Mustafapaşa Ürgüp Nevşehir

Turistik Nevşehir ilinin Ürgüp ilçesine bağlı olan Mustafapaşa, tarihi alan bolluğuyla Kapadokya’nın sevilen yerlerinden biri. yılından beri Kültür Bakanlığı tarafından korunma altında olan belde, aynı zamanda mübadele köylerinden biri. Mustafapaşa otelleri arasından balayı, romantik, SPA ve evcil hayvan kabul eden konseptlerinden size uygun olanı seçebilirsiniz.

Mustafapaşa’ya ulaşım hava ve karayolu ile sağlanıyor. Havayolu ile gitmek isteyen misafirler Nevşehir Kapadokya Havaalanı veya Kayseri Havalimanı’nı kullanabilirler. Bu havalimanlarından özel servisle ve transfer hizmeti satın alarak bölgeye varmak mümkün. Karayolunu tercih edenlerin kullandığı Nevşehir Terminali’nden özel servisi veya minibüsleri kullanıp konaklama alanına ulaşabilirsiniz.

Eski adı Sinasos olan Mustafapaşa, bölgede tarihi dokusu en az bozulmuş alan. Bölgedeki tarihi alanları gezmek isterseniz Cam-i Kebir, Mehmet Şakir Paşa Medresesi, Aziz Konstantinos-Eleni Kilisesi ve Aziz Basil Şapeli’ni ziyaret edebilirsiniz. Saklı Vadi’de yürüyüş yapmak, Kapadokya Sanat ve Tarih Müzesi’ni gezmek, sevilen eski dizi Asmalı Konak’ın çekildiği evi görmek de mümkün.

Kapadokya otelleri bölgenin tarihi dokusuyla uyumlu olması için genellikle tarihi konakların restore edilmesi ve mağaraların oyulması ile hizmete açılıyor. Çoğunlukla yalnızca oda veya oda kahvaltı servisi sunan konaklama yerleri arasında hem ekonomik hem delüks seçenekler bulunuyor. Havuz, Türk Hamamı, SPA gibi ek hizmetler de alabileceğiniz otelleri tercih edebilirsiniz.

Kapadokya bölgesinin dünyaca ünlü aktivitesi sıcak hava balonu ile uçuşu deneyimlemek için beldedeki acentalardan veya otelinizin danışmasından bilgi alabilirsiniz. Gün doğumuyla başlayan uçuşları izlemek isterseniz erken saatte kalkmanız yeterli. Ayrıca yine bölgeye özgü bir eğlence türü olan Türk Geceleri’ne katılarak tatilinizi renklendirebilirsiniz.

Açık hava müzesi, peri bacaları, yeraltı şehri ve Ihlara Vadisi gibi pek çok zenginliği barındıran Kapadokya'nın güzellikleri ile değerleri bunlarla sınırlı değil.

Özellikle bir yer var ki, son dönemde adından daha fazla söz ettiriyor: Mustafapaşa.

Burası Ürgüp'e 6, Nevşehir'e 25 kilometre uzaklıkta bulunan, camilerden kiliselere, taş evlerden medreselere, manastırlardan konaklara pek çok yapıya ev sahipliği yapan eski bir Rum köyü.

Doğallığını muhafaza eden bin sakinli köy her yanıyla "buram buram" tarih kokuyor.

Antik dönemde Sinasos adıyla bilinen köyde, M.S. 9. yüzyıldan başlayarak, Orta Çağ'a (Bizans), Osmanlı'ya ve erken Cumhuriyet dönemine ait  civarında tescilli yapı yer alıyor.

Uzaktan küçük bir Anadolu kasabası görünümünde olsa da yakınlaştıkça adeta bir kültür mozaiği.

Köyün, Lausanne (Lozan) Mübadelesi öncesi dönemde gayrimüslim ve Müslüman halkın ortak yaşam kültürünü, mübadeleyle gelen Makedonya göçmenlerinin zenginliğiyle harmanladığı görülüyor.

Mustafapaşa ismi nereden geliyor?

İstanbul'da yaşayan "Havyarcılar Loncası" liderlerinden Serafim Rizos'un el yazmasına göre Mustafapaşa, ismini Seyyid Mustafa Paşa isimli üst düzey bir devlet görevlisinden alıyor.

Bu yetkili, çeşmeler bağışlayarak köyün su sorununu büyük ölçüde çözünce buraya Mustafapaşa denilmeye başlanıyor.

Resmiyete dökülmese de "dünyanın en iyi turizm kenti" 

Taş binalar, medreseler, kiliseler, manastır ve konaklarla birlikte pek çok kültürel ve tarihi zenginliğe ev sahipliği yapan köy, Birleşmiş Milletler'in (BM) de dikkatini çekti.

Toplumları, yerel adetleri ve kültürel mirasları koruyan "dünyanın en iyi turizm köyleri"ni belirleyen Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO), Mustafapaşa'ya da yer verdi.

İnternet sitesinde de övgü dolu ifadelere yer veren örgüt, "Mustafapaşa'da turizm, 'Kapadokya'nın ortak kültürel mirasını, çeşitliliğini ve özgün yaşam tarzını korurken, toplumu ve işletmeleri güçlendiren, kapsayıcı, sürdürülebilir ve yenilikçi eylemler yoluyla kırsal kalkınmaya ve dengeli büyümeye' katkı sağlar"  yorumunda bulundu.

Resmiyete geçirilmese de Mustafapaşa, 17 sürdürülebilirlik kriteri arasından 9'unu karşılayarak en fazla puanı alan köy oldu.

Kolaj: Independent Türkçe

'Bir Başka Kapadokya' etkinliği

Nevşehir Valiliği himayesinde, Kapadokya Üniversitesi, Ürgüp Kaymakamlığı, Ürgüp Belediyesi, Ahiler Kalkınma Ajansı ve Kapadokya Alan Başkanlığı işbirliğinde gerçekleştirilen 'Bir Başka Kapadokya' etkinliği kapsamında Mustafapaşa'ya giderek Kapadokya turizmindeki yerini sağlamlaştıran köyü gezerek yazımda birbirinden kıymetli 10 yapıya yer verdim.

Sinasos olarak da bilinen Mustafapaşa köyü, tarihi yapıları ve kültürel zenginliğiyle öne çıkıyor. Mehmet Şakir Paşa Konağı, köyün simge eserlerinden / Fotoğraf: Lale Elmacıoğlu 

Mehmet Şakirpaşa Medresesi

Birbirinden değerli tarihi yapıların yer aldığı köyün meydanında ilk göze çarpan bir Osmanlı eseri olan Mehmet Şakirpaşa Medresesi.

 senesinde inşa edilen ve giriş kapısının dizaynıyla dikkat çeken eserin adı, Kervansaray olarak da biliniyor.

Kapının önündeki Arapça kitabede Mısırlı Mehmet Şakir Paşa'nın hayrından bahsediliyor ve cephedeki mermere bir Osmanlı tuğrasının işlendiği görülüyor.

Mehmet Şakir Paşa Konağı / Fotoğraf: KÜN

Medresenin taç kapısı taş oyma ustalarının baş yapıtı niteliğinde. Bu kapıdan avluya girilince sekiz kenarlı sütunlarca desteklenen kemerli bir revakla karşılaşılıyor.

Mehmet Şakirpaşa Medresesi günümüzde Kapadokya Üniversitesi'ne bağlı Meslek Yüksek Okulu binası olarak eğitim amaçlı kullanılıyor.

Medresenin hemen karşısında ise Mustafapaşa'nın en eski camisi, tarihli Cami-i Kebir ile Şeyh Ali ve Sipahi Camii bulunuyor.

Konstantin ve Helena (Eleni) Kilisesi

Sinasoslu Rumların en önemli kiliselerinden olan Konstantin ve Helena (Eleni) Kilisesi 'da inşa edilmiş, ve 'de onarım görmüş.

Cumhuriyet Medyanı'nda belediye binasının yanında bulunuyor.

Bu görkemli kilise pazar ayinleri, bayramlar, okul törenleri, piskoposun konukları karşılama törenleri, sultanın sağlığı ya da ordunun başarısı için dua okuma gibi çeşitli törenler için kullanılmış.

Fener Rum Patriği Bartholomeos da pek çok kez buradaki ayinlerde bulunmuştur.

Konstantin ve Helena (Eleni) Kilisesi / Fotoğraf: KÜN

Serafim Konağı

 tarihli Serafim Konağı, Mustafapaşa köyüyle ilgili bilgi sahibi olunmasını sağlayan Serafim Rizos'un dedesi tarafından yaptırılmış.

Bir bölümü otel olarak hizmet veren konağın orijinal giriş kapısı üzerindeki kitabede şu ifadeler yer alıyor:

"İnsanoğlu, eğer dostsan hoş geldin. Düşman ve kötü niyetliysen bu kapıdan uzak dur. Bugün benimdir, yarın başkasının olacaktır ve hiçbir zaman hiç kimseye ait olmayacaktır, "

Serafim Konağı / Fotoğraf: funduszeue.info

Aziz Nikolaos (Aziz Nikola) Manastır Kilisesi

Manastır Vadisi'nde yer alan Aziz Nikolaos Manastır Kilisesi, köy halkının büyük önem verdiği Aziz Nikolaos'a ithaf edilmiştir.

Peri bacaları ve üzüm bağları arasında yer alan bu görkemli manastır, yüzyılda sadece dini olarak değil sosyal açıdan da önemli bir yere sahipti.

Kilisenin avlusundaki şadırvan şeklindeki çeşmeden akan suyun şifalı olduğuna inanılmaktaydı.

İç içe iki yuvarlak kemerli, bezemeli bir kapıdan bahçe bölümüne giriliyor. Yuvarlak kapı kemerinin alnında Grek harfleri ile "Oayios Nikolaos" (Aya Nikola) yazısı yer alıyor. 

Bu yapıda, odaların oyulduğu peribacası da bulunuyor. Avlu üst kotunda ise 41 adet mezarın bulunduğu kilise mezarlığı dikkati çekiyor.

Aziz Nikolaos Manastır Kilisesi / Fotoğraf: KÜN

Old Greek House

Asmalı Konak dizisinin çekildiği konak olarak da bilinen Old Greek House, 'da Yarha Vasil isimli bir Rum tarafından yaptırılmış.

'de Öztürk ailesinin dedeleri tarafından satın alınan ev, 20 yıldır otel ve restoran olarak hizmet veriyor. 

Konaktaki duvar resimleri arasında Pierre Auguste Cot'un tarihli "Springtime" adlı eserinin model alınarak yapıldığı belirtilen tablo dikkat çekiyor.

Old Greek House (Asmalı Konak) / Fotoğraf: KÜN

Kapadokya Sanat ve Tarih Müzesi

Köyde Maymunoğlu lakabıyla bilinen bir Rum tarafından 'lerde inşa edilen yapı, günümüzde Kapadokya Sanat ve Tarih Müzesi olarak kullanılırken, çeşitli faaliyetlere ev sahipliği yapıyor. 

Orijinal yapısını büyük ölçüde koruyan yapının içerisinde duvar resimlerinin yanında incelikli taş işlemeleri, tandır, dolap ve sedir gibi mimari ve süsleme unsuru dikkat çekiyor. 

Kapadokya Sanat Tarih Müzesi / Fotoğraf: KÜN

Kapadokya kültürünü oyuncak bebeklerle anlatan müze, bu özelliğiyle Türkiye'de bir ilk olurken, "Bebek Müzesi" ismiyle de biliniyor.

Müzenin üst katından Mustafapaşa'nın eşsiz manzarasını da izlemek mümkün.

