Sonda Çıkarıldıktan Sonra Idrarda Yanma

Genç, yaşlı, kadın, erkek herkesin hayat boyu en az bir defa yaşadığı rahatsızlıklardan biridir idrar yolu enfeksiyonu. Bizlerinde bakım evlerinde ve evde bakılan hastalarda sık sık karşılaştığımız bu tablo dan kurtulmanın yanı sıra önlem almak önceliğimiz olmalıdır.

            Yine çeşitli nedenlerle idrar sondası uygulanan bireyler, gebeler, çocuklar ve yaşlılarda enfeksiyonun görülme riski yükseliyor. Ayrıca bireyin bağışıklık sistemini etkileyen şeker hastalığı, kalp hastalığı gibi sistemik kronik hastalıkların varlığı da üriner sistem enfeksiyonu gelişimini daha kolay hale getiriyor. Bu nedenle bağışıklık sisteminizi her zaman güçlü tutmaya özen gösterin.

            İdrar yolları enfeksiyonu; Üriner sistemde ortaya çıkan iltihaplanma durumudur, bu enfeksiyon, bakteri mantar ya da virüslerden kaynaklanıyor olabilir. Peki, idrar yolları enfeksiyonu deyince tam olarak ne anlamak gerekir, bu enfeksiyona yol açan etmenler neler ve bu enfeksiyonlardan korunmak mümkün mü

İdrar yolu; böbrekler, idrar kanalları (üreterler), idrar torbası (mesane) ve idrar yolundan (üretra) oluşuyor. Enfeksiyonların yaş ve cinsiyete göre farklılık göstermektedir. Ayrıca organa göre de farklı isimlerle adlandırılmaktadır.

             İdrar yolu enfeksiyonları akut, kronik veya tekrarlayıcı özellik gösterebiliyor. Normalde idrar üriner sistemin dışına çıkana kadar steril olmasına karşın bakteri, mantar ve virüsler farklı yollardan bu steril ortama girerek enfeksiyonlara sebep olurlar. Asendal yol, hematojen yol ve lenfatik yol adı verilen bu nedenlerin en çok rastlananı asendan yoldur.

            Hastalık yapıcı patojenlerin alt idrar yolundan mesane ve üst üriner sisteme ulaşmasına asendal yol adı veriliyor. Bulaşma çok büyük oranda aşağıdan yukarıya, yani idrar yolu alt ucundan giren mikroorganizmaların yukarı doğru ilerlemesi ile oluyor. “Kadınlarda alt idrar yolunun erkeklere göre kısa olması ve anüse yakınlığı nedeni ile enfeksiyonlar daha kolay ve daha sık ortaya çıkıyor”   Üriner sistem enfeksiyonlarında en sık rastlanan etkenlerin ise barsak bakterileri olduğu bilinmektedir.. Eğer kadınsanız uygun şekilde tuvalet temizliği yaptığınıza emin olun. Demans ve bağımlı bireylerinde tuvalet temizliklerine bakan kişini eşlik etmesi gerekmektedir.

            Daha nadir görülmesine karşın enfeksiyonun kan yolu ile (hematojen yolla) idrar yoluna ulaşması da mümkün. Bu durum genelde bireyde kronik bir hastalık ve buna bağlı ilaç kullanımı sonucu görülüyor.

            Benzer bir şekilde enfeksiyonun lenf bezleri aracılığıyla idrar yoluna ulaşması da çok daha nadir olsa da olasılıklar arasında. Başka bir hastalık nedeniyle düzenli kullandığınız bir ilacınız var ise ya da lenf yollarında enfeksiyon sorunu yaşıyorsanız bu bilgiyi doktorunuzla mutlaka paylaşın.

            Devamlı yenilenen üriner sistem epiteli ve ayrıca idrarın yukarıdan aşağıya doğru gerçekleşen akış yönü sistemin kendisini enfeksiyonlara karşı korumasını sağlıyor. Ancak bu yapının, taş hastalığı, sistemin herhangi bir yerinde tıkanma, yaşlı erkeklerde izlenen benign prostat hipertrofisi gibi idrar akışını bozan bir durum nedeniyle ya da doğuştan gelen yapısal anormallikler yüzünden bozulması, idrar yolu enfeksiyonu riskini artırıyor. Mesaneyi tam boşaltmadan hızlı tuvaletten çıkma gibi hastanın hikayesinin doğu alınması tedaviyi doğrudan etkilemektedir.

