kaynağı değiştir]
İran kültürü ve medeniyeti; özellikle Farslar, Türkler ve Arapların tarihî ve kültürel birikiminin bir birleşimidir ve çok zengindir. Geçmişten günümüze, çok değerli edebî eserler, bu ülkede Türkçe, Farsça, Arapça olarak günümüze ulaşmıştır.
Nasreddin Hoca fıkraları Türkmenistan'da ve İran'da Halaçlar ve Horasan Türkleri tarafından da bilinseler de Türkmen-Sahra bölgesindeki İran Türkmenlerince bilinmemektedir.[32]
Âşık ve âşıklık: Türk devlet ve toplulukları içerisinde Türkiye’den sonra en kalabalık Türk topluluğunun yaşadığı İran coğrafyasında Türk âşıklık geleneği bütün ihtişamı ile varlığını sürdürmektedir. Çalınan sazların ve saz eşliği olarak kullanılan çalgıların, saz havası ve makamların, anlatılan hikâye ve destanların çeşitliliği göz önüne alındığında Tebriz (Karadağ-Tebriz), Urmiye, Karapapak (Sulduz), Zencan, Save, Kaşkay, Horasan ve Tahran Âşık Muhiti olmak üzere yedi âşık muhitinin bulunduğu görülmektedir. Tebriz Âşık Muhiti’nde beş yüzden fazla, Urmiye Âşık Muhiti’nde altmışa yakın, Karapapak Âşık Muhiti’nde beş ve Zencan Âşık Muhiti’nde yüz elli kadar âşık günümüzde âşıklık geleneği sahasında faaliyet göstermektedir. Tebriz Âşık Muhiti’nde âşıklar “üçlük” dedikleri üç çalgı aleti “saz, balaban, gaval / tef” ile; Urmiye Âşık Muhiti’nde tek saz ile; Karapapak Âşık Muhiti’nde saz, balaban, dümbek veya saz goflasümsüm, dümbek veya saz, zurna ve davul ile; Zencan Âşık Muhiti’nde ise saz, balaban ve gaval /tef ile sanatlarını icra etmektedirler. Her dört âşık muhitinde de şehir ve köylerde yapılan toyların/düğünlerin ekseriyeti âşıklar tarafından yürütülmektedir. Âşıklar bunların yanı sıra resmî törenlere, radyo televizyon programlarına, bölgesel etkinliklere de katılmaktadırlar.[31]
Burada kısa başlıklarla geçtik. En iyi şekilde anlayabilmek için İran Şahının Devrilişi Ve İslam Devrimi yazımızı okuyabilirsiniz.
İngiltere’nin İran’a siyasi ve askeri yaptırımları ve müdahaleleri Safeviler döneminde başlamış. Sonralarda ingiliz bir ajan tarafından İran’lı Rıza Şah Pehlevi İngiltere’ye tanıtılmış.
1921’de İngiltere’nin İran’a yaptığı darbe ile İngiltere tarafından ülkenin başına getirilen Rıza Şah Pehlevi; 1923 yılında başbakan, 1925 yılında ise İran Şahı olmuş.
Birçok sosyalist ve milliyetçi hareketi bastırabilen Rıza Pehlevi, 1925 yılında Kaçar Hanedanlığını devre dışı bırakıp Pehlevi Hanedanlığını kurmuş.
Azerbaycan, Arabistan ve Luristan gibi bölgelerin yarı özerkliğini ortadan kaldırıp tüm yetkileri Tahran’a taşımış ve Farsça dışındaki dilleri kesin bir şekilde yasaklamış.
Sanayileşme, demiryolu taşımacılığı yapımına ve yükseköğretimin gelişimine katkıda bulunan Rıza Şah Pehlevi yönetimindeki İran; 2. Dünya Savaşı sırasında Almanya ile yakınlaşınca, uzun zamandır denge politikası yürüttüğü SSCB ve Birleşik Krallık tarafından işgal ediliyor.
İşgalden sonra müteffik güçlerinin isteğiyle Alman görevlileri sınır dışı etmeyi kabul etmeyen Rıza Şah Pehlevi, işgal güçlerinin denetiminde olması kaydıyla oğlunun iktidarı sürdürebilmesi için ülkeyi terk etmek zorunda kalmış.
Babası Şah Rıza’ya göre daha demokratik yeniliklere imza atan Muhammed Rıza Pehlevi; basına yönelik sansürü kaldırmak, siyasal ve toplumsal örgütlenmelere izin vermek gibi faaliyetlerde bulunmuş.
1943’te yapılan Tahran Konferansı’nın ardından Birleşik Krallıki SSCB ve ABD’nin İran’ı işgal edip yeniden inşa etmesine karar verilse de; SSCB buna uymayıp Azerbaycan Milli Hükümeti ve Kürt Mahabad Cumhuriyeti adlı iki özerk devlet kurmuş. Aynı yıl SSCB, İran’ın kuzey petrol yataklarını işletme konusunda imtiyazlı bir anlaşma yapınca bu toprakları boşaltmış.