Kapadokya Sanat ve Tarih Müzesi / Fotoğraf: Lale Elmacıoğlu

Haralambos Sultanidis (Haralambos Konağı, Sultanidis Konağı)

Köyün en görkemli yapıları arasında yer alan bu konak, İstanbul'da yaşayan armatör Haralambos Sultanidis tarafından 'de yapılmış.

Mimari yapısı kadar içindeki süslemelerle de dikkati çeken konak, ev olarak tasarlansa da balo ve çeşitli eğlencelere de ev sahipliği yapmış. Ayrıca, misafirhane, sosyal faaliyet alanı ve ilkokul olarak da hizmet vermiş.

Devrin önde gelen ressamlarından Meletiades'in Otsu Vakası isimli eseri de duvarda yerini alan bu konak günümüzde Kapadokya Üniversitesi'nin idari binası olarak kullanılıyor.

Haralambos Sultanidis / Fotoğraf: KÜN

Kapadokya Üniversitesi (KÜN) Enstitü Konakları

Taş ve ahşap süslemelerinin yanı sıra duvar resimleriyle dikkati çeken ve iki konaktan oluşan yapı, günümüzde Kapadokya Üniversitesi (KÜN) Enstitü Binası olarak işlev görüyor. 

Hayat Devam Ediyor dizisine de ev sahipliği yapmış olan konaklar, KÜN Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü olarak kullanılıyor.

Zemindeki odalardan bazıları kagir, bazıları ise kaya oyma. Üçgen alınlıklı kapıdan girilerek üst kata çıkıldığında, devrin önde gelen ressamı Meletiades'in 'de yaptığı duvar resmiyle karşılaşılıyor.

Resimde üzerinde gelinlikle çeşme başında oturan genç bir kadının yanı başında Eros figürü görülüyor.

Kapadokya Üniversitesi Enstitü Konakları / Fotoğraf: funduszeue.info

KÜN Cankut Bagana Binası

 tarihli yapı, İstanbul'da havyar tüccarı olan Andonis Poligenidis tarafından yaptırılmış, daha sonra bu konakta ailenin damadı ve Mustafapaşa'nın önemli şahsiyetlerinden biri olan Serafim Rizos yaşamış.

Yapı binaların birleştirilmesiyle oluşan eklentiyle birlikte halı satış mağazasına dönüştürülmüş. Bu dönüşümü gerçekleştiren şirketin ortaklarından olan Cankut Bagana, binanın kullanım hakkını 'da Kapadokya Üniversitesi'ne devretmiş.

KÜN Cankut Bagana Binası / Fotoğraf: mustafapasakapadokya

Beyaz Konak

'de köyde Çoka ismiyle bilinen bir Rum tarafından inşa edilen iki katlı, düz çatılı, dikdörtgen planlı bu konak, ismini dış cephesinden alıyor.

Dantel gibi işlemelerle öne çıkan konakta, zamanın taş oymacılarının maharetlerinin eseri görülüyor.

Hayat ağacı tasviri, kuş figürü, kemerler, süslemeler ve avlunun yanı sıra Osmanlı ev mimarisinin en karakteristik hallerinden olan "hayat" yapısı dikkati çekiyor.

Günümüzde özel mülkiyete ait olan yapının otel olarak kullanılması bekleniyor.

Beyaz Konak / Fotoğraf: KÜN

Kapadokya Üniversitesi (KÜN)

yılında kurulan Kapadokya Üniversitesi'nin (KÜN) merkezi de Mustafapaşa köyünde yer alıyor. KÜN, Mustafapaşa'nın kültürel mirasının restorasyon yoluyla korunması, köy içi çevre düzenlemeleri, cephe tasarımları, yerel istihdam yaratma, yaşam boyu öğrenme imkânları ve bölgesel eğitim bursları verilmesi gibi pek çok alanda bu alanın kalkınmasına ve gelişimine destek veriyor.

Burada ikamet eden yerel halkla birlikte Mustafapaşa yapılarının tarihçelerinin hazırlanması, köydeki yapıların tabelalandırılarak turizme açılması ve Mustafapaşa portalının (funduszeue.info) kurulması, üniversitenin köyün sürdürülebilir kalkınmasına yönelik çalışmaları arasında yer alıyor. 

Kültürel varlıkları korunuyor

Mustafapaşa'nın doğal ve kültürel varlıkları "Mustafapaşa Koruma Amaçlı İmar Planı" ile koruma altına alınırken yeni yapılanmalar sınırlandırılmış durumda.

Mustafapaşa, Nevşehir ilinin Ürgüp ilçesine bağlı bir köydür. Köyün adı, ve yılı kayıtlarında Sinason olarak geçmektedir.  yılında beldeye dönüşen kasabanın belediye statüsü, nüfusunun kişinin altına düşmesi üzerine yılında sona erdi.

Köy; Nevşehir iline 23 km, Ürgüp ilçesine 5 km uzaklıktadır.

Dünya'nın En İyi Turizm Köyü Mustafapaşa köyü seçildi

Öte yandan Turizmi kırsal kalkınma, dönüşüm ve toplum refahı için pozitif bir güç haline getirme hedefiyle yılında "En İyi Turizm Köyleri Girişimi" başlatan Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü Türkiye'den Nevşehir ilinin Ürgüp ilçesine bağlı Mustafapaşa köyünü kırsal turizm destinasyonunu ödüle layık gördü. 

Gezilecek Yerler ve Bilgiler ;

Mustafapaşa antik dönemde adı Sinasos olan eski bir Rum köyü. Kapadokya’nın en doğal kalmış yerlerinden olan Mustafapaşa Ürgüp’e 6 km, Nevşehir’e ise 25 km mesafede bulunuyor. Mustafapaşa gezilecek yerler açısından öylesine zengin ki, Ürgüp’e geldiğinizde buram buram tarih kokan bu şirin kasabaya da en az diğer bölgeler kadar zaman ayırmanız gerekiyor.

Mustafapaşa nüfus mübadelesine kadar Ortodoks Rumlarının yaşadığı ve ’e yakın taş konağın olduğu bir köymüş. Köyün sakinleri ise o dönemde şarap ve tıbbi ürünler satan varlıklı tüccar Rumlarmış. Mübadeleyle köyün sakinleri Yunanistan’a gönderilip yerine Türk nüfus yerleştirilmiş.

Taş işçiliğini sanatsal bir mimariye dönüştüren Sinasos mimarları, bölgede anlatılan bir rivayete göre Mardin’den ve Suriye sınırından gelmiş. Rivayetin gerçek olabileceğini düşündüren ise Mardin’deki evler ile Mustafapaşa evlerinin gerçekten de birbirine çok benzemesi.

Günümüzde Kültür Bakanlığı tarafından korunan kasaba yılında turizme açılmış. Mustafapaşa’da asırlık yaşıyla 93 ev, sayısı 30’a yakın kilise ve şapel görsel bir tarih şöleni sunuyor.

Chez İsmail

Mustafapaşa’nın hemen girişinde , Mehmet Şakirpaşa Medresesinin karşısında sizi Chez İsmail karşılıyor. Mustafapaşa’ya gelen herkesin bu harika insan ile tanışmasını öneriyoruz. Sizi güler yüzüyle karşılayacak ve size görmeniz gereken yerleri tüm sıcaklığı ile tarif edecektir. Kalırsanız tabureyi uzatıp sohbete çağıracak, çayınızı çorbanızı söyleyecektir. Bu güzel insanın dükkanı Mustafapaşa’nın ilk hediyelik eşya dükkanlarındandır. Belki birşeyler almak istersiniz. Almasanızda mutlaka merhaba deyin, Mustafapaşa gezinizi güzel başlatın.

Mustafapaşa Gezilecek Yerler ;

Mehmet Şakirpaşa Medresesi

Mustafapaşa’nın hemen meydanında bulunan Mehmet Şakirpaşa Medresesi kasabanın en önemli Osmanlı eseri. Yapım yılı olan bu eserin adı Kervansaray olarak da biliniyor. Medresenin mimari planı asimetrik U şeklinde, giriş kapısı ise taç başlıklı yapılmış. Kapının önündeki Arapça kitabede Mehmet Şakir Paşa’nın hayrından bahsedilmiş ve cephedeki mermere bir Osmanlı Tuğrası işlenmiş. Medresenin taç kapısından üstü açık olan avluya girilince sekiz kenarlı sütunlarca desteklenen kemerli bir revakla karşılaşılıyor.

Mustafapaşa gezilecek yerler arasında ilk görülecek yapı olan medrese günümüzde Kapadokya Meslek Yüksek Okulu olarak eğitim amaçlı kullanılıyor. Hemen karşısında ise Mustafapaşa’nın en eski camisi, yılında yapılmış Cami-i Kebir ile birlikte Şeyh Ali ve Sipahi Camii bulunuyor.

Aziz Nikolaos Manastırı

Mustafapaşa’nın biraz dışında ama oldukça yakın dini yapılarından biri olan Aziz Nikolaos Manastırı hem Müslüman hem Hristiyanlarca saygı gören bir manastır. Bir kısmı kagir, bir kısmı kayaya oyulmuş manastır alt seviyede birbirine bitişik dört mekandan oluşmuş. Bu bölümlerden güneyde olan yapının duvar resimleri şimdi zor seçiliyor olsa da, üslup bakımından en önce yapılan olduğunu işaret ediyor. Söz konusu yapıların üstünde ise niçin yapıldıkları anlaşılamamış iki farklı seviyede mekanlar bulunuyor. Bu mekanların güneybatı yönünde beşik tonozlu, iki odalı ve yine işlevi bilinmeyen başka bir kagir yapı bulunuyor. Aziz Nikolaos Manastırı büyük bir bölümü tahrip olmuş şekilde kaderine terkedilse de, Mustafapaşa’da görmeye değer tarihi eserlerden.

Konstantin Helena Kilisesi

Mustafapaşa’da hala ziyarete açık ve günümüze sağlam gelebilmiş yapılardan olan Konstantin Helena Kilisesi, Cumhuriyet Meydanı’nda belediye binasının yanında yer alıyor. Kilisenin kapısının üzerinde bulunan kitabeden ’da Osmanlı döneminde yapıldığı ve yılında Sultan Ahmet, yılında Sultan Abdülmecit zamanında onarımlar gördüğü yazıyor. ’te ise yapıya bir çan kulesi ilave edilmiş. Kesme taş mimarili, bazilikal planlı kilisede bulunan fresklerden ise maalesef günümüze çok anlaşılır sahneler kalmamış. Kilise bazı kaynaklarda Konstantin Eleni Kilisesi olarak da adlandırılıyor.

Aziz Vasilyos Kilisesi

Aziz Vasilyos Kilisesi, Bey Deresi Vadisi’nin doğusunda, Mustafapaşa’nın kuzeyinde kalan ve Yüzyılda Post-Bizans olarak yapılmış bir kilise. Mustafapaşa’dan Sümer Caddesi’ni takip ederek yürüdüğünüzde 15 dakikada ulaşabiliyorsunuz. Kiliseye merdivenli küçük bir odadan giriliyor. Girişin sağ duvarında Hz. İsa, Hz. Meryem ve Vaftizci Yahya’nın resmedildiği ‘Deesis’ sahnesi bulunuyor. Bölgedeki kiliseler arasında sadece burada bulunan Aziz Yuannis sahnesinin yanında, aziz figürleri ve ‘Naos’daki Pantaktrator İsa’ freksleri arasında yer alıyor.

Aziz Basil Şapeli

Kasabanın yaklaşık 2 km batısında kalan Aziz Basil Şapeli İkonaklastik döneme tarihlendirilmiş, iki apsisli ve dikdörtgen planlı bir yapı. Tavanları düz olarak yapılmış ve iki nefli şapeli sütunlarla desteklenmiş. Batı nef duvarlarındaki yarı kabartma sütunlar kırmızı aşı boyasıyla boyanmış ve aralarına nişler yerleştirilmiş. Doğu nefinin duvarları ise bitkisel ve geometrik desenlerle süslenmiş. Bu nefin yakınında kilisenin banisine ait olduğu düşünülen bir de mezar bulunmuş. Nefin apsisi tasvir yerine patrik isimlerinin yazıldığı üç malta hacı ve palmetlerle bezenmiş. Sırasıyla İshak, İbrahim ve Yakup peygamberi simgeleyen bu haçlar, bazı araştırmacılara göre Golgota 3 hacını veya cenneti temsilen yapılmış. Tavanda yer alan büyük haç motifi ise yine geometrik ve bitkisel şekillerle süslenmiş. Bu haçında kornişte bulunan yazıtta belirtildiğine göre Aziz Konstantinos’u temsil ettiği düşünülüyor. Ayrıca apsisin ön yüzünde Aziz Basil ile Aziz Gregorios’un resmedildiği önemli sahneler de bulunuyor.

Saklı Vadi (Baltanın Yeri) / Aziz Grigorios Kilisesi

Kapadokya’nın en güzel vadilerinden biri olan Saklı Vadi adını, bölgeyi konser ve piknik alanı olarak düzenleyip halka açan sahibi Mehmet Balta’dan almış. Gerçekten de saklanmış gibi bulunması zor olan vadiye Mustafapaşa’nın meydanından güneybatı yönüne yürüyerek ulaşabiliyorsunuz. Vadinin girişinde göreceğiniz Aziz Grigorios Kilisesi bazilika tarzında yapılmış küçük bir kilise ve yıkıldığında Rumlar tarafından tekrar yapılmış. Tek apsisli kilisenin içinde kilisenin onarımında çalışanlara ait olduğu sanılan iki de mezar bulunuyor.

Kapadokya Sanat ve Tarih Müzesi

Mustafapaşa gezilecek yerler arasında bulunan Kapadokya Sanat ve Tarih Müzesi sonradan restore edilen yıllık bir konakta kurulmuş Kültür Bakanlığı’na bağlı özel bir müze. Kapadokya kültürünü oyuncak bebeklerle anlatarak farklı bir tarz sergileyen müze, bu özelliğiyle Türkiye’de bir ilk olmuş.

Kapadokya’nın tarih evrelerini, sanatını, kültürünü merak ediyor ve hikayesel anlatımları seviyorsanız bu müzeyi mutlaka görün diyoruz. Müzede kullanılan bebeklerin hiç biri fabrikasyon değil, hepsi elle yapılmış ve yurtdışından toplanmış. Pazartesi hariç her gün açık olan müzeyi saatleri arasında gezebiliyorsunuz.

Adres: Yukarı Mahallesi Gazi Sokak No: 6 Tel: 0 52 21

Gomeda Vadisi

Mustafapaşa Kasabası’nın batı tarafındaki Gomeda Vadisi’ne ‘küçük Ihlara’, ‘Bey Deresi Vadisi’ de deniliyor. Kapadokya’da saklı kalmış, bilinirliği diğerlerine göre daha az olan vadinin doğal oluşumu korku filmlerinin de konusu olmuş. Vadinin girişindeki Gomeda Harabeleri dışında, Bey Deresi’ni takip ettiğinizde vadinin yamaçlarında kiliseler, manastırlar, güvercinliklerle karşılaşacaksınız. Gezinize biraz gizem katmak istiyorsanız ve yanınızda fener bulunduruyorsanız, vadide oldukça fazla sayıda karanlık tünel ve mağaraların olduğunu da söyleyelim. Vadinin bitki örtüsü yürüyüşünüzde rengarenk bir atmosfer yaratacak. Meyve dolu ağaçların dallarına uzanırken uçuşan kelebeklerle de doğanın tadını çıkaracaksınız.

Gomeda Vadisi’nde apartman katlarına benzeyen güvercinliklerin resimlerini çekerken biraz da insan elinden çıkmış sanat görmek istiyorsanız, vadiye henüz girmeden hemen sağ tarafta yer alan Alakara Kilisesi’ni gezmenizi öneririz. Tek apsisli yapıdan günümüze birkaç sanat eseri freks kalmış. Bu frekslerde ise aziz ve melek resimleri ile Kutsal İsa ve 12 havariler tasvir edilmiş.

Asmalı Konak

yılında herkesi ekrana bağlayan ve yayınlandığı saatlerde sokakların boşaldığı dizi, adını ’de inşa edilen bu konaktan almış. Aradan yıllar geçse de unutulmayan dizinin ev sahibi konak, günümüzde otel ve restoran olarak Old Greek House adıyla hizmet veriyor.

Maraşoğlu Köprüsü

Mustafapaşa gezilecek yerler arasında hemen fark edeceğiniz Maraşoğlu Köprüsü’nden bahsetmeden kasaba tanıtımını bitirmek istemedik. Üç gözlü bu köprü yılında iki mahalleyi birleştirmek amacıyla inşa edilmiş. Eğer fotoğraflamak isterseniz Cumhuriyet Meydanı’ndan gireceğiniz Zafer Caddesi’nin biraz ilerisinde bulunuyor.

Yılı başında, ‘Koruma Amaçlı İmar Planı’ çalışması vesilesiyle tanıdığımız Mustafapaşa, ya da eski adıyla Sinasos, beş vadinin çeperlerine kurulu taş yapıların, muhteşem bir doku sergilediği, nüfuslu bir yerleşme.(1) yıllarında yaşanan ‘mübadele’ (nüfus değişimi) sürecine kadar, civarında taş konağın bulunduğu kaydedilen; bugün ise ’si ’lı yıllardan buyana yapılmış yaklaşık hanenin olduğu bir yer. Yaklaşık %25’i boş olan tarihi yapıların birçoğu harap ve değişmiş durumda.(2) Ancak Sinasos, tarihli bir kitapta öylesine iyi fotoğraflanmış ki, eski dokunun tüm izlerini bugün de sürmek mümkün.

Köy’deki Rum halkın Yunanistan’a gitmesi öncesinde yayınlandığı anlaşılan bu bol fotoğraflı Rumca kitap, bugün yerleşmeyle ilgili önemli kaynakların başlıcası. Ayrıca, az sayıda da olsa akademik çalışma yapılmış: Bunların belde tarihine ait özgün bilgi içerenleri, genellikle Yunanlı araştırmacıların çalışmaları. Mimarlık fakülteleri, sınırlı da olsa buraya ilgi göstermişler: ODTÜ ve İTÜ’de yapılmış bir dizi (yayınlanmamış) yüksek lisans tezi ve dönem projesi, bazı önemli yapı ve dokulara ait belge oluşmasını sağlamış. ’den buyana Mustafapaşa’ya ilgi gösteren, Ankara kökenli TÜKSEV Vakfı da ’de köyün sosyal-antropolojik yapısına yönelik çok yararlı bir araştırma yayımladı.

Belediye ise ’den buyana, köyün Yunanistan’a göç etmiş Rum hemşehrileri ile iletişim halinde: Sinasoslular’ın torunları, Belediye’nin davetiyle her yıl köyü gezmeye geliyorlar. Diğer yandan Mustafapaşa nüfusunun %50’sini oluşturan “muhacirlerin” (’da Selanik’ten gelenlere ve torunlarına böyle deniyor) torunları da, oradaki ata topraklarını ziyaret ediyorlar.

Bu kültürel barışıklık tesadüf değil; Kapadokya, yüzlerce yıldır hoşgörü ve hümanizma felsefesinin güncel yaşama nüfuz ettiği bir kültürel alan olagelmiş. Farklı dinlerden insanlar burada barış içinde yaşayıp, görkemli yerleşimler yaratan bir ortak kültür oluşturmayı başarmışlar: yüzyılda Hacı Bektaş-i Veli’nin, Sinasoslu bir aziz kadınla, toplumca da onaylanan bir aşk yaşadığı kaynaklara geçmiş. Kurtuluş Savaşı sonrasında, Ege’de ve doğuda ‘kan gövdeyi götürürken’, Sinasos’daki Rumlar ve Türkler, ’de gözyaşları içinde sarılarak ayrılmışlar Bırakın mimari nefasetini, bunlar bile Mustafapaşa-Sinasos örneğinin, dikkatle incelenmeyi hakettiğinin kanıtları sayılmalı.

Öncesi

Köyün, öncesi ilginç bir sosyal yapısı var: Osmanlı yönetiminde %80 Rum, %20 Müslüman’ın yaşadığı nüfuslu Sinasos’un ekonomisi, İstanbul’da yüzyıldan beri havyar ticareti yaparak zengin olmuş tüccarlar tarafından döndürülüyor. Çalışan erkek nüfus, yılın ayını İstanbul’da geçirirken; kadınlar, çocuklar ve yaşlılar köyde sürekli yaşıyorlar. Yunan-Rum kaynaklarda, Müslüman cemaatin çoğunlukla zengin Rumlara ev hizmetleri, rençberlik, hayvancılık gibi konularda hizmet verdiği; az sayıda kasaplık, kahvehane işletmecisi ve memurun da olduğu ve iki kesimin asırlarca barış içinde yaşadıkları vurgulanıyor.

Sinasos’un Rum halkı, eğitime büyük önem veriyor: yılında eğitime başlayan ilkokulda, dil (eski Yunanca, Türkçe, Fransızca), matematik, din, tarih ve sanat (güzel yazı, resim, müzik) dersleri veriliyor. ’da ise, içinde bir toplantı salonu ve kitaplık bir kütüphanesi olan özel bir okul inşa ediyorlar. Bir Laz ustanın yaptığı bilinen bu yapı, ne yazık ki yüzyılın ilk yarısında yıkılmış. ’den sonra, kızlar da zorunlu eğitim programına alınıyorlar. Eğitime destek için, Avrupa’dan ressam ve müzisyenler getirtiliyor. Bugün evlerin duvarlarında gördüğümüz resimler, bu sanatçılar tarafından yapılıyor.

Din konusu, Sinasos’da en önemli kültürel bileşenlerin başında geliyor. Rumlar köyde, 2 cemaat kilisesi, 30 civarında şapel ve köy çevresinde yine aynı sayıda kaya-oyma ibadet yeri inşa ediyorlar. Cemaat kiliselerinden Aziz Konstantin ve Helena Kilisesi (), bugün de köy meydanının en önemli öğelerinden biri olmayı sürdürüyor.(6) Bundan daha gösterişli olan tarihli ‘Taxiarhes (Başmelekler) Kilisesi’ ise yüzyılda yıkılıyor. Müslümanların yaptığı üç caminin en eskisi, tarihli ‘Cami-i Kebir’. Tam karşısına, ’da yapılan ‘Mehmet Şakir Paşa Medresesi’ aslında bir “imaret”. Kapadokya bölgesindeki yegane “yerleşim içi-tipoloji dışı” anıt örneği olan ve ’de onarılan yapı, bugün yeni ekleriyle birlikte kültürel-ticari bir merkez olarak kullanılıyor. ’lerin başında köye su getiren (ve bu nedenle ’lerin ikinci yarısında köye adı verilen) Mustafa Paşa’nın adıyla anılan Cami-i Kebir altındaki mütevazi taş çeşmenin, onarım sırasında yeri değişmiş. Sipahi Cami () ve Şeyh Ali Cami ()’nin çevresindeki konut dokusu incelendiğinde ise özellikle iç mekân bezemelerinde, İslam kültürünün izleri okunabiliyor.