Belirtileri değişkenlik göstermektedir;

• İdrar yapmak için acil bir ihtiyaç duyma
• Artan idrara çıkma sayısı
• İdrar yaparken yanma, ağrı veya rahatsızlık
• Alt karın ya da pelviste basınç hissi
• Bulanık veya kokulu idrar
• İdrara çıktıktan sonra mesanenin hala dolu olduğu hissi
• Ateş
• Alt karında, böbreklerde ya da sırtta ağrı
• İdrarda kan
• Yorgunluk
• Mide bulantısı
• Kusma

            Yaşlılarda yukarıdaki tipi idrar yolu enfeksiyonu belirtilerinin yanı sıra hafızada karışıklık, dikkat dağınıklığı veya davranış değişiklikleri yaşama gibi ek semptomlar da görülmektedir. Huzursuzluk, sanrı, sosyal çekilme gibi davranış değişikliklerinin kanıtlanmış bir sebebi olmasa da enfeksiyonun sinir sistemine geçtiği düşünülmektedir.

            Hastada idrar yolu enfeksiyonu olup olmadığı basit bir idrar analizi ve idrar kültürü ile belirlenebiliyor. İdrar analizi sonrası kesin tanıyı veren idrar kültürü, vücutta enfeksiyon yapan mikroorganizmayı ve saptanan mikroorganizmaya etkili antibiyotiği belirlemeye yarıyor. Sık tekrarlayan ve daha sorunlu seyreden tablolarda ek olarak radyolojik görüntüleme gerekebiliyor.

İdrar Yolu Enfeksiyonu Tedavisi

İdrar yolu enfeksiyonu tedavisi için en etkili yöntem ilaç tedavisidir.

standart tedavi, enfeksiyona neden olan bakterileri öldüren antibiyotiklerdir. Mantarlar neden oluyorsa, doktorlar antifungal ilaç reçete edecektir.

Daha iyi hissetmeye başlansa bile, reçeteye göre antibiyotik veya antifungal ilacı tam olarak almaları esastır. Tüm reçeteyi tamamlamak, tüm enfeksiyöz bakterileri yok etmeye yardımcı olacaktır.

Hastalık deliryum veya davranışsal bozukluklara neden oluyorsa, doktorlar enfeksiyon ortadan kalkıncaya kadar antipsikotik ilaç kullanacaktır. Antipsikotik ilaçlar, bu tip semptomları olan bir kişide sıkıntı, ajitasyon ve yaralanma riskini azaltır.

Sepsis, septik şok veya böbrek enfeksiyonuna yol açan daha ileri vakalarda  hastaneye yatış ve intravenöz antibiyotik tedavisini gerektirebilir. Sepsis veya septik şoku olan birinin, tıbbi bakım gerektiren diğer tıbbi komplikasyonlara sahip olması yaygındır.

            Tedavi edilmeyen üriner sistem enfeksiyonları böbreklere, hatta kana geçebiliyor. Bu durum böbrekler ve mesanede kalıcı hasarlardan ölüme kadar giden çok riskli tablolar ortaya çıkarabiliyor. Bu nedenle erken tanı ve tedavi üriner sistem enfeksiyonlarında da hayati önemde. Ayrıca tedaviye rağmen yakınmaların geçmediği ve 2 hafta içinde tekrar ortaya çıktığı durumlarda hem kültür antibiyogramla enfeksiyona neden olan etkenin araştırılması hem de üriner sistemin radyolojik incelemesi yapılarak altta yatan faktörün varlığının tespiti gerekiyor. Tekrarlayan üriner sistem enfeksiyonlarında uygun antibiyotik tedavisinin yanı sıra uzmanlar tarafından verilen davranış tedavisini uygulamayı da ihmal etmeyin. 

            İdrar yolu enfeksiyonu riskini azaltmak için ;

• Bağışıklık sistemini güçlü tutun,

•  Tuvalet alışkanlığı ve tuvalet temizliği gibi faktörler. Örneğin kadınlarda tuvaletten sonraki temizlik ve kurulamayı vajinadan arkaya doğru yapmak, anüsten mikroorganizma bulaşmasına engel oluyor. Genital bölgeyi her zaman temiz ve kuru tutmak gerekiyor. Cinsel ilişki sonrası idrar yapmak da enfeksiyon riskini azaltıyor.

• Ayrıca idrarınızı tam boşaltmak, bekletmemek,

•  Pamuklu iç çamaşırı kullanmak ve çamaşırı her gün değiştirmek de enfeksiyonları önlemeye yardımcı olacak öneriler arasında,

•  Ek olarak genital bölgede bölgenin kendi koruyucu sistemlerini bozmamak için kozmetik ürünler kullanımından kaçınmak funduszeue.infoarın alt bakımlarında ise ılık su ile ıslatılmış pamuk tercih edilmelidir.