Giderek daha etkin hale gelen Ulusal Cephe, halkın çoğunluğunun isteği üzerine 1951’de petrolün ulusallaştırılmasıyla ilgili kararın mecliste kabul edilmesini sağlamış. Karara karşı çıkan Başbakan Razmara öldürülünce; Şah, Ulusal Cephe lideri Muhammed Musaddık’ı başbaşkanlığına getirmek zorunda kalmış.
Petrolü ulusallaştırma kararı ve Musaddık’ın genel bağımsızlıkçı politikası Birleşik Krallık ve ABD’nin hoşuna gitmeyince, CIA ordudan bir gruba destek vermiş ve bir darbe düzenlenip Şah ülkeyi terk etmek zorunda bırakılmış. Sonra İngilizler ABD ile anlaşıp Musaddık’ı devirmek için Ajax Operasyonu’nu yapınca 1953’te Musaddık tutuklanmış, Şah ise ülkeye dönmüş.
Şah’ın Musaddık iktidarının bitiminden sonra İran’ı geliştirmeyi sağlamak için öne sürdüğü reform paketi. O sırada din adamı Humeyni siyasi önder konumunda olduğu ve halk içinde çıkan olaylardan sorumlu tutulduğu için 18 ay hapiste tutuldu.
Aynı zamanda adı İran Devrimi’dir. Ocak 1978’te başlayan Şah karşıtı büyük gösteriler, grevler ve ekonomiyi korkunç etkileyen olaylar sonucu, Şah Şubat 1979’da ülkeyi terk eder ve Humeyni İran’a geri döner.
1 Nisan 1979’da referandum sonucu İran, resmen İslam Cumhuriyeti haline gelir sonra da Aralık 1979’da ülke teokratik anayasayı ve Humeyni’nin dini liderliğini onaylar. Beni Sadr cumhurbaşkanı yapılır.
İran tarihinde en önemli olaylardan biri de; ABD ile ilişkileri devrim sırasında kötüleşen İran’da 1979’da bir grup öğrencinin ABD büyükelçiliğinin casus yuvası olduğu gerekçesiyle personeli rehin almasıdır. Öğrenciler rehineler karşılığı Şah’ın verilmesini istedi fakat 1980’de Şah ölünce plan başarısız oldu.
Irak Lideri Saddam Hüseyin, Arap nüfusu ve zengin petrol yatakları açısından değerli olan Huzistan’ı almak ve Basra Körfezi’ne açılma isteğini gerçekleştirmek için İran’a Tahran’dan saldırmayı planladı. Irak sonradan BM’in barış antlaşması nedeniyle geri çekilmek zorunda kalsa da iki tarafta da yüz binlerce insan hayatını kaybetti. Bu savaşla alakalı en çarpıcı gerçek ise Irak’ın bu sekiz yıl süresince savaşta kullandığı kimyasal silahlar.
M.Ö.2000 | Orta Asya’dan İran’a göçler |
M.Ö. 530-330 | Büyük Kiroş’un Akamanış Hanedanlığı’nı kurması |
M.Ö. 330 | Büyük İskender’in İran’ı fethetmesi |
M.Ö. 323 | Büyük İskender’in ölümü ve generallerinden birinin Seleukos İmparatorluğu’nu kurması |
M.Ö. 250 | Arşaklı istilacıların Part İmparatorluğu’nu kurması |
M.S. 224 | Sasanilerin Pers imparatorluğu kurması |
M.S. 637 | Arapların fethi, İslam’ın resmi din olması |
1051-1220 | Selçuklular’ın hakimiyeti |
1258 | Moğol istilacılarının İlhanlı Devleti’ni kurması |
1335 | Moğol egemenliğinin sona ermesi; küçük hanedanlıkların kurulması |
1501-1722 | Safevilerin hakimiyeti |
1796-1925 | Kaçar Hanedanlığı dönemi |
1926 | Rıza Şah’ın Pehlevi Hanedanlığı’nı kurması |
1935 | Bölgenin İran ismini alması |
1941 | İngiliz ve Sovyet Rusya güçlerinin istilası; Rıza Şah’ın tahtı oğluna devretmesi |
1979 | İslam Devrimi, Ayetullah Humeyni’nin başa geçmesi |
1980 | İran İslam Cumhuriyeti’nin kurulması |
1980-1988 | İran-Irak savaşı |
1989 | Ayetullah Humeyni’nin vefatı |
1997 | Muhammed Hatemi’nin lider seçilmesi |
2002 | ABD başkanı George W. Bush’un İran’ı “axis of evil” olarak nitelendirmesi |
2005 | Mahmud Ahmedinejad’ın başkan olması |
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası