Eskicami (Gazi Süleyman Paşa Camisi) Safranbolu Kalesi’nin güneyinde bulunan Eskicami’nin şehrin en eski camisi olduğu konusunda kesin fikir birliği bulunmaktadır. Çeşitli kaynaklardan Eskicami’nin Dadibra’nın alınmasından sonra Selçuklular tarafından camiye çevrildiği yönünde genel bir kanı oluşmaktadır. 1925 yılında ilk basımı yapılan eserinde, Mehmet Behçet, halkın çoğunluğu tarafından caminin kiliseden çevrildiğinin söylenmesiyle birlikte camide herhangi bir kitabe bulunmadığını yazmaktadır. Prof. Dr. Metin Sözen, (Sözen 1976, 9) ise “Yazıtı bulunmadığından kesin yapım tarihini saptayamadığımız, Gazi Süleyman Paşa tarafından kiliseden camiye çevrildiğini belirleyecek bir iz taşımamaktadır” diyerek şüphelerini belirtmektedir. Hulusi Yazıcıoğlu, (Yazıcı 2001, 213) ise Safranbolu’daki söylentiye dayanarak “ Gazi Süleyman Paşa camiinin putperest tapınağı iken, Hıristiyanlıktan sonra kiliseye çevrildiği, Türklerce de camiye dönüştürüldüğü biçimindedir” demektedir. Camiye adını veren Gazi Süleyman Paşa’nın kim olduğu konusu ise ayrı bir tartışma konusudur. Behçet, (Behçet 1998, 64) “Osmanlılardan Şehzade Süleyman Paşa’nın Safranbolu’ya gelmiş olması ihtimal dâhilinde olmadığı gibi tarihi herhangi bir belgeye de dayanmamaktadır.” demekte buna karşın Yazıcıoğlu, (Yazıcıoğlu 2001, 175–198) kitabında önemli bir yer ayırarak Gazi Süleyman Paşa’nın Osmanlı olduğunu ileri sürmektedir. Sözen yapıyı ”Bugün oldukça bakımsız durumda olan cami, kare planlı, moloz taştan yapılmış beden duvarları bulunan, ahşap örtülü yalın bir yapı yapıdır. Mihrabı, ahşap minberi, ahşap minaresi dışında yapının içinde gene ahşap direkler üzerine oturan bir de kadınlar mahfili bulunmaktadır. Caminin içinde özellikle belirtilebilecek bezeme örneğine rastlanmamaktadır” sözleriyle betimlemektedir (ibid). Cami bir süredir Yüksek Mimar Şakir Meraki’nin projesi uyarınca restore edilmektedir. Proje kapsamında caminin dış sıvaları raspa edilmiş bulunmaktadır. Raspa işlemi sonrasında beden duvarlarında, zaman içinde yapılmış bulunan müdahaleler tam olarak okunabilmektedir. Bu cümleden olarak asıl girişin doğuda olduğu, kuzeydeki kapının sonradan açıldığı görülmektedir. Yine aynı bağlamda zaman içinde yeni pencereler açılırken, bazı pencerelerin ise kapatıldığı anlaşılmaktadır. Şu anda derzlenmiş bulunması nedeniyle asıl harcın nasıl olduğunu bilemiyorum. Duvarlarda balıksırtı (opus spicatum) örgü belirgin bir şekilde kullanılmıştır. Beden duvarlarındaki taş sıralanmalarından yapıda ahşap hatıl kullanıldığı sonucuna varıyorum. Bazı pencere kemerlerinin taş değil de tuğla ve kireç harcıyla örülmüş olması dışında yapı tarzı bugün Safranbolu’daki sivil ve kamusal yapılarda kullanılmakta olan yapı tekniğiyle tam olarak örtüşmektedir. Yalnızca pencere kemerleri taşla değil de özel tuğla ile örülmüştür. Tuğlaların arasında kireç harcı kullanılmış olduğu görülmektedir1. Raspalama sonrası iki önemli konu ortaya çıkmıştır. Yapının özgün girişi olan doğu kapısının kemeri üzerinde Yunanca harfler açık bir şekilde görülmektedir2. Diğer önemli bir ayrıntı ise mihrabın bulunduğu güney duvarında geçmişte yapılan tadilatlar açık bir şekilde görülmektedir. Yapı üzerinde dönem belirleme amacıyla daha ayrıntılı analiz ve çalışma yapılmalıdır. Ancak, yukarıda aktardığım bulgulardan yapının Selçuklu öncesi dönemden kaldığı anlaşılmaktadır. Sözen’in yapıda belirgin bir (Bizans) üslup bulamamış olması belki de Yazıcıoğlu’nun söylentiye dayanarak gerçekte bir pagan tapınağından devşirilerek günümüze kadar gelmiş olmasından kaynaklanmaktadır. Kaynakça: 1 Şakir Meraki ile yapılacak görüşme sonrası bu bölüm ayrıntılandırılacaktır. 2 Kemerin özellikle kilit taşı bilinçsizce değiştirilmiş, değiştirilmeyen özgün taşlar ise -ne yazık ki- taraklanmış bulunmaktadır. BEHÇET, M. (1998) Kastamonu Asar-ı Kadimesi, Kastamonu Valiliği İl Özel İdaresi Yayınları, Kastamonu. SÖZEN, M. (1976) Safranbolu Anıtları. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, cilt 554 sayı 333, Temmuz – Ağustos 1976. TAŞ, K. Z. , 16. Yüzyılda Safranbolu İdari Yapısı ve Vakıfları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Araştırmaları Dergisi, 18: 29, 1996, 199-206. YAZICIOĞLU, H. (2001) Küçük Osmanlının Öyküsü: Safranbolu Tarihi, şa-to, İstanbul.
Son Güncelleme:
UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan Safranbolu’da Osmanlı döneminden kalma camiler, ilçenin simgesi haline gelirken yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekiyor...
UNESCO Dünya Miras Listesi'nde yer alan ve "en iyi korunan 20 kent" arasında bulunan Karabük'ün Safranbolu ilçesinde Osmanlı döneminden kalan asırlık camiler, ilçenin simgesi haline gelirken yerli ve yabancı turistlerin de ilgisini çekiyor. Osmanlı döneminden kalma han, hamam, konak, çeşme, köprü gibi tarihi yapıların yanında ilçenin önemli tarihi yapıları arasında yer alan tarihi camiler, yılardır Müslümanlara hizmet verirken, ilçenin turizmine de önemli katkı sunuyor. Mimarileri, minareleri, kubbeleri, işlemeleri ve diğer özellikleriyle şehrin simgesi haline gelen camiler, ilginç yapılış hikayeleri ve farklı mimari özellikleriyle de merak uyandırıyor. Camiler ve Din Görevlileri Haftası dolayısıyla İlçe Müftülüğü tarafından Tarihi Çarşı bölgesindeki camiler başta olmak üzere ilçedeki tüm camiler gül suları ile yıkanarak, temizlendi.
"Bu eserlerin korunması elimizden gelen çabayı harcamamız gerekiyor"
Kent üzerinde araştırmalar yapan ve kitapları bulunan Aytekin Kuş yaptığı açıklamada, camilerin Safranbolu'da bir simge haline geldiğini söyledi. Safranbolu'da bin 700 taşınmaz kültür varlığı içerisinde camilerin yüzde 2'lik bir bölümü oluşturduğunu ifade eden Kuş, "Safranbolu'da 16, 17, 18, 19 ve 20. yüzyıldan bize armağan olarak kalan camiler, isimleriyle, güzellikleriyle, estetikleriyle göz bebeğimiz. 1550 tarihli Kalealtı Dergahı'nın bulunduğu yerde bir cami var. Köprülü Mehmet Paşa Camisi 1600'lü yılların ortasını geçtikten sonra yapılmış daha sonra 1765 tarihinde Akçasu Dağdelen Camisi, 1779 yılında Kazdağlıoğlu Camisi, 1796 yılında İzzet Mehmet Paşa Camisi yapılmıştır. Diğer yüzyıllarda da Akçasu'da benzersiz bir cami olan, içerisinde kahvesi, iptida-i mektebi olan bir külliye şeklinde konumlanmış Lütfiye Camisi diğer ismiyle (Kaçak Camisi) var. Bu caminin altında bir dere geçiyor. Burada coğrafyanın her yerinde caminin her yere yapılabileceği için özel bir yaklaşım. Kıranköy semtinde Asiye Hatun, Bağlar bölgesinde Müftüpınarı, Çampınarı, Köyiçi Camisi, Eriklik Camisi var" dedi.