• Sondalı hastalarda sonda değişimlerinin zamanında ve steril bir şekilde yapılması, bakımlarının yapılması önem arz etmektedir.

Sonda Nedir?

Tedavi altındaki bir bireyin vücuduna sıvı nakliyesini gerçekleştirebilmek veya kişinin vücudunda araştırmalar yapabilmek amacı ile ya da idrar yolu darlıklarına bağlı olarak idrar çıkışı gerçekleştiremeyen bireylere bir süreliğine takılan boruya sonda adı verilmektedir. Sonda genellikle felç gibi rahatsızlıklardan muzdarip hastalarda tercih edilse de ağır operasyonlar geçirmiş bireylerin operasyon sonrasındaki hareketlerini azaltmak ve idrar ihtiyaçlarını karşılamak için de kullanılabilir. Operasyon esnasında sonda kullanımı da oldukça yaygındır. Operasyon esnasında mesaneyi boşaltmak için hastaya sonda takılabilir. İşlem hasta anestezi etkisi altındayken yapılır ve bu sebeple hasta herhangi bir şey hissetmez.

Sonda Neden Takılır?

Sonda pek çok farklı sebep ile takılabilmektedir. Fakat asıl amaç hastanın idrarını tuvalete çıkması gerekmeden dışarıya atabilmesidir. Sonda kullanım sebepleri aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Cerrahi operasyonlarda anestezi sonrasında hastanın mesanesine zarar vermemek için,
• Felçli ve yatalak hastalar hareket edemediklerinden idrar ihtiyaçlarını karşılayabilmek için,
• Ağır operasyonlardan sonra hastaların yataktan kalkmamaları gerektiği durumlar için,
• İdrar kanallarında oluşan darlık sebebi ile idrar yapamama durumlarında idrarın dışarı atılması için,
• İdrar örneği alabilmek için,
• Sinir hasarı sebebi ile fonksiyon bozukluğu yaşayan hastalardan idrar alınması için,
• Çeşitli görüntüleme yöntemlerinin uygulanabilmesi için,
• Hastanın sonda yolu ile beslenmesi için,
• Entübe olmuş hastalarda da sonda takılabilir. 

Sonda Çeşitleri 

İşlem için kullanılabilecek farklı sonda çeşitleri bulunmaktadır. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Hastane Kullanımına Uygun Sondalar: Bu tip sondalar uzun süre kullanım için uygundur. Bu sebeple hastanede uzun süre yatış yapacak hastalar için veya felçli hastalar için kullanılmaktadır. Sonda takma işlemi hastanın kendisini rahatsız hissetmesini sağlayabilir. Bu sebeple işlemi sürekli tekrarlamamak amacı ile uzun kullanıma uygun sondalar takılmaktadır. İdrar sonda yardımı ile tüpe ulaştırılır ve tüp doldukça pratik bir şekilde değiştirilebilir.
• Tek Kullanımlık Sondalar: Tek kullanımlık sondalar acil durumlar için üretilmiş ve kişinin kendi kendine takabildiği sonda tipleridir. Genellikle tuvalet bulunamadığı sırada kişilerin kullanması için uygun bir yöntemdir. 
• Yeniden Kullanılabilen Sondalar: Yine acil durumlar için üretilmiş ürünlerdir ve kişi kendi kendine bu ürünü takabilmektedir. Kısa süreli anlık kullanımlar için uygundur ve daha sonra tekrar kullanılabilir. Fakat tekrar kullanılabilmesi için çok iyi temizlenmiş ve sterilize edilmiş olması gerekmektedir. 

Acil durum sondaları için uzman birinden yardım almaya gerek yoktur. Mecbur kalınmadıkça kullanılmaması tavsiye edilir. Uzun süreli kullanılacak olan sondaların ise mutlaka uzmanlar tarafından takılması gerekmektedir. Tek kullanımlık sondalar sürekli kullanım için uygun değillerdir. Sondalar aynı zamanda aşağıdaki gibi de çeşitlendirilebilir:

• Nazogastrik Sonda (NG sonda): Feeding sonda veya levin sonda olarak da bilinmektedir. Bu sonda tipi hastanın burun bölgesinden giriş yapmak için kullanılmaktadır. Tüp silikonlu ise 2 aylık kullanım için uygundur. Silikonsuz tüplerin 15 günde bir düzenli olarak değiştirilmeleri gerekir. 
• Prezervatif Sonda: Başlığı prezervatif şeklinde olan bu sonda bölgeyi tam olarak kaplar. Prezervatif sonda kullanımı uzun süreli kullanım için uygundur. 
• Foley Sonda: Silikon sonda olarak da bilinmektedir. Silikon sonda kullanım süresi kısadır ve tek seferlik kullanım için uygundur. 
• Nelaton Sonda: Genellikle test işlemleri ve örnek alımları için kullanılan anlık kullanım için uygun sonda tipidir. 
• Hidrofilik Sonda: Tek kullanımlık sonda tipidir. PVC maddesinden üretilmektedir. Yüzeyi ise PVP ile kaplıdır. 
• Pezzer Sonda: Bölgenin dar olması ve drenaj tüpünün yerleştirilememesi sebebi ile kullanılmaktadır. Alt abdomenden mesane bölgesine doğru yerleştirilmelidir. Üç adet boşaltım gözü bulunmaktadır. 

Her sonda tipinde belirgin farklılıklar olmayabilir. Bazı sondaların dışı kendiliğinden kayganlaştırıcılıyken bazıları sadece boru olarak satılmaktadır. Bazı sondalar ise kayganlaştırıcılı yüzey üzerine tuzlama işlemi yapılmış şekilde satılmaktadır. İşlem sonrası doktorun uygun gördüğü sonda kullanılmalıdır.

Sonda Nasıl Takılır?

Hasta operasyondan çıktığında uyanmadan önce sonda takılmış olur. Operasyon ile alakalı olmayan durumlarda sonda takılırken hastanın talebine veya doktorun uygun görmesine bağlı olarak işlem lokal anestezi altında veya normal olarak uygulanabilir. Sondanın mesanedeki sıvı naklini sağlayan bir boru olduğu unutulmamalıdır. İşlem sıralaması aşağıdaki gibi özetlenebilir:

Erkeklere Sonda Nasıl Takılır?

• İşlem esnasında hastanın canını yakmamak ve hastaya rahatsızlık vermemek amacı ile sonda yağlanır ve kaygan hale getirilir,
• Hasta erkek ise idrar kanalından giriş yapılır,
• Giriş yapıldıktan sonra itilerek ilerletilir,
• Mesaneye ulaşana kadar ilerletilmeye devam edilir,
• Tüp mesaneye ulaştığında idrar akışı görülür,
• İşlem tamamlanır

Kadınlara Sonda Nasıl Takılır?

• İşlem esnasında hastanın canını yakmamak ve hastaya rahatsızlık vermemek amacı ile sonda yağlanır ve kaygan hale getirilir,
• Hasta kadın ise klitoris bölgesinin altından giriş yapılır,
• Giriş yapıldıktan sonra itilerek ilerletilir,
• Mesaneye ulaşana kadar ilerletilmeye devam edilir,
• Tüp mesaneye ulaştığında idrar akışı görülür,
• İşlem tamamlanır 

İşlem idrar yollarından giriş yapıldığı için hassasiyet ile gerçekleştirilmelidir. Alanında uzman olmayan biri tarafından sonda takımı yapılmamalıdır. Aksi takdirde hastanın idrar yollarına ve mesanesine ciddi hasarlar verilebilir. Bu sebeple alanında uzman ve sonda takımında tecrübeli bireyler tarafından işlem gerçekleştirilmelidir.

Sonda Kullanımının Riskleri

Sonda operasyon ve operasyon sonrasında yaygın kullanılan bir yöntemdir. Hastanelerde neredeyse tüm yatış gerektiren operasyonlarda kullanılmak ile beraber ameliyat esnasında da kullanılabilirler. Ciddi riskler teşkil etmezler. Çocuk ve bebek hastalara da rahatlıkla uygulanabilirler. Fakat her işlem gibi sonda takım işleminin ufak da olsa riskleri olduğu bilinmektedir. Bu riskler aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• İdrar yolu enfeksiyonuna yol açma riski,
• Uzman ve tecrübeli biri tarafından uygulanmadığı takdirde idrar yoluna zarar verebilir,
• Uzman ve tecrübeli biri tarafından uygulanmadığı takdirde mesanede delinme görülebilir,
• Mesane taşı oluşabilir

Sonda işlemlerinde hastaların ve doktorların en sık karşılaştıkları problem enfeksiyonlar olmaktadır. İşlemin steril bir şekilde yapılması ve sondanın gerekli görüldüğünde değiştirilmesi bu riski azaltacaktır.

Sonda Bakımı Nasıl Yapılır?

