Elmalı Tekke Köyü

ANTALYA ELMALI TEKKE KÖYÜ BEKTAŞİLERİNİN MÜZİK PRATİKLERİ VE İNANÇ BAĞLAMLI SÖZLÜ EZGİLERİ

Bu araştırma, Antalya ili Elmalı ilçesi Tekke Köyü’nde yaşayan Alevi ve Bektaşi topluluğunun müzikal pratiklerinde yer alan inanç bağlamlı ezgileri tespit etmeyi amaçlamaktadır. Tekke köyü Bektaşilerinin kuşaktan kuşağa aktardıkları kültürel mirasın bir yansıması olan inanç bağlamlı ezgiler, etnomüzikolojik eksende çeşitli boyutlarıyla incelenmiştir.10 Kasım 2016 tarihinden başlayarak yaklaşık bir yıl süren bir alan araştırması sürecinde elde edilen veriler, katılımcı gözlem tekniğiyle, yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve odak görüşmelerle ve doküman analizi yöntemiyle toplanmıştır. Araştırmanın dokümanlarını, Tekke köyü hakkındaki mevcut yazılı materyaller ve edebî metinler ile akademik çalışmalar oluşturmuştur. Ayrıca, veri toplama sürecinde görsel ve işitsel kayıt cihazları kullanılmış ve araştırmacı tarafından gözlem notları alınmıştır. Verilerin analizi aşamasında elde edilen veriler, araştırmanın amacına göre kategorize edilmiş ve belli başlıklar altında birleştirilerek okuyucuya sunulmuştur. Araştırma çerçevesinde, köye özgü iki adet semah, bir adet düvaz-ı imam türünde halk ezgisi tespit edilerek notaya alınmış, Tekke Bektaşilerinin cem ayinleri esnasındaki ritüel içi müzik pratikleri, ezgiler ve çalgılar temelinde sınırlı yönlerden incelenmiştir. Araştırma sonucunda, yöreye özgü nitelik taşıyan isimlendirmeler, müzikal pratikler ve tercihler başta olmak üzere söz konusu gruba ait inanç temelli müzikal pratiklere ilişkin kavram ve olgular betimlenerek sistematik bir yapıda sunulmuştur.

Abdal Musa Sultan, Hacı Bektâş-ı Velî’nin ardılı olan önemli dervişlerinden birisidir. Prof. Abdurrahman Güzel’e göre 1280/1300 yılları arasında, Azerbeycan’ın Hoy kentinde doğmuş, 1390/1400 yılları arasında da Antalya-Elmalı-Tekke köyünde Hakk’a yürümüş bir Horasan Ereni’dir. Babası, Hacı Bektaş-i Veli’nin amcası Haydar Ata’nın oğlu olan Hasan Gazi’dir.

Annesi Ana Sultan, kız kardeşinin adı da Hüsniye Bacı’dır. 15. yüzyıldan sonra yazılan tarih ve tercüme-i hal kitaplarında Abdal Musa Sultan’nın Orhan Gazi zamanında yaşadığı ve onunla birlikte 1326 yılında, Bursa’nın fethine katıldığı, Geyikli Baba ile arkadaş olduğu ve onunla aralarında geçen münasebetleri anlatan kayıtlara rastlanmaktadır. Yeniçeri Ocağı’nın kurulması aşamasında da önemli katkıları olduğu söylenmektedir.

Abdal Musa Sultan’nın Denizli’de de faaliyet gösterdiğine dair elimizde bilgi ve belge yoktur. Ancak Denizli’de bir çeşmenin sağ duvarında yapı taşı olarak kullanılmış olan ve harap olmuş bir tekkeye ait olduğu tahmin edilen, İsmail Hakkı Uzunçarşılı’nın tespit ettiği, Hicrî 811, Miladî 1409 tarihli kitabede “Eş-Şeyh Mustafa Abdal Musa” adına tesadüf edilmiştir. Bu kitabeden yola çıkarak bazı müellifler, Abdal Musa’nın Denizli’de de bir tekke kurduğu, Antalya’ya gitmeden önce bir süre Denizli’de de oturduğunu söylemektedirler.

