlof, sy. 28-85
  22. ^Radlof, sy. 86-115
  23. ^Hirth, Friedrich. Nachworte zur Inschrift des Tonjukuk (Almanca). s. 140. 
  24. ^Barthold, Wilhelm. Dier alttürkischen Inschriften und die arabischen Quellen (Almanca). s. 29. 
  25. ^Asım, Necib (1924). Orhun Âbideleri(PDF) (Osmanlı Türkçesi). İstanbul: Matbaa-i Âmire. 23 Nisan 2014 tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2014. 
  26. ^abcdTekin, sy. 2
  27. ^abOrkun, Hüseyin Namık. "I". Eski Türk Yazıtlar (1936 bas.). İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları, Devlet Basımevi. 
  28. ^abvon Gabain, Annemarie. Alttürkische Grammatik (Almanca) (1941 bas.). Leipzig. ss. 147-157. 
  29. ^Thomsen, Vilhelm. "Turcia". Alttürkische Inschriften aus der Mongolei. ss. 121-175. 
  30. ^Malov, Sergey Yefimoviç. Pamyatniki drevnetyurkskoy pis'mennosti (Rusça) (1951 bas.). Moskova. ss. 17-73. 
  31. ^Radlof, Vasili. "III". Materalien zum Verständiss der Morphologie des alttürkischen Dailektes, Dritte Lieferung (Rusça) (1895 bas.). Sankt-Peterburg. ss. 388-422. 
  32. ^Thomsen, sy. 135-198
  33. ^Thomsen, sy. 199-211
  34. ^Radlof, Vasili. Grammatische Skizze der alttürkischen Sprache, Neue Folge (Rusça) (1897 bas.). Sankt-Peterburg. ss. 1-129. 
  35. ^Bang, Wilhelm. Über die köktürkische Inschrift auf der Südseite des Kül-tägin-Denkmals (Almanca) (1896 bas.). Leipzig. 
  36. ^Bang, Wilhelm. Zu den köktürkischen Inschriften der Mongolei (Almanca). 
  37. ^Bang, Wilhelm. T'oung Pao (Almanca) (1896 bas.). ss. 325-348. 
  38. ^Bang, Wilhelm. Zür köktürkischen Inschrift IE (Almanca) (1896 bas.). s. 611. 
  39. ^Bang, Wilhelm. Köktürkisches (Almanca) (1897 bas.). ss. 198-200. 
  40. ^Bang, Wilhelm. Zu den köktürkischen Inschriften (Almanca) (1898 bas.). ss. 117-141. 
  41. ^Foy, Karl. Türkische Vokalstudien (Almanca) (1900 bas.). ss. 180-215. 
  42. ^Thomsen, Vilhelm. Une lettre mèconnue des inscriptions de l'Iènissèi (Fransızca). JSFOu 30. s. 9. 
  43. ^Thomsen, Vilhelm. Turcica, ètudes concernant l'interprètation des incriptions tuques de la Mongolie et de la Sibèrie (Fransızca) (1916 bas.). Helsingforgs. s. 1916. 
  44. ^Räsänen, Martti. Beitrage zur Frage der türkischen Vokalharmonie (Almanca) (1932 bas.). Helsinki. s. 45. 
  45. ^Neue Folge, sy. 9
  46. ^Grønbech, Kaare. Der türksiche Sprachbau (Almanca) (1936 bas.). Kopenhag. 
  47. ^Nèmeth, Julius. "I". Zur Kenntnis des gechlossenen e im Türkischen (Almanca ve Macarca) (1939 bas.). Budapeşte & Leipzig. ss. 515-531. 
  48. ^Nèmeth, Julius. Zur Erklärung der Orhon-inschirften (Almanca). ss. 35-45. 
  49. ^Räsänen, Martti. Renegbogen-Himmeslbrücke (Fince ve Almanca) (1947 bas.). Helsingforgs: Studia Orientalia. s. 311. 
  50. ^Emre, Ahmet Cevat. "I". Türk Lehçelerinin Mukayeseli Grameri (1949 bas.). İstanbul: Fonetik. ss. 25-55. 
  51. ^von Gabain, Annemarie. Über Ortsbezeichnungen im Alttürkischen (Fince ve Almanca) (1950 bas.). Helsinki: Studia Orientalia. 
  52. ^von Gabain, Annemarie. Zur Geschichte der türkischen Vokalharmonie (Almanca). ss. 105-11. 