Kayalara Yaslı Konaklar

Mustafapaşa’nın konut dokusu, hem üstün işçilik ve detay kalitesi, hem (ekolojik tasarımın esasına kaynaklık eden) topografya ve iklime uyumlu yapılaşma, hem de alabildiğine çeşitlenen plan-cephe kurgusu açısından eşsiz bir mimari zenginlik sunuyor. Yapıların, ‘Ürgüp Loncası’na bağlı Rum, Laz, Ermeni, Süryani ve Müslüman taş ustaları tarafından yapıldığı biliniyor. Gayrı-müslimlere demokratik açılımlar sağlayan Tanzimat Dönemi () ile birlikte yaşanan gelişme, Sinasos’da kendini fiziksel olarak gösteriyor; evlerin pek çoğundaki bezemeler, yapıların ustaları, ev sahipleri ve yapım-süsleme tarihleriyle ilgili bilgi veriyor.

Yerleşmenin yüksek taş avlularla çevrili dar ve dik yokuşlarında, bazen tüm cephesiyle, bazen de yüksek duvarlar üzerinde yükselen bezemeli konsollarıyla kendini gösteren konaklar, dış mekânda taşın tek-renk sadeliğini estetize ederlerken, iç mekânlarda rengarenk bir atmosfere bürünüyorlar. Bugün hâlâ birçok konağın özgün duvar resimleri ve tavan süslemeleri, dönemin sanat anlayışının eşsiz belgeleri olarak duruyorlar. Köydeki yapıların bir bölümünün rölöveleri sayesinde, özgüne çok yakın bazı plan şemalarını bilebiliyor; bu vesileyle, konutların ne denli her biri kendine özgü ve tipolojiye gelmeyen, zengin mekân farklılıkları olduğunu söyleyebiliyoruz.

Cumhuriyet Dönemi

Kurtuluş Savaşı sonrasında demografik yapısı tümüyle değişen Mustafapaşa, bu sefer de Selanik’ten getirilen muhacirlerin yerleştirildiği bir karma yapıya bürünüyor. Rumlar’ın terk ettiği evler, önce yerli halk tarafından paylaşılıyor, kalanlarına yeni gelenler yerleşiyor. Belediye’nin kurulduğu ’ya kadar muhtarlarla yönetilen Mustafapaşa’da, cehalet ve fakirlik, önemli tahribatların yaşanmasına neden oluyor: Taşları satılan, doğramaları yakılan konutların yanısıra bir hamam, bir kilise ve bir okul yapısı, bizzat dönemin muhtarlarının gözetiminde sökülerek, satılmak üzere yıkılıyor Ortahisar ve Uçhisar’daki birçok yeni yapının, Mustafapaşa taşlarıyla inşa edildiği söyleniyor. Çoğu sözlü bilgiye dayanan bu gelişmeleri tarihleri ve nedenleriyle ortaya koyabilmek için, yine araştırmalar gerekiyor.

’de İlk okul binası yapılıyor. ’de yenilenen yapı, öğrenciye, 10 öğretmen kadrosuyla hizmet vermek üzere programlanmış.

tarihli halihazır haritalardan, Mustafapaşa’nın “keşif” dönemi hakkında fikir sahibi oluyoruz. ’de bölgeyi turizm amaçlı düzenlemeyi öngören ‘Kapadokya Turizm Bölgesi Çevre Düzeni’ çalışmaları ile, köyün yakın çevresini de etkileyecek karar süreci başlıyor. İlk imar planı ’de hazırlanıyor ancak uygulanmıyor. Çevre düzeni tasarıları, ’da paraflanıp, ’de onaylanan ölçekli plan ile somutlaşıyor. Bu çerçevede köyün kuzey-batısındaki alan, yatak kapasitesine cevap verecek bir konaklama bölgesi olarak tanımlanıyor. Aynı yıl Kültür ve Turizm Bakanlığı, yatak kapasitesinde azaltmalar yapan ölçekli bir ‘Turizm Alanı İmar Planı’ hazırlarken, Anıtlar Yüksek Kurulu da köyün 94 yapısını tescilliyor ve çevre arazilerin doğal sit derecelendirmesini yapıyor. ’de ise koruma amaçlı imar planı için bir çalışma başlatılıyor ancak sonuçlandırılamıyor. Bizim devreye girdiğimiz Ocak ayında başlayan koruma amaçlı plan çalışmaları ise Nevşehir Koruma Kurulu’nca Nisan ’de onaylandı ve ilgili bakanlıklara iletildi.

İyi Şeyler de Oluyor

Bu gelişmeler çerçevesinde son durumuna bakarak, Mustafapaşa’ya ‘herşeye rağmen şanslı’ demek mümkün. Çünkü, kuzey-batıdaki turizm alanı, ’den buyana sadece bir tek çirkin otel ile (5 katlı Gomeda Oteli) kurtarmış sayılabilir.(14) Umarız yeni yatırıcımlar, buraya yakışır nitelikte yapılara imza atarlar. Köyün girişindeki iki katlı yeni konutlar, topografyanın ve yol kıvrımlarının sayesinde henüz fazla göze batmıfunduszeue.infoçelerinde ağaç yetiştirmeye ikna olsalar, hiçbir problem kalmayacak. Tarihi okul binasının yanında yapılan ve Mimar Nuri Arıkoğlu’nun projelendirdiği yataklı Sinasos Oteli () yalın ve uyumlu mimarisiyle başarılı bir çağdaş yapı. Restore edilmiş 14 güzel taş konak (11’i motel-pansiyon, 3’ü hediyelik eşya-lokanta vd.) turizme servis veriyor. Restorasyonların ve işletmelerin genellikle başarılı olduğunu söylemek mümkün. İçlerinden ikisi: Cengiz Kabaoğlu ekibinin projelendirip uyguladığı Gül Konakları, onarım-yenileme kalitesiyle; Klüp Natura ise tarihli konağı özgün bezemeleriyle koruyarak yaşatan tavrı nedeniyle özel övgüyü hakediyorlar.