Avrupalı araştırmacı F. R. Hasluck Bektaşilik İncelemeleri adlı eserinde, Denizli-Serinhisar-Yatağan kasabasında türbesi bulunan Yatağan Baba’nın Abdal Musa’nın mürşidi olduğunu ifade etmektedir. Abdal Musa’nın Denizli’ye gelmesi ve Alevî-Türkmen gruplarının yoğun biçimde birikim bölgesi olan Teke Bölgesi’ndeki Elmalı’ya tekke kurması ve yerleşmesinin sebeplerinden birisi de Yatağan Kasabasında medfun bulunan mürşidi Yatağan Baba’nın maneviyatına yakın olma isteği olmalıdır, denilmektedir.

Denizli Bölgesi’nde Tavas-Tekke köyde Sarı İsmail Sultan’la başlayan Alevî-Bektâşî varlığı, ilerleyen zamanlarda artarak devam etmiştir. Daha sonraları Pamukkale-Tekke köyde medfun olan Bostancı Baba (Hacı Şemseddin Sultan), Kale-Çamlarca (Teyner) köyünde medfun bulunan Koyu Baba, Pamukkale-Cankurtaran (Çukur) kasabasında medfun olan Teslim Baba, Serinhisar-Yatağan kasabasında medfun olan Yatağan Baba, Çivril’de metfun olan Beyce Sultan, Pamukkale-Karataş köyünde medfun olan Dediği Sultan, Pamukkale-Karataş köyünde metfun olan Kazak Abdal, Sarayköy-Kumluca köyünde metfun olan Karaca Ahmet, Çivril’de metfun olan Habib-i Acemî gibi Alevî-Bektâşî çevrelerde bilinen ve saygı gören aziz kişiler Denizli Bölgesi’ne gelmiş; tekke kurmuşlar veya yerleşmişlerdir.

Alevî-Bektâşî tarihi olduğu kadar Batı Anadolu Alevî-Bektâşî tarihi açısından en önemli isimlerden birisi de şüphesiz Abdal Musa Sultan’dır. Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi Abdal Musa Sultan gibi bir Hacı Bektâş-ı Velî dervişin, kadim Alevî-Türkmen yerleşimi olan Antalya, Burdur, Muğla ve Denizli bölgesinde olan Elmalı’ya tekke kurarak yerleşmesi, bölge açısından önemli bir göstergedir.

Bazı Bektâşî kaynaklarında ve Finike yakınlarında bulunan Kâfî Baba Tekkesi kitâbesinde Abdal Musa, Bektâşîliğin "pîr-i sânîsi" lakabı ile anılmakta ve Elmalı-Tekke köyünde olan dergâhı, Bektaşîliğin dört büyük dergâhından biri sayılmaktadır. Pir evinde hizmet postu ise, “Ayakçı Postu“ dur. Bu post, Bektâşî Tarikatı’ndaki on iki posttan on birincisi olup diğer adı “Abdal Musa Sultan Postu’dur. Abdal Musa Sultan, kuruduğu tekkesinde sayısız kişileri irşat etmiş ve bunlar arasında büyük ozanlar yetişmiştir. Bunların en ünlüsü de Alevî- Bektâşî Edebiyatı’nın zirve isimlerinden sayılan Kaygusuz Abdal bulunmaktadır.

Bu Horasan Ereni, Hacı Bektâş-ı Velî dervişi Türk Düşünürü Abdal Musa Sultan’ın türbesi yukarıda söylediğimiz gibi Antalya-Elmalı-Tekke köyündedir. Türbede Abdal Musa, annesi, babası, kız kardeşi ile Kaygusuz Abdal’ın kabirleri bulunmaktadır. Bu türbe etrafında her yıl “Abdal Musa Anma Etkinlikleri” düzenlenmektedir. Bu yıl da “17. Uluslararası, 38. Ulusal Abdal Musa etkinlikleri 24-25 ve 26 Haziran 2022 tarihler ülke içi ve ülke dışından on binlerce insanın katılımı ile gerçekleştirilmiştir.