  53. ^Bombaci, Alessio. Probleme der histrischen Lautlehre der türkischen Sprache (Almanca). ss. 89-105. 
  54. ^von Gabain, Annemarie. Alttürkische Datierungsformen (Almanca). ss. 191-303. 
  55. ^Temir, Ahmet. Die Konjuktionen und Satzeinleitungen im Alttürkischen (Almanca) (1956 bas.). Oriens. ss. 41-85, 233-280. 
  56. ^Tuna, Osman Nedim. Bazı imlâ gelenekleri (1957 bas.). ss. 41-81. 
  57. ^Tuna, Osman Nedim. Köktürk Yazıtları'ndaki 'ölüm' kavramı ile ilgili kelimeler ve 'kergek bol-' deyiminini izahı (1960 bas.). İstanbul: Bilimsel Bildiriler. 
  58. ^Tuna, Osman Nedim. öktürk yazılı belgelerinde ve Uyguca'da uzun vokaller (1960 bas.). İstanbul: Bilimsel Bildiriler. ss. 213-282. 
  59. ^von Gabain, Annemarie. Das Altürkische (Almanca) (1959 bas.). Wiesbaden: Philologiae Turcicae Fundamenta. ss. 24-45. 
  60. ^Nasilov, Vladimir Mihailoviç. Yazık orḫono-yeniseyskiḫ pamyatnikov (Rusça) (1960 bas.). Moskova. 
  61. ^Pritsak, Omeljan. Das Alttürkische, Handbuch der Orientalisk, Fünfter Band: Altaistik, Erster Abschnitt: Tukologie (Almanca) (1963 bas.). Leiden/Köln. ss. 27-52. 
  62. ^Pritsak, Omeljan. "Uralic and Altaic series". A Grammar of Orkhon Turkic (Almanca) (1968 bas.). Indiana University Publications. 
  63. ^Matuz, Joseph. "Turcica IV". Trois fragmens inconnues de l'Orkhon (Fransızca) (1972 bas.). ss. 22-54. 
  64. ^Hovdhausen, Even. The relationship between the two Orkhon inscriptions (İngilizce) (1974 bas.). Kopenhag: Acta Orientalia. ss. 52-82. 
  65. ^Bazin, Louis. Le calendrier turcs anciens et medievaux (Fransızca) (1974 bas.). Lille: Service de Reproduction des Theses Universite de Lille. s. 800. 
  66. ^Kononov, Andrey Nikolayeviç. Grammatika yazıka tyurkskiḫ runiçeskiḫ pamyatnikov (Rusça) (1980 bas.). Leningrad. s. 255. 
  67. ^Sertkaya, Osman Fikri. Göktürk tarihinin meseleleri: Köl Tigin ve Köl-İç-Çor kitabelerinde geçen 'oplayu tegmek' deyimi üzerine (1983 bas.). Journal of Turkish Studies. ss. 369-375. 
  68. ^https://www.facebook.com/ProfDrAhmetTasagil/photos/a.1466879216663054.1073741828.1466853243332318/1538746872809621/?type=3&theater
  69. ^"Orhun Yazıtları NTVtarih - 2012". 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2015. 
  70. ^"Kültigin Anıtı Aslı ve Çeviri Metinler". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2015. 
  71. ^Bazin, 1974, sy. 244
  72. ^Bazin, 1974, sy. 248
  73. ^Lessing 1960, sy. 8
  74. ^Tenişev 1976, sy. 180
  75. ^abcdTalât Tekin, Orhon Yazıtları
  76. ^ab(Bilge Kağan Yazıtı - Doğu Yüzü) Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2002, s. 40-41 ISBN 975-451-017-4
  77. ^ab(Kül Tigin Yazıtı - Doğu Yüzü) Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2002, s. 18-19 ISBN 975-451-017-4
  78. ^Thomsen, sy. 145
  79. ^Etienne Copeaux. Tarih Ders Kitaplarında (1931-1993) "Türk Tarih Tezi'nden Türk-İslam sentezine". Tarih Vakfı Yurt Yayınları. 2. Baskı. İstanbul, 2000
  80. ^L. Cahun, Introduction a l’historie de l’Asie. Turcs et Mongols des origines a 1405, Paris, 1896.
Bibliyografya