Bu arada, ticari amaçla kullanılmaksızın, sadece içinde yaşayanların duyarlılığıyla korunmayı başarmış bazı konaklar da var. Bu yapıları koruyan ve tek tek isimlerini sayamayacağım ‘eski toprak’ Mustafapaşalıları sevgi ve saygıyla selamlamak isterim.

Koruma Planı’na gelince Yaklaşık 10 ay süren araştırma-değerlendirme dönemi sonrasında, Mustafapaşa’nın Kapadokya içinde ‘görece az zedelenmişliği’ ve çok değerli bir kültürel birikimi hâlâ koruduğu için özel bir yere oturduğuna içtenlikle inandık. Hızlı nüfus kaybı, sınırlı istihdam olanakları, yeni konut talebi, düşük gelir seviyesi, yatırımcıların ilgisi, belediyenin duyarlılıkları, eski plan ve kurul kararları gibi birçok veriyi değerlendirdik. Yapıların hangi nedenlerle tahribata uğradığını inceledik ve yerli halkın eski yapılarını satarak köyün yakınında yeni ev yapma yönündeki egemen talebini, olumlu bir potansiyel olarak kabul ettik. Temel hedefimiz, eski yapılaşmanın koruma önceliklerini belirlemek ve restorasyon sürecini özendirmek kadar, yeni yapılaşmanın fiziksel koşullarında ‘blok-apartmanlaşma’ eğilimine alternatifler tasarlamak oldu. 94 tane tescilliye ek olarak, yapıya plan kararıyla ‘tescilliler statüsünde koruma’ hükmü getirdik. Köyün ve bölgenin sosyo-kültürel gereksinimlerine cevap verecek ve belediyeye gelir kaynağı sağlayacak 4 “özel planlama alanı” tanımladık. Doğuda ve güneyde yer alan yeni yerleşim alanlarının yapılaşma-yerleşim koşullarını belirledik. Yeni yapılaşmanın mimari kalitesine azami önem verdik ve Koruma Kurulu’nu en önemli denetim merci kabul ettik. Şimdi, plan uygulamalarının Türkiye’de nasıl sonuçlar verdiğini bilen bir ekip olarak, merak ve biraz da endişe ile tasarılarımızın nasıl uygulanmakta olduğunu izlemeye çalışıyoruz.

Ankara’ya sadece 4 saat uzaklıktaki bu muhteşem beldeyi, üniversitelerin mimarlık bölümleri başta olmak üzere, ilgili tüm kişi ve kurumların “keşfetmesini” tavsiye ederim. Kapadokya’nın bütününde günyüzüne çıkarılmayı bekleyen zengin ve heyecan verici bir bilgi hazinesi saklı. Ve bu hazine, sahipsiz kaldıkça bozuluyor. Öğrendikçe sevilen, gezildikçe gizemi artan bu büyülü bölgeye sahip olmanın şansını, fazla geç olmadan farkedebilmeliyiz.

Nüfus;

Belediye başkanlığı ;

Notlar

1. Köyün tarihçesine ait özgün bilgiyi, şimdilik ağırlıkla Yunan araştırmacıların yayınlarından öğreniyoruz. Bu yayınlar -belki de haklı olarak- Sinasos’daki kültürü tümüyle sahiplenen bir üslup sergiliyorlar. Çünkü, yıldan fazla süre Osmanlı yönetiminin istikrarı sayesinde gelişen bu “ortak yaşam kültürü”nün içinde, Müslüman-Türk nüfusun nasıl yaşadığına ilişkin araştırmayan, öğrenmeyen bizlerin, bu kültürün sahipliliği konusunda geri kalması doğaldır. Sinasos’daki ortak kültürün nasıl bu denli zenginleşebildiğini, bu iki farklı toplumun nasıl olup da bunca yıl huzur içinde yaşadığını keşfetmek için, akademisyenlerimizin çalışmalarını bu alanda yoğunlaştırmalarını; burayı en az Yunanlı meslektaşları kadar sahiplenmelerini umuyoruz. İşte ilgilisine özet bir Mustafapaşa-Sinasos kaynakçası:

2. Araştırmacılar ağırlıkla, tüm konutların arasında yapıldığına inanıyorlar. Bu şüphe ile yaklaşılması gerekli bir varsayım; çünkü yüzyıldan beri önemli bir dini ve ticari merkez olduğunu bilinen yerleşmenin yüzyıl öncesinde tümüyle mağaralarda yaşadığını iddia etmek çok inandırıcı görünmüyor. Bir diğer iddia ise, konakları yalnızca Rumların kullandığı, Müslümanların ‘kaya-dam’ evlerde yaşadığı Sözlü bilgiye ve konakta yapılan araştırmalara dayandırılan bu iddia da, kanımca ancak tarihi araştırmalar derinleştiğinde, ‘evlerin özgün şemaları ve bezemeleri bozulmadan’ yapılacak hassas tipolojik-antropolojik araştırmalar sonrasında güvenle tartışılabilecek konulardan sayılmalı.

3. Nisan Ocak arasında Mustafapaşa için yapılan 1/ Çevre Düzeni Planı; 1/ Nazım Plan, 1/ Koruma Amaçlı İmar Planı; 1/ Kentsel Tasarım Projesi. Proje müellifi: TH&İdil Mimarlık Şehircilik Ltd. Proje ekibi: Baran İdil (mimar, şfunduszeue.info), Hasan Özbay (funduszeue.info), Tamer Başbuğ (mimar), Aslı Özbay (mimar, funduszeue.info), Akif Yılmaz (mimar, funduszeue.info), Ayhan Ayatar (funduszeue.info), Arife Özçelik (inş.tek.), Hatice Baştabak (mimar), Evren Başbuğ (mimar). Danışmanlar: Doç.Dr. Emre Madran, Doç.Dr. Sacit Pekak.(sanat tarihçisi)

Haber : Mustafa Sivritepe