"Bu eserler bizim göz bebeğimiz" diyen Kuş, şunları kaydetti: "Ecdadın Safranbolu halkına yadigarı. Bu eserlerin korunması, gözetilmesi, iyi hizmet sunması konusunda elimizden gelen çabayı harcamamız gerekiyor. Özellikle Köprülü Mehmet Paşa Camisi bir yerleşke şeklindedir. Sağında muvakkithane binası vardır. Şadırvan, abdesthane bahçesindeki medreseyle ve güneş saatiyle tarihin tanığı." Camilerle ilgili doğrulanmamış yapılış hikayeleri olduğunu vurgulayan Kuş, "Yapılış hikayelerinden daha kıymetli olanı vakfiyedeki şekil şartlarıdır. Vakfiyedeki şekil şartlarına biz uyalım görevimizi yapmış oluruz. Anlatıla gelenler kanıtlanmamış ya da öyle hissedilen, kulaktan kulağa yansıyan masalımsı şekiller. Aslında bu konuda yapmamız gereken vakfiyenin ön gördüğü, bize söylenen buyrukları yerine getirmektir" değerlendirmesinde bulundu.
Tarihin tanıdığı camiler
Safranbolu'nun en önemli tarihi yapılarından birisi olan Köprülü Mehmet Paşa Camisi, 4. Mehmet zamanında Osmanlı Devleti'nde sadrazamlık yapan Köprülü Mehmet Paşa tarafından 1661'de yaptırılmıştır. Büyük bir kemerli kapıdan girilen caminin, avlusunda güneş saati yer alıyor. 06.40 ile 17.20 arasındaki zamanı, özel hazırlanmış mermer üzerindeki metal plakanın gölgesi yardımıyla gösteren yatay güneş saati, gölge ile mermer üzerindeki çizgilerin buluşma anını, zaman olarak yanılgısız gösteriyor. Bir yerleşke şeklinde yapılan cami külliyesinde "vaktin belirlendiği mekan" anlamına gelen ve muvakkitlerin çeşitli aletlerle namaz vaktini belirlediği "muvakkithane" bulunuyor.
İzzet Mehmet Paşa camisi
Osmanlı padişahlarından 3. Selim döneminde 1794-1798'de sadrazamlık yapan İzzet Mehmet Paşa tarafından 1743 tarihinde doğduğu ilçeye İstanbul'daki Nuruosmaniye Camisi'nin benzeri olan modelini 1796'da yaptırdı. İzzet Mehmet Paşa Camisi; içindeki kalem işleri, bezemeleri, çok köşeli kalemi andıran minare gövdesinin yanı sıra külah ve alemiyle estetik unsurlar yansıtıyor.
Caminin her yerde yapılabileceği" anlayışıyla yapılan cami: Kaçak camisi
Osmanlı'nın parmak izi olan Safranbolu'da 1878'de Hacı Hüseyin Hüsnü tarafından yaptırılan Lütfiye (Kaçak) Camisi; tavanı, ahşap korkuluklu mahfili ve ahşap minaresiyle büyük ölçüde özgünlüğünü koruyor. Akçasu Mahallesi'nin ortasından geçen Akçasu Deresi'nin üzerine yapılan ve yuvarlak kemere oturan cami, yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekiyor. "Korumanın başkenti" unvanıyla anılan Safranbolu'da birçok cami tarihe ışık tutarken, yapılışlarının üzerinden yüz yıllar geçmesine rağmen ilk günkü gibi korunarak gelecek kuşaklara aktarılıyor.