Dış bağlantılar[değiştir

Göktürk yazıtları ve özellikleri hakkında bilgiler - Göktürk yazıtları nerede, hangi çağda kimin adına dikilmiştir?

Türklerin bilinen ilk alfabesi olan Orhun alfabesi ile Göktürkler tarafından yazılmış yapıtlardır. Bilge Kağan ve Kül Tigin yazıtlarını Yollıg Tigin yazmıştır. Türk tarihi ve edebiyatının ilk yazılı ürünü olarak bilinen Göktürk yazıtları nerede, hangi çağa aittir? Göktürk yazıtları ve özellikleri hakkında bilgiler!

GÖKTÜRK YAZITLARI VE ÖZELLİKLERİ

Göktürk yazıtları diğer adıyla Orhun Kitabeleri, Türklerin bilinen ilk alfabesidir. Türk tarihi ve edebiyatının ilk yazılı ürünüdür. Göktürlerden sonra ise Uygur Türkleri gelmektedir.

Bilge Kağan ve Kül Tigin yazıtlarını Yollıg Tigin yazmıştır. Yollıg Tigin, Bilge Kağan'ın yeğendiri. Yazıtlar 1889 yılında Moğolistan'da Orhun Vadisi'nde bulunmuş olup II. Göktürk Kağanlığı'na ait olmaktadır. Vilhelm Thomsen tarafından, Rus Türkolog Vasili Radlof'un da yardımıyla çözülmüş olup aynı yılın 15 Aralık günü Danimarka Kraliyet Bilimler Akademisi'nde bilim dünyasına açıklanmıştır. Göktürk yazıyları devletin ve milletin karşılıklı görevlerini dile getirmektedir. Aynı zamanda Bilge Kağan ve Kül Tigin'in savaşlarda gösterdikleri başarılar ve kahramanlıklar anlatılmaktadır.

GÖKTÜRK YAZITLARI KİMİN ADINA DİKİLMİŞTİR?

Tonyukuk 716, Kültigin 732, Bilge Kağan eserleri 735 yılında dikilmiştir.
Kül Tigin yazıtı Bilge Kağanın ağzından yazılmıştır.
Orhun Yazıtları, bugünkü Moğolistan'da, Baykal Gölü'nün epey güneyinde, Orhun Nehri vadisinde, Köşö Çaydam (Khöshöö Tsaidam, Koshu-Tsaidam) ve Ögii Gölü yakınlarında yer almaktadır.

Orhun Yazıtları Nerede, Hangi Ülke Sınırları İçerisinde? Orhun Yazıtları Nedir, Kime Ait?

GÖKTÜRK YAZITLARININ ÖNEMLİ ÖZELLİKLERİ

  1. Bilinen en eski yazılı metinlerdir.
  2. Türk adının geçtiği ilk yazılı metindir.
  3. Türk hitabet sanatının ilk örnekleri olarak kabul görür.
  4. Türk tarihine ışık tutar.
  5. Göktürklerin kendi alfabesi olan "Kök Türk Alfabesi" ile yazılmıştır ve sade bir Türkçe kullanılmıştır.
  6. Yazıtlar Moğolistan sınırları içinde yer alan Orhun Nehri yatağına dikilmiştir.
kaynağı değiştir]

Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtları Moğolistan'daki Orhun Irmağı'nın eski yatağı yakınlarında, Koço Çaydam gölünün civarındadır. Yazıtlar arasındaki uzaklık 1 kilometre kadardır. Matematik koordinatları 47o kuzey enlemi ve 102o doğu boylamıdır. (47°33'51"N, 102°49'55"E)[68]

Orhun Yazıtları[69] bir hitap metni özelliğindedir. "Hem maddi bakımdan, hem manevi bakımdan bu yazıtlar birer abidedirler.(…) Kül Tigin abidesi, kağan olmasında ve devletin kuvvetlenmesinde birinci derecede rol oynamış bulunan kahraman kardeşine karşı Bilge Kağan’ın duyduğu minnet duygularının ve kendisini sanatkârane bir vecd ve coşkunluğun içine atan müthiş teessürün edebî bir ifadesidir."[2]

Metinlerin dili olan Türkçe kısımların dışında, Çince çevirisi de vardır. Bilge Kağan yazıtı, Bilge Kağan'ın ölümünden bir yıl sonra oğlu Tenri Kağan tarafından yaptırılmıştır. Yazıtta Bilge Kağan ve yeğeni Yolluğ Tigin'in sözleri yer almaktadır. Bilge Kağan yazıtı hem devrilmiş, hem de parçalanmıştır. O yüzden tahribat ve silinti Bilge Kağan yazıtında çok fazladır. Bu yazıtın etrafında yine türbe enkazı ve heykeller bulunmaktadır.

Kül Tigin yazıtı[değiştir

nest...

32151 32152 32153 32154 32155

oksabron ne için kullanılır patates yardımı başvurusu adana yüzme ihtisas spor kulübü izmit doğantepe satılık arsa bir örümceğin kaç bacağı vardır