Uzun süreli sonda kullanımlarında sonda belli aralıklarla değiştirilmeli ve bölge temizlenmelidir. Sonda bakımı aşağıdaki gibi yapılabilir:

• Sondanın giriş bölgesinde kızarıklık olup olmadığı kontrol edilir,
• Sondayı idrar torbasından ayırmadan boşaltım kapağı açılır,
• Boşaltım kapağı yardımı ile torbadaki idrar bir kovaya aktarılır

Bu işlem için her seferinde aynı kovanın kullanılması ve bu kovanın başka herhangi bir iş için kullanılmaması önerilmektedir.

Nazogastrik Sonda Bakımı Nasıl Yapılır?

Nazogastrik sonda, hastanın burnundan midesine doğru yerleştirilen sonda tipidir. Hastanın beslenmesi amacı ile kullanılır. Bakımı aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Beslenme tamamlandıktan sonra sondada tıkanıklık olup olmadığı kontrol edilmelidir,
• Gerekirse sonda çıkartılıp ılık su ile yıkanarak içerisi temizlenmelidir,
• İçi temizlenmeyen sondalarda sonrasında tıkanıklık meydana gelebilir ve bu durum daha ciddi sorunlara yol açabilir

Nazogastrik Sonda Komplikasyonları

Sonda bakımı iyi yapılmadığında veya sondanın doğru yerleştirilmediği durumlarda aşağıdaki komplikasyonlar ile karşılaşılabilir:

• Sonda doğru yerleştirilmez ise besinler akciğere geçiş yapabilir, bu durum ölümcül sonuçlara yol açabilir,
• Yanlış gıda verilmesi durumunda besinler yemek borusuna geri gidebilir,
• Ağızda kuruma olabilir,
• Dudaklarda çatlama olabilir,
• Sonda çok ileriye ilerletilirse midede delinmeye yol açabilir,
• Sonda gevşek ayarlanırsa mideden çıkabilir,
• Besinin hızlı verilme durumunda hastada mide bulantısı olabilir ve kusma durumu meydana gelebilir. 

Sonda Nasıl Çıkarılır?

Sonda çıkartma işlemi yapılırken hasta kendini rahat hissetmeyebilir. Bu sebeple işlem lokal anestezi ile yapılabilir. Sonda çıkartma işlemi aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Hastanın bilinci kontrol edilir,
• Lokal anestezi uygulanır,
• Bölgenin uyuştuğundan emin olunur,
• Sonda yavaşça çekilir,
• Bu sırada sondaya bağlı idrar tüpü sondadan ayrılmaz,
• Sonra tamamen çıktıktan sonra bölge temizlenir ve işlem tamamlanır

ÜRETRA DARLIĞI NEDİR?

Böbreklerimiz tarafından oluşturulan idrar; böbrekten çıktıktan sonra üreter dediğimiz kanal aracılığı ile idrar kesesine ulaşır. İdrar kesesinde bir müddet biriken idrar yeterli doluluk oluştuktan sonra üretra dediğimiz dış kanal aracılığı ile vücudumuzdan dışarı atılır. Üretra vücudumuzdaki idrarın dışarı atılmasında rol alan en son yolaktır. Erkeklerde ayrıca meninin dışarı atılması da bu yolakla sağlanır. Üretranın penis içinde bulunan dış kısmına “distal üretra”, daha içerde prostatın içinde bulunan iç kısmına ise “proksimal üretra” denir. Travma ve enfeksiyon gibi nedenlerden dolayı idrarın dışarı atılamaması ve yavaşlaması durumuna “üretral darlık” denir.

DARLIĞIN SEBEPLERİ NELERDİR?

Üretra darlığı hemen hemen her zaman erkeklerde görülür. En sık sebepleri; travma (yüksekten düşme, trafik kazası, ateşli-silahlı yaralanma) cinsel yolla bulaşan hastalık, taş ve hastanede yapılan müdahalelere (endoskopik ameliyatlarda üretra mukozasının zedelenmesi) bağlı zedelenmedir. Kimi zaman kapalı prostat ameliyatından sonra (TUR-P) veya sonda uygulanmasından sonra da görülebilir. Ancak hastaların önemli bir kısmında herhangi bir sebep bulunamayabilir (idiopatik).

HANGİ ŞİKAYETLER VARDIR?

Bu hastalarda; idrar yaparken zorlanma-ağrı, boşalma esnasında ağrı, idrar damlaması, idrar yaparken penisde şişme, idrar yolu enfeksiyonu, testislerde ağrı-enfeksiyon, idrarda veya menide kan görülmesi gibi şikayetler görülebilir.

TEDAVİ YÖNTEMLERİ NELERDİR?